Årdal krins (Jølster)

Årdal krins var ein skulekrins i Jølster kommune i Sogn og Fjordane. Krinsa dukkar opp i skuleprotokollane fyrst i 1880, men kan ha vore i drift tidligare. I 1893 omfatta krinsa gardane: Juklestad, Sandnes, Årdalsbakken, Årdal og Erikstad. Skulen var fram til 1899 to-delt, og kunne ha opp mot 30 til 50 elevar i året.

I krinsreguleringa frå 1897 vart det vedteke at Helgheim skulekrins skulle slås saman og underlegast Årdal krins. Vedtaket blei fyrst iverksett i 1899. Den nye krinsreguleringa førte til at borna frå gardane: Helgheim, Hus og Slåttane måtte overførast til skulen i Årdal. Som ein fylgje av samanslåinga økte elevtalet, og Årdal skulekrins blei difor ein tre-delt skule. I 1916 blei skulen fire-delt. Fram til 1930 var det i gjennomsnitt 58 elevar i året.

Sentraliseringsstrid og privatskule

I 1962 fatta kommunestyret i Jølster eit vedtak om å samla barneskulane i kommunen til to barneskuler – Skei og Vassenden. Årdal krins skulle overførast til Skei, men der var det plassmangel, og borna fekk halde fram i Årdal inntil vidare. Eit lite fleirtall (21-18) var for ein overflytting til Skei.

Ein ny røysting over sentralinseringspørsmålet vart helde i krinsa i 1969. No var fleirtalet imot overflyttinga til Skei barneskule. Heile 89 røyster stemte for å halda på skulen i Årdal, 23 ville til Skei. Men dei kommunale styresmaktene gjorde ikkje noko med saka og vedtaket frå 1962 blei ståande.

To år seinare i 1971 vart saka teken oppatt, og no gjekk heile 92 av dei røysteføre inn for eigen skule i Årdal, berre 15 ville til Skei. Skulestyret i Jølster aksepterte at skulen i Årdal skulle halde fram eigen skule «inntil vidare». Men då saka kom i heradsstyret, blei det vedtatt at borna i Årdal skulle overførast til Skei når det var plass, dvs. hausten 1972.

I 1972 anka mindretalet i krinsa til skuledirektøren og departementet, men anken vart avvist. Folket i krinsa samlast og sende eit skriv der dei bad dei kommunale styresmaktene ta saka oppatt på nytt, og det var også klart at skulestreik kunne bli eit alternativ. Skulestyret nekta å ta saka oppatt. Eit nytt brev blei også sendt til departementet, der det vart gjort klart at streik ville bli resultatet om krinsen sine krav ikkje vart imøtekomne. Departementet svarte ikkje på brevet innan tidsfristen, og den 25. april vart det skulestreik. Skulestyret i Jølster og departementet heldt på det tidligare vedtaket om at borna i Årdal krins skulle flyttast til Skei barneskule.

Innbyggarane i Årdal bestemte å ta saka vidare i eigne hender. Dei oppretta sin eigen privatskule, tilsette lærarar, leide det gamle skulehuset (gratis), og fekk ein del læremiddel frå ymse forlag. Den nye privatskulen i Årdal hadde ca. 30 elevar i 1972.

I 1973 vart dei eldste borna flytta til Skei, og berre dei yngste vart att i privatskulen. Privatskulen i Årdal var i drift i ca. 15 år, då den blei lagd ned i 1987.

Skulehus

Eit skulehus i Årdal blei først bygd på slutten av 1800-tallet. Dette bygget blei rivne i 1899 som ein følgje av den nye krinsreguleringa, då Helgheim blei slått saman med Årdal. Eit nytt skulehus måtte byggast for å imøtekomme det store elevtalet som reguleringa medførte. Materiale frå dei gamle skulehusa i Helgheim og Årdal vart brukt i bygginga av det nye, og skulehuset vart plassert mellom Årdal og Helgheim, slik at borna ikkje fekk for lang skuleveg. Under arbeidet med den nye skulen vart leide lokalar brukt. Det nye skulehuset vart ferdig på byrjinga av 1900-tallet.

Lærarar

Namn	Fødd	Skule	Tilsett år	Slutta år	Utdanning frå	Merknad
Ludvig Indrebø	1864	Årdal	1890	1899	Stord 1883
Lasse Berild	1856	Årdal	1899	1904	Tromsø 1879	Slutta i 1904: sjukdom
Johannes Fossheim	1867	Årdal	1904	1921	Hamar 1889
Ingolf Helgheim	1898	Årdal	1921	1965	Volda 1918
Sigurd Huus	1900	Årdal	1923	1929	Volda 1921
Maria Huslid	1899	Årdal	1930	1951	Volda 1920	Var også lærar frå 1961-1965
Anders Viken	1899	Årdal	1951	1960	Volda 1929
Gudrun Lothe Birkelund		Årdal	1966	1966
Erna Osvoll		Årdal	1968	1973
Knut Osvoll		Årdal	1968	1971

Kjelder og litteratur

Prenta kjelder

• Espeland, Arne: Norske skulefolk. Stavanger, Dreyer (1934)
• Bakke, Karl: Norske skulefolk 1. Stavanger, Dreyer (1952)
• Bakke, Karl: Norske skulefolk 2. Stavanger, Dreyer (1952)
• Femårsmeldingar frå 1891-1895, 1896-1900 og 1901-1905, Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane

Digitale kjelder

• Firda Folkeblad 05.02.1973
• Allkunne - Skular i Jølster

Ikkje-prenta kjelder

• Dagbok for Årdal skule og Helgheim skule 1880-1894. Digital versjon på Digitalarkivet.no.
• Dagbok for Årdal skulekrins 1917-1966. Digital versjon på Digitalarkivet.no.
• Dagbok for Årdal skulekrins 1917-1971. Digital versjon på Digitalarkivet.no.
• Dagbok for Årdal skulekrins 1966-1972. Digital versjon på Digitalarkivet.no.
• Møtebok for Helgheim og Årdal skulekrins 1890-1923. Digital versjon på Digitalarkivet.no.
• Rekneskapsbok for Årdal skulekrins 1950-1972. Digital versjon på Digitalarkivet.no.
• Skuleprotokoll for Helgheim og Årdal skulekrins 1986-1903. Digital versjon på Digitalarkivet.no.
• Skuleprotokoll for Årdal skulekrins 1904-1943. Digital versjon på Digitalarkivet.no.
• Skuleprotokoll for Årdal skulekrins 1943-1969. Digital versjon på Digitalarkivet.no.
• Skuleprotokoll for Årdal skulekrins 1969-1971. Digital versjon på Digitalarkivet.no.