Anne Vindegg (1884–1980)

Anne i stakk med "rosut" skjorte og plagg (skaut) utanfor stølen Prestholt oppunder Hallingskarvet. Biletet vart brukt i ei lærebok for ungdomsskulen på 1970-talet.

Foto: Paul Andreas Røstad, Norsk teknisk museum/DEXTRA, 1969.

Anne Tolleivsdotter Vindegg (fødd Tufto 14. juni 1884, død 25. oktober 1980) var gardkone på Vindegg i Kvisla, Hol. På Ustaoset støla ho og hadde også arbeid med hyttefolk og andre turistar. Ho var truleg ein av dei siste i Hol som brukte folkedrakt til dagleg.

Frå Tufto

Anne vart fødd på Tufto, grannegard til Vindegg. Dette var farsgarden til mora, Mari Ellingsdotter (1847-1937). Ho gifte seg i 1871 med Tolleiv Knutson (1846-1931) frå Verpe i Ustedalen (ved Geilo). Gjennom mellom anna skreppehandel hadde han tent gode pengar. I 1871 kjøpte han Tufto og i 1896 også grannegarden Søre Juvsjordet.

Mari og Tolleiv fekk ni ungar, og Anne var nummer sju i flokken. Av syskena vart alle utanom Birgit (f. 1879), som utvandra til Amerika i 1904, buande i heimbygda. Tre av dei vart gardeigarar: Elling (1873-1963) på Tufto, Knut (1875-1963) på Øvre Sand og Olav (1882-1956) i Søre Juvsjordet. Pål (1877-1893) døydde som 16-åring. Asbjørn (1887-1973) vart heradskasserar. Ragnhild (1871-1918) og Ambjørg (1889-1967) budde og arbeidde på garden til Olav i Søre Juvsjordet. Dei var alle tre ugifte. I folketellinga 1910 er Ragnhild oppført som budeie og Ambjørg med husgjerning. Ambjørg var elles aktiv i ungdoms- og fråhaldsarbeid, misjon med meir.

• 

  Mora Mari (nedst i midten) omkransa av sju av borna. Anne i hallingklede øvst i midten. Båe har korte "opentrøyer", som mest vart brukt om vinteren, og konehette. Elles Ambjørg, Elling, Knut, Ragnhild, Asbjørn og Olav. Biletet er teke i Søre Juvsjordet mellom 1905 og 1910. Ukjend fotograf, Hol bygdearkiv.

• 

  Ved garden i Juvsjordet, der ein mellom anna kan sjå Anne sine foreldre i hallingklede (antakeleg for fotografen sin skuld) og syskena Ambjørg, Asbjørn, Elling og Olav i meir kvardagslege klær. Biletet er frå 1912. Ukjend fotograf, Hol bygdearkiv.

Til Vindegg

I 1911 gifte Anne seg med Ole Olson Vindegg (1880-1955), som i 1907 hadde kjøpt Vindegg. 13. januar dette året skreiv han til broren Peder i Canada at "I vinter skal jeg have Anne Tufte til tjænestepige". Også i 1909 og 1910 hadde han henne som tjenestejente. Men i 1911 skreiv han: "Jeg skal nu gifte mig med Anne Tufte i vaar ved Santhanstider saa hvis de har lyst til at ture gjestebud saa er de meget velkommen."  

Åtte av dei ni syskena til Anne vart altså buande i Kvisla. Ole hadde ti sysken, fødd mellom 1877 og 1896, og fire halvsysken, fødd mellom 1903 og 1915. Det fyrste kullet var, liksom Anne sine sysken, i konfirmasjonsalder under dei to siste utvandringsbølgjene til Amerika. I 1880-åra var det tronge tider på Vindegg, og i 1887 gjekk garden på tvangsauksjon. Kan hende verka utsiktene meir lovande i Amerika enn i heimbygda for Ole og syskena. Iallfall utvandra fem av brørne hans dit.

Anne og Ole fekk sju born: Olav (1911-1994), Torleiv (1913-1986), Mikkel (1915-1988), Ingebjørg (1917-2004), Maria (1919-2003), Erling (1922-2006) og Sissel (1925-1988).

Til Vindegg høyrde mellom anna langstølen Osestølen på Ustaoset, der Anne støla. Då Bergensbanen kom, sette Ole opp ei rekkje hytter på stølseigedomen. Både støls- og hyttedrifta var viktige inntektskjelder for garden og kravde innsats av heile familien.

• 

  Anne og Ole med seks av ungane på trappa utanfor Osestølen. Kanskje er det den sjuande, Torleiv, me kan skimte i døra. Familien er pynta til fest. Anne i bunad med hette. Ole også i hallingklede med sylvknappar. Kan biletet vera frå dåpsdagen til Sissel, som vart fødd i januar? Ukjend fotograf, 1925.

• 

  Anne var truande og engasjerte seg mellom anna i misjon. Her frå eit møte i Kvisla kvinneforening i 1950. Foreninga var knytta til Det norske misjonsselskap. Over halvdelen av kvinnene ber stakk. Anne står lengst bak, som nummer fem frå høgre. Ukjend fotograf, Hol bygdearkiv.

Dei siste stakkekjeringane

Hol og Ål var blant dei siste kommunane i landet som heldt på den regionale draktskikken. Då Aagot Noss gjorde feltarbeid her mellom 1956 og 1959, var det vanleg at gardkoner fødd før 1900 brukte "dåsakleu", som den tradisjonelle folkedrakta kallast. Nokre få ugifte kvinner brukte også dås (døs på holingsdialekt) på denne tida.

Anne var truleg blant dei siste i Hol som brukte stakk eller bunad kvar dag, og som aldri brukte andre slags klede, fram til ho døydde i 1980. Til kvardags brukte ho oftast rutastakk med ruta eller rosete trøyer (skjorter). Til sundags var det grøne, blå eller svarte stakkar med jutl (belte), og til fest hettebunad.

For å få plagg og hette til å sitje på hovudet, fletta ho håret i ein ring, slik Oliva Dalen viser det i Noss si bok Nærbilete av ein draktskikk.

• 

  Anne med spann i bakken ned mot Osestølen. Her har ho ikkje jutl i stakken. Truleg fordi ho var gravid med Ingebjørg. Ukjend fotograf, 1917.

• 

  I kvardagsklær på vollen nedanfor Osestølen. Anne i rutastakk med jutl og skaut, Ole i busserull utan lokale særmerke. Biletet er tatt av hytteeigar Trygve Serck-Hanssen, 1939.

• 

  Biltur til "vestsida" (eigentleg sør) på Ustaoset. Kaffepause i sumarsola. Foto: Ingebjørg Vindegg, truleg på 1970-talet.

• 

  Her er Anne i full festbunad med konehette, slør i halsen, kvit skjorte og sylvstas. Jentebunaden til barnebarnet har truleg gått i arv. Lua med raudt band er av same type som brukast til vaksenbunaden i staden for pannelin eller hette. Biletet er teke utanfor Vindegg, fjøset i bakgrunnen. Foto: Ingebjørg Vindegg, om lag 1967.

Kjelder og litteratur

• Anne Vindegg i Historisk befolkningsregister
• Noss, Aagot. Nærbilete av ein draktskikk. Utg. Universitetsforlaget. 1992. Digital versjon på Nettbiblioteket.
• Reinton, Lars: Folk og fortid i Hol. Utg. I kommisjon hos Grøndahl. 1977. Digital versjon på Nettbiblioteket. B6, s. 66 ff og 319 ff.
• Munnleg kjelde:
  • Marianne Wiig sine minne om gommo, Anne Vindegg.