Frederik Schmidt

Arbeid pågår: Vennligst ikke rediger artikkelen mens arbeidet pågår. Se redigeringshistorikken for detaljer.

Det har trolig ikke vært gjort noen endringer på artikkelen den siste uka. I så fall kan denne markeringa fjernes, men sjekk redigeringshistorikken og eventuelt diskusjonssida først.

Mal:Thumb høyreFrederik Schmidt (fødd i Asminderød på Sjælland 27. mai 1771, død 16. februar 1840 i Himmelev, også på Sjælland), var teolog, forfattar, eidsvollsmann og stortingsmann. Han var oppvaksen i Noreg, og verka mellom anna som sokneprest på Eiker i drygt tjue år før han flytta attende til Danmark, der han også var fødd og hadde studert. Han var sterkt knytta til Danmark og den danske embetsmannskulturen, høgkulturelt interessert, rasjonalistisk orientert og litterært aktiv. Alt dette let seg tidstypisk godt sameine med ein romantisk inspirert Noregs-patriotisme. Han var sterkt oppteken av allmugens kulturelle og materielle framgang, og politisk sett var han ein nasjonaldemokratisk innstilt folkets ven.

På Eidsvoll representerte han Buskerud amt saman med fogd Collett og bonde Christopher Hoen. Sistnemnde var sambygding og soknebarn av presten Schmidt. Dei to var innkvarterte saman under Eidsvoll-opphaldet, og dei delte mange synsmåtar på politikk og samfunn. Men i religiøse haldningar var dei skarpe motstandarar. Haugianaren Hoen og sokneprest Schmidt hadde endatil tørna saman i nesten fysisk konfrontasjon i haugianismens fyrste kamptid på Eiker.

Bakgrunn og familie

Om han var fødd i Danmark, var båe foreldra norske. Faren var også teolog, og da Frederik var to år gammal, vart faren utnemnd til biskop i Christiania. Foreldra var Christen Schmidt (1727–1804) og hans hustru frå fyrste ekteskap Petronelle Sørensdatter Lemmich (1734–98).

Fredrik Schmidt gifta seg i Christiania 10. januar 1799 med Maren Elisabeth Mathea Oppen (fødd i Christiania 2. april 1778, død i København 26. desember 1841). Ho var dotter til generalkrigskommissær Knud Oppen (1718–1803) og Mette Christine Colling (Colding) (ca. 1754–1827).

Utdanning og embetskarriere

Frederik Schmidt fekk privatundervisning i heimen, derunder i musikk, fram til 14-årsalderen. Da byrja i øvste klassen på Christiania Katedralskole, og vart student i 1787. Han tok anneneksamen ved universitetet i København i året etter, og drog så heim att og las til fagstudiet teologi der. I 1790 var han attende i København og tok embetseksamen hausten 1791.

Allereie i juni 1792 fekk han prestestilling ved Tukthuset i Christiania. Frå 1797 til 1820 var han sokneprest i Eiker, og frå 1808 også prost i Kongsberg prosti. Han søkte og fekk avskil frå kallet i Eiker for å flytte til Danmark. Han heldt avskilspreika si i bygda den 24. september 1820. Da hadde han fått nytt prestekall i Danmark, som sokneprest til Himmelev og Roskilde adelege jomfrukloster. Frå 1822 til 1832 var han dessutan styrar ved stiftsbiblioteket i Roskilde.

I 1826 tok han teologisk doktorgrad ved Universitetet i København på ei avhandling om paulisianarane, ei kjettersk kristen sekt i det bysantinske riket frå 600- til 900-talet.

Frederik Schmidt gjorde mange og lange utanlandsreiser, både medan han tenestegjorde ved Tukthuset og under si langvarige embetstid i Eiker. I 1794 reiste han saman med stiftamtmann Fr. Moltke i Nord-Tyskland og oppheldt seg tre månader ved universitetet i Göttingen. Han var fleire gonger i lengre periodar i København, såleis hausten 1807 og i 1811. Der vanka han i litterære krinsar som han kjende godt og hadde halde kontakt med allereie frå studiedagane, med eit sentrum rundt Knud Lyne Rahbek som saman med kona Kamma Rahbek heldt heldt salong i heimen deira, Bakkehuset på Fredriksberg ved København. Schmidt var både i studietida og seinare ein ivrig medlem i Det norske Selskab i København.

Frå hausten 1817, med to års permisjon frå embetet i Eiker, slo han og kona seg til i København på nytt. Frå april 1818 til hausten 1819 var han saman med forfattaren B.S.Ingemann til Tyskland og Italia.

Opplysningspresten og tiltaksmannen

Frederiks Scmidts vilje og evne til å drive folkeopplysning og praktisk reformarbeid kom best til sin rett i tida hans i Eiker. Av tiltaka han sette i gang med kan nemnast at han oppretta eit spinnehus for arbeidslause, han forbetra fattigvesenet, oppmuntra til husflid, arbeidde for å innføre vaksine. Ikkje minst sytte han for å få til fleire og betre allmugeskular. Han heldt kurs for lærarar, og utarbeidde ein plan for eit lærarseminar i prostiet. Han oppretta også ei lokalavdeling av Selskabet for Norges Vel i Eiker, ein samskipnad som han sjølv hadde vore med og stifta i 1809.

Som reformator hadde han sans for den omfattande næringsverksemda som haugianarane fekk sett i gang i Eiker. Men teologisk kom han altså på kant med dei, særleg i byrjinga.

Kjelder og litteratur

• Bjarnar, Ove: Elvekulturen. Eikers historie bd. III. Øvre og Nedre Eiker kommunar 1994.
• Koht, Halvdan: Artikkel om Schmidt i Norsk biografisk leksikon (1954)