Tungtvassaksjonen: Forskjell mellom sideversjoner

<onlyinclude>{{thumb|Vemork kraftstasjon og vannstoffabrikken.jpg|Kraftstasjonen og hydrogenfabrikken i 1930. I hydrogenfabrikken, som ligg fremst på biletet, byrja ein å produsere tungtvatn i 1934.|Emil Hanssen|1930}}

'''[[Tungtvassaksjonen]]''', også kjend som '''Vemorkaksjonen''', var ein sabotasjeaksjon retta mot [[Norsk Hydro]] sitt anlegg på [[Vemork]] i [[Tinn kommune]] i [[Telemark]]. Tungtvatn var viktig for den tyske atomforskinga, og det var avgjerande for dei allierte å hindre at tyskarane klarte å utvikle atomvåpen. Aksjonen vart gjennomført av mannskap frå [[Kompani Linge]], og vart igangsett av britiske [[SOE]]. Anlegget som vart sprengt den 27. februar 1943, låg framafor [[Vemork kraftstasjon]]. Det vart fjerna i 1977.

Produksjonen av tungtvatn kom i 1943 i gang att, og eit [[Bombinga av Vemork 16. november 1943|bombeåtak]] var mislukka. I februar 1944 kom oppfølgjaren til tungtvassaksjonen, då ferja [[DF «Hydro»]] vart senka i Tinnsjøaksjonen. Etter dette vart produksjonen flytta til [[Tyskland]].</onlyinclude>

Allereie i 1942 vart det første forsøket på å stogge produksjonen av tungtvatn gjort. ''Operasjon Grouse'' og ''Operasjon Freshman'' skulle vere ein to-trinnsoperasjon for å ramme fabrikken. I ''Operasjon Grouse'' vart ein fortropp på fire mann frå Kompani Linge, den gong kalla ''Norwegian Independent Company no 1'' (NORIC 1) sleppt ned i fallskjerm. Dette skjedde den 19. oktober 1942. Dei vart sleppt ned over Telemark, og gjekk på ski til [[Møsvatn]] i [[Vinje kommune|Vinje]], der dei skulle ta imot mannskapet frå ''Operasjon Freshman''. Britiske ingeniørsoldatar frå 1st British Airborne Division kom i glidefly, men ved det første forsøket 19. november 1942 måtte dei snu på grunn av dårleg ver. Eit av dei to glideflya styrta sør for [[Lysefjorden]], medan trekkflyet kom trygt heim til Storbritannia. Ni av soldatane overlevde styrten. Fem vart frakta til [[Grini fangeleir]], og vart så avretta på [[Trandumskogen]] 18. januar 1943. Dei andre fire vart sende til [[Lagård fengsel]] i [[Stavanger]]. Dei vart torturerte, og den 24. november 1942 vart dei avretta. Det andre glideflyet styrta ved [[Helleland (Eigersund)|Helleland]] nær [[Egersund]], og trekkflyet styrta i [[Hæstadfjellet]]. Alle i trekkflyet døydde i styrten, medan fjorten overlevde i glideflyet. Dei vart sende til [[Slettebø leir]] utafor Egersund, og vart avretta der dagen etter. Totalt døydde 41 mann i ''Operasjon Freshman''. Grunnen til den brutale reaksjonen frå tyskarane var det såkalle ''[[kommandodirektivet]]'', ein ordre frå Hitler som slo fast at alle kommandosoldatar som vart tatt til fange skulle avrettast som spionar.  

I tillegg kjem kjemiprofessor [[Leif Tronstad]], som var med som planleggar i Storbritannia, og [[Einar Skinnarland]] som var agent inne på fabrikken.

{{thumb høyre| Knut Haukelid annonse 1948.JPG|Faksimile frå Aftenposten 2. mars 1948: annonse for Knut Haukelid si bok om tungtvasssaksjonene. }}

Etter at tyskarane hadde fått i gang att produksjonen av tungtvatn i 1943 kom ein til at det ikkje ville være mogleg å sprenge fabrikken ein gong til. Eit bombeåtak var mislukka, og ein ville ikkje forsøke fleire slike, for det var stor fare for å treffe sivile mål i nærleiken. I staden kom [[Heimefronten]] til at det var betre å senke jernbaneferja [[DF «Hydro»]].  

Eit av fata på ferja vart heva i nyare tid, og viste seg å innehalde kalilut med 1-2&nbsp;% tungtvatn. Dette var råmateriale som skulle destillerast på tungtvassanlegget.

* [[Knut Haukelid]], kalla «Bonzo»

* [[Rolf Sørlie]] (lokal motstandsmann)

* «Larsen» (ingeniør på fabrikken)

* NN (skaffa bil og var sjåfør)

|[[Borni Grønås|Grønås, Borni]]

{{thumb|Tungtvannsaksjonen del av minnesmerke SOE London.JPG|Ved Themsen i London, nær Lambeth Bridge, vart det i 2009 sett opp eit minnesmerke over operasjonane til Special Operations Executive (SOE). Tungtvassaksjonen er ein av operasjonene som er gitt en eigen plakett på minnesmerket. Joachim Rønneberrg var sjøl til stade under avdukinga.|[[Stig Rune Pedersen]] (2016)}}

* [http://www.varden.no/kultur/vil-ikke-minnes-tyske-ofre-for-tungtvannsaksjonen-1.975548 Vil ikke minnes tyske ofre for tungvannsaksjonen] i ''Varden]], publ. 2013-08-24, lest 2015-05-07.