Skribenter
95 261
redigeringer
ingen redigeringsforklaring
Ingen redigeringsforklaring |
Ingen redigeringsforklaring |
||
| Linje 17: | Linje 17: | ||
| annet = | | annet = | ||
}} | }} | ||
<onlyinclude>{{thumb | <onlyinclude>{{thumb|Vågå jan13 Jutulporten 1.jpg|<small>Jutulporten i Prestberget (Jutulberget) i Vågå, rett opp frå bygdesenteret Vågåmo. Staden er kjend frå eventyret om Jutulen og Johannes Blessom (Asbjørnsen og Moe). Foto:Hans P. Hosar 2013.</small>}} | ||
'''[[Vågå kommune]]''' er ei fjellbygd og ein kommune i [[Innlandet fylke]], den nest austlegaste av dei fire [[Ottadalen|Ottadals-kommunane]] [[Skjåk]], [[Lom]], Vågå og [[Sel]]. | '''[[Vågå kommune]]''' er ei fjellbygd og ein kommune i [[Innlandet fylke]], den nest austlegaste av dei fire [[Ottadalen|Ottadals-kommunane]] [[Skjåk]], [[Lom]], Vågå og [[Sel]]. | ||
Vågå grensar til følgjande sju kommunar, etter tur frå nord mot aust, sør og vest: [[Lesja]], [[Dovre]], Sel, [[Nord-Fron]], [[Øystre Slidre kommune|Øystre Slidre]], [[Vang]] og Lom. | Vågå grensar til følgjande sju kommunar, etter tur frå nord mot aust, sør og vest: [[Lesja]], [[Dovre]], Sel, [[Nord-Fron]], [[Øystre Slidre kommune|Øystre Slidre]], [[Vang]] og Lom. | ||
Bygda ligg opp mot [[Dovrefjell]], [[Valdresflye]] og dei austlege delane av [[Jotunheimen]]. | Bygda ligg opp mot [[Dovrefjell]], [[Valdresflye]] og dei austlege delane av [[Jotunheimen]]. | ||
Næringslivet er tradisjonelt jordbruksbasert med utstrekt bruk av dei store utmarksområda, både til utøving av primærnæringar og til reiseliv og fritidssyslar. Kommunesenteret er [[Vågåmo]]. Ein person frå Vågå blir kalla ''vagvér''. Kommunevåpenet med reinsdyrmotivet viser både til utmarksnæringar (tamreindrift og jakt) og til Per Gynts bukkeritt over [[Besseggen]], som ligg innan kommunegrensene.</onlyinclude> | Næringslivet er tradisjonelt jordbruksbasert med utstrekt bruk av dei store utmarksområda, både til utøving av primærnæringar og til reiseliv og fritidssyslar. Kommunesenteret er [[Vågåmo]]. Ein person frå Vågå blir kalla ''vagvér''. Kommunevåpenet med reinsdyrmotivet viser både til utmarksnæringar (tamreindrift og jakt) og til Per Gynts bukkeritt over [[Besseggen]], som ligg innan kommunegrensene.</onlyinclude> | ||
{{thumb | {{thumb|Vågå kyrkje.jpg|<small>Vågå kyrkje med [[støpul]], opphavleg [[stavkyrkje]] frå 1100-talet, ombygd og oppsett på noverande stad 1625-30. Foto:Arnfinn Kjelland</small>}} | ||
== Namnet == | == Namnet == | ||
{{thumb | {{thumb|Taulstadskriu 2011.jpg|<small>Apropos bygdenamnet Vågå («ferdaveg»): Taulstadskriu er ei gammal «ferdmannskvile» (overnattingsstad for vegfarande) lengst aust i Vågå, nær kommunegrensa mot Sel. Plassen er utskild frå gnr. 1 Taulstad. Foto: H.P.Hosar.</small>}} | ||
{{thumb | {{thumb|03 Prestegaarden Tunet.jpg|<small>Frå Vågå prestegard (Ullinsvin). Foto truleg frå 1920- eller 1930-talet. Ukjent fotograf.</small>}} | ||
Det fyrste kjeldebelegget for bygdenamnet er eit [[diplom]] frå 1313. <ref> [http://www.dokpro.uio.no/perl/middelalder/diplom_vise_tekst.prl?b=141&s=n&str= Diplomatarium Norvegicum]</ref> Der finn vi forma «a Vagha», truleg ei bøyingsform av nominativ Vagi, som er laga av verbet ''vega'' = å føre, transportere. Stadnamnet har såleis vorte omsett med «ferdaveg».<ref>Norsk stadnamnleksikon, som viser til [[Magnus Olsen]] i ''Maal og Minne'' 1919.</ref> | Det fyrste kjeldebelegget for bygdenamnet er eit [[diplom]] frå 1313. <ref> [http://www.dokpro.uio.no/perl/middelalder/diplom_vise_tekst.prl?b=141&s=n&str= Diplomatarium Norvegicum]</ref> Der finn vi forma «a Vagha», truleg ei bøyingsform av nominativ Vagi, som er laga av verbet ''vega'' = å føre, transportere. Stadnamnet har såleis vorte omsett med «ferdaveg».<ref>Norsk stadnamnleksikon, som viser til [[Magnus Olsen]] i ''Maal og Minne'' 1919.</ref> | ||
| Linje 55: | Linje 55: | ||
=== I hovuddalføret === | === I hovuddalføret === | ||
{{thumb | {{thumb|KlonesVågå.jpg|<small>Klones i Vågå, tidlegare landbruksskule/vidaregåande skule. Foto:Arnfinn Kjelland</small>}} | ||
Gjennom hovuddalføret renn [[Ottaelva]], som i hovudbygda utvidar seg til Vågåvatnet. Lenger nedover (austover) i hovuddalføret heiter det [[Lalm]]. Det er eit bygdelag, skulekrins med meir som utgjer austlegaste delen av Vågå rundt Lalmsvatnet. Lalm er også namnet på ein liten tettstad ved austenden av vatnet. Frå Lalm går det fylkesveg i nordaustleg retning over Vågåruste til Nord-Sel, og sørover gjennom Rindalen og Heidalsskogen til Bjølstadmoen i Heidalen. I eldre tid var vegen over Vågåruste hovudvegen ut av bygda austover. Den er mellom anna kjend frå [[Sigrid Undset]]s ''Kristin Lavransadatter'', som vegen mellom riddarsetet [[Sandbu]] i Vågå [[Romundgard]] på Sel. Romundgard skal vere førebiletet for den fiktive «Jørundgård» i romanen, farsgarden til Kristin. Dagens riksveg gjennom Vågå i hovuddalføret nedanfor Lalm, der dalen er trong og mindre bebygd, vart viktigare da jernbanen kom til Otta i 1896. | Gjennom hovuddalføret renn [[Ottaelva]], som i hovudbygda utvidar seg til Vågåvatnet. Lenger nedover (austover) i hovuddalføret heiter det [[Lalm]]. Det er eit bygdelag, skulekrins med meir som utgjer austlegaste delen av Vågå rundt Lalmsvatnet. Lalm er også namnet på ein liten tettstad ved austenden av vatnet. Frå Lalm går det fylkesveg i nordaustleg retning over Vågåruste til Nord-Sel, og sørover gjennom Rindalen og Heidalsskogen til Bjølstadmoen i Heidalen. I eldre tid var vegen over Vågåruste hovudvegen ut av bygda austover. Den er mellom anna kjend frå [[Sigrid Undset]]s ''Kristin Lavransadatter'', som vegen mellom riddarsetet [[Sandbu]] i Vågå [[Romundgard]] på Sel. Romundgard skal vere førebiletet for den fiktive «Jørundgård» i romanen, farsgarden til Kristin. Dagens riksveg gjennom Vågå i hovuddalføret nedanfor Lalm, der dalen er trong og mindre bebygd, vart viktigare da jernbanen kom til Otta i 1896. | ||
| Linje 70: | Linje 70: | ||
=== Sjodalen og andre område mot sør === | === Sjodalen og andre område mot sør === | ||
{{thumb | {{thumb|Sjodalen Hindseter 2010.jpg|<small>Frå Sjodalen, utsikt sørvestover frå Hindsæter fjellhotell, 2010. Foto:H.P.Hosar.</small>}} | ||
Ved utløpet av Tessa, på sørsida av dalføret, ligg [[Tessanden]], eit lite grendesentrum. Tesse kjem frå fiskevatnet Tesse i Lom kommune. Tessa er regulert og gjev kraft til fire kraftstasjonar. | Ved utløpet av Tessa, på sørsida av dalføret, ligg [[Tessanden]], eit lite grendesentrum. Tesse kjem frå fiskevatnet Tesse i Lom kommune. Tessa er regulert og gjev kraft til fire kraftstasjonar. | ||
| Linje 80: | Linje 80: | ||
== Historie == | == Historie == | ||
{{thumb | {{thumb|SandbugardaneVågå.jpg|<small>Sandbus-gardane i hovudbygda i Vågå. Her var det lendmanns-, riddar- og syslemannssete. I nyare tid har eitt av bruka der vore ått av skipsreiarane Thomas Olsen, Fred Olsen og seinare forretningsmannen Kjell Holm. Etter Holms død er garden ått av ein stiftelse. Foto:Arnfinn Kjelland</small>}} | ||
Vågå var alt frå førhistorisk tid og langt ut i [[tidleg moderne tid]] eit maktsentrum innan regionen. Det er indikasjonar på at tingstaden «Liufærvang» i Vågå, kanskje på nordsida av Vågåvatnet ved garden som i dag heiter Lye og den staden som framleis blir kalla Tingsvaet, har vore møteplass for eit større distrikt, kanskje heile Nord-Gudbrandsdalen. Det opphavlege namnet på Vågå prestegard, [[Ullinsvin]], peikar mot ein førkristen kultstad. | Vågå var alt frå førhistorisk tid og langt ut i [[tidleg moderne tid]] eit maktsentrum innan regionen. Det er indikasjonar på at tingstaden «Liufærvang» i Vågå, kanskje på nordsida av Vågåvatnet ved garden som i dag heiter Lye og den staden som framleis blir kalla Tingsvaet, har vore møteplass for eit større distrikt, kanskje heile Nord-Gudbrandsdalen. Det opphavlege namnet på Vågå prestegard, [[Ullinsvin]], peikar mot ein førkristen kultstad. | ||