Dei siste finsktalande på Finnskogen
Nedanfor er ei liste over dei siste finsktalande på Finnskogen. Skogfinnane på Finnskogen vart fornorska og forsvenska i løpet av 1800-talet og tidleg 1900-tal, og etter 1950 var det berre eit fåtal att som kunne tala finsk. Langt dei fleste var på svensk side av riksgrensa, innafor noverande Torsby kommun, men det var òg nokre i Grue Finnskog.
Bakgrunn
_fr%C3%A5_%C3%96stmark.jpg)
Fram til og med fyrste halvdel av 1800-talet var språket på Finnskogen i all hovudsak den austfinske dialekta frå Savolax, men dette skulle endre seg: I løpet av hundreåret gjekk både Norge og Sverige aktivt inn for å assimilere den skogfinske minoriteten, og skogfinnane vart fornorska og forsvenska. Kring 1900 hadde dette i stor grad lykkast: Den svenske språkforskaren Karl Bernhard Wiklund gjorde undersøkingar av det finske språkområdet i 1894, og fann at det berre omfatta delar av Grue Finnskog på norsk side, og delar av Östmark, Nyskoga og Södra Finnskoga på svensk side. Ifølgje Wiklund var det kanskje berre «några få hundratal» folk som enno forstod og tala finsk på svensk side av grensa, og «några få tiotal» på norsk side.[1] I Grue vart det telt sju personar som tala finsk i folketeljinga 1900, ned frå 52 i 1875,[2] men dette kan sjølvsagt vera ei underregistrering. Kring 1950 meinte den svenske språkforskaren Richard Broberg at det kanskje kunne vera ein femti som kunne tala finsk, og av dei kunne tretti føre ein flytande samtale.[3]
Om lista
Hovudkjeldene til denne lista er to oversikter over finsktalande personar i 1954 og 1961. Lista frå 1954 omfattar i alt 33 personar, alle på svensk side av grensa, og bygger på undersøkingar av ein komité som vart nedsett av Värmlands landsting for å kartleggja restane av den skogfinske kulturen i länet.[4] Lista frå 1961 omfattar i alt 22 personar, 21 av dei på svensk side av grensa, og éin i Grue Finnskog.[5] Lista nedanfor omfattar alle som er nemnt i ei av desse to kjeldene, samt enkelte personar frå andre kjelder.
I båe listene er Nyskoga soknet med flest finsktalande, og også tidlegare verkar språket å ha stått sterkast her. Ifølgje Wiklund var det kring 1900 «blott i en enda by, som språket kan sägas ännu vara verkligt lefvande, nämligen i byn Viggen i Nyskoga församling ... Endast i denna by påträffade jag nämligen yngre personer, som kunde tala finska språket och väl också mer eller mindre flitigt begagnade det i dagligt tal.»[6]
I 1974 var det att berre to finsktalande skogfinnar, nemleg Alma Augustsson og Henrik Olsson. Da sistnemnte døydde i 1980, døydde antakeleg savolaxfinsken ut med han. På norsk side forsvann språket med Peder Paulsen («Torkellin-Pekka»), som forlot denne verda i 1967.
Liste
| Namn | Fødd | Død | Sokn | Fødestad, bustader | Merknader | Bilete |
|---|---|---|---|---|---|---|
| August Andersson | 1870 | Södra Finnskoga | Sanla, Höjden, Bjurberget | |||
| August Eriksson Hyytiäinen | 1885 | 1961 | Södra Finnskoga | Frå Nyskoga, budde i Blindhanstorp, Gulla, Mackartjärn. | Han var oppvaksin i ein heilt finsktalande heim, og kunne sjølv ikkje svensk da han byrja i skulen. | 
|
| Henrik Henriksson Karvainen («Räv-Henrik») | 1872 | 1962 | Södra Finnskoga | Frå Getomägg/Rävberg i Sörviggen, Nyskoga. Budde i Skråckarberget, Södra Finnskoga. | Skal ha vori den siste finsktalande i Södra Finnskoga. | 
|
| Johanna Eriksson Raaskoinen | 1862 | 1962 | Södra Finnskoga | Älgsjön, Södra Finnskoga | 
| |
| Olivia Eriksson | 1888 | Södra Finnskoga | Budde i Blindhanstorp | |||
| Olof Pålsson | 1864 | føre 1961 | Södra Finnskoga | Blindhanstorp | ||
| Oskar Andersson | 1882 | 1958 | Södra Finnskoga | Mackartjärn, Bjurberget | ||
| Anna Olsson | 1874 | Nyskoga | Alakylä, Södra Viggen/Sörviggen | .jpg)
| ||
| Edvard Larsson | 1883 | Nyskoga | Högåsen | |||
| Edvin Henriksson | 1894 | Nyskoga | Vinikka. | |||
| Elisabeth Syversen (Elsie Syversen) | 1875 | føre 1961 | Nyskoga | Södra Viggen | ||
| Emil Henriksson | 1874 | føre 1961 | Nyskoga | Tjärnberg, Rösbråten | ||
| Henrik Henriksson | 1878 | 1968 | Nyskoga | Högström, Högåsen | ||
| Henrik Olsson Suhoinen | 1895 | 1980 | Nyskoga | Nolla, Norra Viggen. | Antakeleg den siste finsktalande, nemnast som ein av to attlevande i 1974. | .jpg)
|
| Johannes Henriksson | 1875 | Nyskoga | Örtjärn | |||
| Johannes Johansson Oinoinen (Niitaho-Jussi, Nitahå-Jussi) | 1874 | 1965 | Nyskoga | Norra Viggen. | Pertti Virtaranta meinte at Niitaho-Jussi var den kunnskapsrikaste i finsk, saman med Karl Persson Hämäläinen. | |
| Johannes Persson | 1876 | Nyskoga | Antilla | |||
| Kajsa Halvarsson | 1870 | føre 1961 | Nyskoga | Södra Viggen | ||
| Karolina Eriksson («Gräsfall-Lina») | 1879 | føre 1961 | Nyskoga | Tjärnberg | ||
| Kerstin Eriksson Rämäinen | 1879 | 1968 | Nyskoga | Vinikka. | 
| |
| Lina Olsson | 1882 | Nyskoga | Nolla, Norra Viggen. | |||
| Olof Adolf Olsson («Post-Ola») | 1885 | 1969 | Nyskoga | Norra Viggen. | ||
| Olof Mattsson | 1871 | Nyskoga | Norra Viggen. | |||
| Oskar Martinsson | 1887 | Nyskoga | Flatåsen, Stampfall | |||
| Per Henriksson («Kärrfalls-Pekka») | 1885 | 1955 | Nyskoga | Fødd i Säterberg, død i Kärrfall/Tjärfall. | ||
| Per Mattsson (Pekka Mattson) | 1874 | Nyskoga | Fødd i Mangsliberg i Nyskoga, seinare til Stöpafors i Sunne. | Ifølgje Virtaranta tala han flytande finsk, foreldra hans tala finsk seg imellom. | ||
| Vilhelm Henriksson | 1908 | Nyskoga | Vinikka. | |||
| Kristina Olsson | 1886 | Vitsand | Fødd i Nyskoga, til Asped | |||
| Maria Olsson | 1879 | Vitsand | Kristinefors | |||
| Olof Henrikson («Rosala-Ola») | 1870 | Vitsand | Fødd i Nyskoga, til Sandås | |||
| Alma Augustsson | 1896 | 1975 | Östmark | Mulltjärn, Röjdåfors. Seinare busett i Göteborg. | Ein av dei to siste i 1974. | |
| Anna Eriksson | 1896 | Östmark | Vika, Röjdåfors | |||
| Augusta Olsson | 1896 | Östmark | Alkyla, Röjdåfors. | |||
| Gustav Pålsson | 1868 | føre 1961 | Östmark | Mellanbråten, Röjdåfors. | ||
| Karl Persson Hämäläinen | 1900 | 1968 | Östmark | Röjdåfors | Son til Kaisa Vilhuinen (1855-1941). | 
|
| Mens Eriksson | ukjent | Östmark | Vårdhemmet | |||
| Olov Olovsson | 1891 | Östmark | Fødd i Fjäll i Röjdåfors, seinare til Vestamyra, Velen, Fryksände. | |||
| Per Olsson («Per-Ors») | 1870 | føre 1961 | Östmark | Vårdhemmet | ||
| Vilhelm Edvardsson | 1881 | Östmark | Puranstorp, Röjdåfors. | |||
| Vilhelm Jonsson | ukjent | Östmark | Klypa, Röjdåfors | |||
| Aksel Halvorsen | 1870 | 1960 | Grue Finnskog | Løvberget, Grue Finnskog. | 
| |
| Anna Matilde Eriksdotter (Anna Langbråten) | 1871 | 1959 | Grue Finnskog | Frå Viggen i Nyskoga, seinare til Langbråten på Grue Finnskog. | Gift med Henrik Mortensen Langbråten. | |
| Peder Paulsen («Torkellin-Pekka») | 1879 | 1967 | Grue Finnskog | Skåkberget, Grue Finnskog. | Truleg av slekta Räisäinen. | 
|
Fotnoter
- ↑ Wiklund, side 19. Om Wiklund, sjå Karl Bernhard Wiklund på Wikipedia på svensk.
- ↑ Myhrvold, side 241.
- ↑ Sitert hos Styffe. Om Broberg, sjå Richard Broberg på Wikipedia på svensk.
- ↑ Lista vart fyrst publisert i skriftet Förslag till åtgärder för att bevara och vårda minnena från finnkulturen i Värmland, og seinare i tidsskriftet Finn-kultur i 1999, sjå Sjökvist i litteraturlista.
- ↑ Denne lista vart publisert i tidsskriftet Finnbygden 3/1961, og vart seinare attgjevi av lokalhistorikar Torleif Styffe i ein artikkel i 2011, sjå Styffe i litteraturlista.
- ↑ Wiklund, side 18.
Litteratur og kjelder
- Myhrvold, Jan: «Slektsnavn på Finnskogen», side 239-251 i Gulbrand Alhaug og Aud-Kirsti Pedersen (red.): Namn i det fleirspråklege Noreg. Utg. Novus. Oslo. 2015. Digital versjon på Nettbiblioteket.
- Sjökvist, Mats: «De sista finsktalande i Värmland av "den gamla stammen"», side 41-43 i Finn-kultur, 23. årgang, nr. 2. Gravberget, 1999. Digital versjon på Nettbiblioteket.
- Styffe, Torleif: «Vilka var de sista finsktalande? Finska språket levde kvar i 300 år», artikkel i Värmlandsbygden, 3. februar 2011. Lesi inn som podkast i Nordvärmlandspodden, 21. oktober 2022, episoden De sista finsktalande.
- Wiklund, K. B.: «Finska språkets nuvarande utbredning i Värmland och Grue finnskog», side 17-20 i Finn-kultur, 48. årgang, nr. 1. Opphavleg frå Ymer 1902, häfte 1. Gravberget. 2024. Digital versjon på Nettbiblioteket.