Žagarė

Žagarė (litauisk), latvisk Žagare, polsk Żagory, jiddisch זשאַגער Zhager og tysk Schagarren/Szagarren/Sagaren, er ein by i det nordlege Litauen — heilt inntil grensa mot Latvia. Byen vart grunnlagt på 1100-talet, og folketalet har variert frå 920 (1781) til 11.839 (1914). Den første jødiske busetjinga kom tidleg på 1700-talet, og byggjeløyve for den første synagogen der vart gjeve i 1712. I 1889 fanst det totalt ni synagogar , inkludert ein shtibl (hasidisk bønestue). Den vidkjente rabbinaren Yisroel Salanter, grunnleggar av musar-rørsla, kom frå Žagarė. Under pogromane i Russland på siste delen av 1800-talet vart det jødiske strøket i byen mykje øydelagt, og mange frå det jødiske fleirtalet i byen emigrerte i dei neste åra. I 1923 var folketalet 4730, derav 1928 jødar — no berre 40,76 % av folketalet. Fleire av dei jødiske familiane i Noreg har anar frå Žagarė.

Žagarė ca. 1920.

Foto: K. Almanio fotografija

Andre verdskrigen

Etter at Tyskland okkuperte det da Sovjet-okkuperte Litauen i juni 1941, sperra nazistane jødane i byen inn i en ghetto der, og flytta ôg dei attverande jødane frå Šiauliai dit. Alle vart myrda av nazistane på torget den 2. oktober 1941.

Etterkrigstid

Første folkestatistikken etter andre verdskrigen var i 1959, og folketalet var da oppgjeve som 3800. Den 1. januar 2023 var folketalet 1247. Den 13. juli 2012 vart det avduka ein minneplakett på litauisk, jiddisch og engelsk på torget der massakren i 1941 fann stad.

Bildegalleri

• 

  Torget i gamlebyen, truleg før 1900.

• 

  Gamle hus i Žagarė.

  Foto: Laima Gūtmane (2010).
• 

  Hus i utmura bindingsverk i Žagarė.

  Foto: Laima Gūtmane (2011).
• 

  Ein av dei tidlegare synagogane i Žagarė.

  Foto: CD (2019).
• 

  Ein av dei tidlegare synagogane i Žagarė.

  Foto: CD (2019).
• 

  Den eine jødiske gravlunden i Žagarė.

  Foto: Laima Gūtmane (2014).

Personar

• Elka Apelsin, f. Damelin (fødd 8. desember 1878 i Žagarė; død 3. mars 1943 i Auschwitz), husmor i Oslo
• Abraham Leiser Borøchstein (fødd 15. september 1892 i Žagarė; død 1. april 1943 i Auschwitz), handelsmann som for det meste budde og arbeidde i Kristiansund.
• Josef Michael Borøchstein (fødd 24. desember 1889 i Žagarė; død 1963 i Kristiansund), handelsmann som for det meste budde og arbeidde i Kristiansund.
• Sara Granstein, f. Borøchstein (fødd 20. mai 1894 i Žagarė; død 1943), forretningsdrivande, budde i Kristiansund..
• Israel Damelin (f. 14. juli 1888 i Žagarė;, død 1. desember 1942 i Auschwitz), forretningsdrivande i Oslo.
• Josef Kahn (fødd 1869 i Žagarė; død 1927), forretningsdrivande, budde bl.a. i Trondheim.
• Rosa Kahn, f. Fischer (fødd 15. april 1876 i Žagarė; død 3. mars 1943 i Auschwitz), forretningsdrivande, budde for det meste i Trondheim.
• Hanna Schapow (f. 15. mars 1900 i Žagarė: død 1. desember 1942 i Auschwitz), fabrikkarb. i Oslo.
• Lina Schapow (f. 2. desember 1901 i Žagarė: død 3. mars 1943 i Auschwitz), fabrikkarb. i Oslo.
• Salomon Schapow (f. 6. februar 1892 i Žagarė: død 1. desember 1942 i Auschwitz), transport/sjauar i Oslo.
• Ida Nette Ullmann, f. Grusd (fødd 14. mars 1894 i Žagarė; død 1962 ), husmor i Moss.

Kjelder og litteratur

• «Žagarė, Lithuania : Zhager» – JewishGen.org
• «The Jewish Zagare / Zhager » – Facebook
• «Zagare Old Jewish Cemetery» – ESJF Cemeteries
• «Zagare New Jewish Cemetery» – ESJF Cemeteries