Skribenter
95 257
redigeringer
ingen redigeringsforklaring
Ingen redigeringsforklaring |
Ingen redigeringsforklaring |
||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{thumb | <onlyinclude>{{thumb|Olav Aukrust (1883-1929).jpg|Olav Aukrust. Udatert foto.|[[L. Forbech]]s eftf. (Kristiania)}} | ||
'''[[Olav Aukrust]]''' (fødd i [[Lom]] 21. januar 1883, død same stad 3. november 1929) var folkehøgskulemann og kulturvernentusiast, men framfor alt diktar. Han blir rekna blant dei fremste lyrikarane i norsk litteratur, og er blitt omtala som «en av de store kristne mystikere i europeisk diktning» (Hodne). Om livssynet var djupt kristent, var Aukrust også påverka av Austens religionar, og han vart sterkt oppteken av [[teosofien]] og [[antroposofien]]. | '''[[Olav Aukrust]]''' (fødd i [[Lom]] 21. januar 1883, død same stad 3. november 1929) var folkehøgskulemann og kulturvernentusiast, men framfor alt diktar. Han blir rekna blant dei fremste lyrikarane i norsk litteratur, og er blitt omtala som «en av de store kristne mystikere i europeisk diktning» (Hodne). Om livssynet var djupt kristent, var Aukrust også påverka av Austens religionar, og han vart sterkt oppteken av [[teosofien]] og [[antroposofien]]. | ||
| Linje 9: | Linje 9: | ||
=== Slekt, familie og ekteskap === | === Slekt, familie og ekteskap === | ||
{{thumb | {{thumb|Nordgard Aukrust.jpg|Nordgard Aukrust 2008.|Margareth (Wikimedia Commons)}} | ||
{{thumb | {{thumb|Aukrust statue 2.jpg|Statue av Olav Aukrust ved Lom kyrkje. Kunstnar: [[Dyre Vaa]] 1954. Lomseggen i bakgrunnen. |Hans P. Hosar 2013.}} | ||
{{thumb | {{thumb|Aukrust Blekastad familie.jpg|Gudrun og Olav Aukrust (bak til venstre) med foreldre og sine to søner. Biletet må vere teke litt før 1920. |Ukjent.}} | ||
Olav Aukrust var fødd og oppvaksen på [[Nordgard Aukrust]] i [[Bøverdalen]] i Lom, som hadde vore slektsgard i generasjonar. Foreldra var gardbrukarparet [[Olav Aukrust (1851-1931)|Olav Olsen Aukrust]] (1851-1931) og Mari Pålsdotter frå [[Uppigard Andvord]] (1864-1936). | Olav Aukrust var fødd og oppvaksen på [[Nordgard Aukrust]] i [[Bøverdalen]] i Lom, som hadde vore slektsgard i generasjonar. Foreldra var gardbrukarparet [[Olav Aukrust (1851-1931)|Olav Olsen Aukrust]] (1851-1931) og Mari Pålsdotter frå [[Uppigard Andvord]] (1864-1936). | ||
| Linje 60: | Linje 60: | ||
Personleg hadde Olav Aukrust vener i det proletære miljøet. Særleg kan nemnast den jamaldrande barndomsvenen [[Jørgen Anders Andersson Bråten]] (1883-1957), «Jørgen jeger og fisker». Han var komen til Lom frå Hardanger før 1900. Han levde av arbeid som baud seg på gardane, og som tilnamnet seier, av jakt og fiske. Saman med kona og etter kvart 12 ungar budde Jørgen i ei lita stugu under Vålvål ikkje langt frå Nordgard Aukrust. Som gutungar gjette Olav Aukrust og Jørgen Bråten geiter saman.<ref>Groth, H. 1948:79-80.</ref> | Personleg hadde Olav Aukrust vener i det proletære miljøet. Særleg kan nemnast den jamaldrande barndomsvenen [[Jørgen Anders Andersson Bråten]] (1883-1957), «Jørgen jeger og fisker». Han var komen til Lom frå Hardanger før 1900. Han levde av arbeid som baud seg på gardane, og som tilnamnet seier, av jakt og fiske. Saman med kona og etter kvart 12 ungar budde Jørgen i ei lita stugu under Vålvål ikkje langt frå Nordgard Aukrust. Som gutungar gjette Olav Aukrust og Jørgen Bråten geiter saman.<ref>Groth, H. 1948:79-80.</ref> | ||
{{thumb | {{thumb|Tosten Raudskjegg.jpg|«[...] Tosten hét han, og sid var toppen/og raudt var skjegget, og heile kroppen/var stygg og motboden,/ orme-lugum og lang og rotloden» - frå diktet «Tosten Raudskjegg». Røyndomens Tosten Raudskjegg, [[Tosten Pålsen Auale]] (biletet), var i Aukrusts oppvekst småbrukar på Nedre Nørjordet tvers over elva frå Nordgard Aukrust. Tosten døydde i 1924, to år før diktet vart publisert.|Ukjent.}} | ||
Olav Aukrusts haldning til bygdeproletariatet var tilsynelatande prega av nyfikne og fascinasjon, ja nesten av ei form for eksotisme. I barndomen var fascinasjonen ein grann skrekkblanda, der han kunne støyte på ei einsleg attgløyme av ei plasskjerring som hadde gått frå vitet, ein [[Tosten Raudskjegg]] som var kjend for å kunne trolle, og som dei sa «stal og drap sau i fjellé/ og bar heim skinn/ ved midnattsleite/ du store min!». Og vi møter dei andre i fleng: Randa-Knuten, Sanda-guten, [[Tosten Olsen Oppnåsen|Musken]], Nygjordsvetlen, Beret burtafor («råe såta»), Dansar-Eli («den gratåta») og mange andre. Diktaren har lånt trekk til desse litterære figurane frå folk han sjølv kjende eller hadde høyrt om i grenda og bygda. I mange tilfelle kunne bygdefolket lett kjenne att desse personane når dei las «Aksion på Tande» og andre populære folkelivsskildringar frå Aukrusts hand. Kallenamna han brukar, er i mange tilfelle autentiske. | Olav Aukrusts haldning til bygdeproletariatet var tilsynelatande prega av nyfikne og fascinasjon, ja nesten av ei form for eksotisme. I barndomen var fascinasjonen ein grann skrekkblanda, der han kunne støyte på ei einsleg attgløyme av ei plasskjerring som hadde gått frå vitet, ein [[Tosten Raudskjegg]] som var kjend for å kunne trolle, og som dei sa «stal og drap sau i fjellé/ og bar heim skinn/ ved midnattsleite/ du store min!». Og vi møter dei andre i fleng: Randa-Knuten, Sanda-guten, [[Tosten Olsen Oppnåsen|Musken]], Nygjordsvetlen, Beret burtafor («råe såta»), Dansar-Eli («den gratåta») og mange andre. Diktaren har lånt trekk til desse litterære figurane frå folk han sjølv kjende eller hadde høyrt om i grenda og bygda. I mange tilfelle kunne bygdefolket lett kjenne att desse personane når dei las «Aksion på Tande» og andre populære folkelivsskildringar frå Aukrusts hand. Kallenamna han brukar, er i mange tilfelle autentiske. | ||
| Linje 90: | Linje 90: | ||
== Kulturvernaren == | == Kulturvernaren == | ||
{{thumb | {{thumb|Aukrust antikivitetar.jpg|Olav Aukrust kjøper antikvitetar. Opplysningar om tid og stad og dei andre personane på biletet vantar i kjelda.|Ukjent}} | ||
=== Antikivitetar og husflid === | === Antikivitetar og husflid === | ||
Hausten 1918 kunne familien Aukrust flytte inn på Lyvjaberg, der Aukrust frå fyrst av hadde sett opp to gamle stover, ei frå [[Vigstad]] i Skjåk og ei frå [[Garmo]]. Dei utstyrte og møblerte huset med gammal brukskunst som Aukrust kjøpte opp og samla i Lom og Skjåk. Det vart mykje meir enn dei fekk plass til i sin eigen heim. I 1925 selde Aukrust ei katalogisert samling til Lom kommune, og dette vart grunnstomnen i [[Lom bygdemuseum|bygdemuseet]] i Presthaugen, ått og drive av [[Lom heimbygdslag]]. Men Aukrust heldt fram med å kjøpe opp antikvitetar, og to år seinare selde han ei ny samling til [[Jørgine Boomer]], husmannsjenta frå Bøverdalen som hadde gjort det stort i USA.<ref>Mæhle, L. 1965:35.</ref> | Hausten 1918 kunne familien Aukrust flytte inn på Lyvjaberg, der Aukrust frå fyrst av hadde sett opp to gamle stover, ei frå [[Vigstad]] i Skjåk og ei frå [[Garmo]]. Dei utstyrte og møblerte huset med gammal brukskunst som Aukrust kjøpte opp og samla i Lom og Skjåk. Det vart mykje meir enn dei fekk plass til i sin eigen heim. I 1925 selde Aukrust ei katalogisert samling til Lom kommune, og dette vart grunnstomnen i [[Lom bygdemuseum|bygdemuseet]] i Presthaugen, ått og drive av [[Lom heimbygdslag]]. Men Aukrust heldt fram med å kjøpe opp antikvitetar, og to år seinare selde han ei ny samling til [[Jørgine Boomer]], husmannsjenta frå Bøverdalen som hadde gjort det stort i USA.<ref>Mæhle, L. 1965:35.</ref> | ||