Fyresdal Handelslag
Fyresdal Handelslag vart grunnlagt i 1871 med ein aksjekapital på 3080 kr. Handelslaget bestod opphavleg av tre filialar; hovudforretninga i Folkestadgata 24 i Folkestadbyen, ei forretning i Hegglandsgrend og ei på Øyane i Veum. I 1899[1] gjekk handelslaget på Veum ut som eiga forretning og vart heittande Veum Handelslag. Forretninga i Hegglandsgrend gjekk ut i 1916. Fyresdal Handelslag er gnr. 37/5/1. [2]
Moland Forbruksforening (1871-1909)
Forbruksforeininga vart skipa 16. januar 1871 då bygdefolk som var interessera i ei mogleg forbruksforeining i Fyresdal, var samla på Meinstad. Det var lensmann A. L. Qvisling som gjorde opptaket til dette og var den fyrste formannen. Kittil B. Taraldlien var viceformann. Fyrste handelsbetjenten fekk 100 spd. i lønn, han skulle ha fri ved, men måtte sjølv hogge den, og han skulle halde seg sjølv med alt anna. Forbruksforeininga fekk tilbod om å leige husrom på Århus (Fyresdal gnr. 37) og tok mot dette. Det var eit lite kammers. Talleiv Midgarden skulle reise tiil byen og kaupe inn varer, til Drammen og Oslo, men ferda var farefull når ein hadde med seg pengar og det var avhengig av å ha godt selskap. Det står i styreprotokollen noko seinare at «Talleiv Midgarden kjem heilskinna att frå kaupmannsferdi til byen; dei mottekne varur er taksera i 1000 spd. og premie for police betala ---.» Forbruksforeininga sin handel vart opna 1. mai 1871, på sjølvaste fridomsdagen.
Handelen gjekk feiandes, men husromet på Århus var lite og skrøpeleg og det var eit ynskje om å få ei tuft til bygging av eit meir høveleg handelshus. Jon Folsæ fekk i oppdrag å sjå på dette og samtidig fekk han i oppdrag å gjere ei reise til Skien og Larvik for å kjøpe inn varer. Eit av hovudføremåla med å få til ei forbruksforeining, ved sidan av det å skaffe gode og billege varer, var å få slutt på den skadelege borgehandelen som frå gamalt av hadde gjort så mang ein fyresdøl til fant. Dette kjende lensmann Qvisling godt til.
17. februar 1872 heldt foreininga sitt fyrste årsmøte. 24. april peikar styret ut tomt til nytt hus, eit jordstykke på 1 ½ mål vert leigd i 1874 for årleg 1 ½ spd. Dette var eit stykke åker/eng på Århus grunn, Folkestad. Halvor Sitje og Daniel Svolestog fekk i oppdrag å flytte hit eit aktuelt hus. Huset kjøpte dei på N. Bondal (Fyresdal gnr. 64/2) i Kleivgrend, det kom frå Vodd. Her kom då det fyrste huset i det som skulle verte "Byen" i Fyresdal. Dette var ei lita krambu. I 1886 bygsla Forbruksforeninga eit nytt stykke jord til 20 kroner årleg leige. Det var stadig ei utfordring med borgehandel også lokalt, men handelen gjekk godt.
Årsmøte 28 februar 1877, på dette var der eit ynskje om å bygge på bygningen slik at det vart leilighet til betjenten, men dette vart det ikkje noko av, bua var lita. I staden vart det makeskifte av hus med skreddar Tarjei Sundsli som hadde eit større og meir høveleg hus i nærleiken, Folkestadgata 24,og det som mangla skulle han skaffe. Derimot skulle Tarjei ha noko av eit jordstykke foreininga eigde slik at foreininga betala leiga. Årsmøte 17. mars 1883, på dette vart det vedteke å bygge bakeri. Varer blei køyrd frå Ulefoss til Strengen, på anbod, og det var vanskelege tider økonomisk der det vart kaupt inn for store mengder varer, serleg mjøl.
Årsmøte 13. mars 1888, på dette møtet vart det gjort framlegg om at ein del av forretninga skulle flyttast opp til Øyane i Veum. Dette var det ein del usikkerhet om juridisk, Det vart så på foreiningas rekning oppretta ein utsalsstad i Veum med oppføring av nødvendige lokaler for utlevering av varer. Varene måtte vere kjøpt i hovedhandelen. Nybygd hus med inventar og kakelomn vart kostnadsrekna til 1250 kr. og var ferdig oktober 1889. (Dette var på Åbø (Fyresdal gnr. 85/5))
I 1891 hadde Moland Forbruksforenig vore i drift i 20 år under opp- og nedgangstider styrt med sikker hand, og velstanden hadde auka. Dette vart av luteigarane verdsatt der det vart halde ein «Mindefest». Det vart gjort ei endring og reparasjon av butikken slik at den vart meir høveleg. 1895. Det vart vedteke å bygge bakeri ved utsalsstaden i Veum, det vart ferdig same haust.
1898. Det vart vedteke å dele forretninga slik at Veum fekk ein fjerdepart av foreiningas eigedom. Alle var einige om delinga. 13. mars 1899 var siste årsmøtet i den samla foreininga.
I tida fram mot 1914 var det generelt ein auke av velstanden i Fyresdal.
1903 Bakeriet vart påbygd/ombygd med leilighet oppe, det vart stadig nye krav. I 1904 fann ein det tvingande nødvendig med ny butikkbygning og i 1905 vart det utarbeidd teikning og overslag til nytt hus samt omregulering av pakkbua slik at ein kunne ha butikken i denne. Huset vart bygt etter plan og teikningar av Bendik Taraldlien. Det gamle huset blei selt til Lars Folkestad og skuva av tomta og til Breifonn, Skippergata 2, og det nye satt opp på same stad, Folkestadgata 24.
Fyresdal Handelslag (1909 - 2018? )
Årsmøte 9. mars 1909. Namnet på foreininga vart endra til Fyresdal Handelslag.
1909. Det kom ynskje om ein opplagsstad i Hegglandsgrend for Heggland, Åsland og Kleivgrend. Styret hadde vedteke ei avtale gjort med T. og H. Haugen om overtaking av deira handel på Haugen nedre (Fyresdal gnr.44/1). Det vart vedteke at handelen i Heggland måtte organiserast som eigen forretning og med styre, og 16. oktober vart det vedteke å overlate til L/L Heggland Handelslag tomt og hus på Haugen. Fyrst i 1916 vart lutkapitalen utan vederlag overført til Heggland som og overtok filialen.
1913 9. juli vart det vedteke å bygge ny pakkbu.
1925 vart handelshuset bordkledd utanpå.
Så langt i fylgje jubileumsskriftet 1871-1931
1. januar 1966 tok Syvert Aas (1939-2009) til som styrar av handelslaget og 22. desember 1982 tok han over eigedomsretten til bygget og forretninga og drifta heldt fram under namnet Syverts Varehandel. Familien budde i husværet i andre høgda. I 1989 vart forretninga flytta frå det gamle bygget i Folkestadgata til det nybygde forretningssenteret lengst nord i Folkestadbyen. Sonen Preben Aas fekk 8. januar 2010 skjøte på den gamle handelsbygningen. I 2019 held forretninga "Oleas Hus" til i lokalet i fyrste høgda.
Biletgalleri
Folkestad. Bygningen i bakgrunnen til venstre er truleg fyrste sjølvstendige forretningsbygget til Fyresdal Handelslag 1872/1873 - 1877.
Handelslaget til høgre med ei tidleg pakkbu litt i bakgrunnen. Foto: Wergelands Kunstforlag
Moland Forbruksforening. Før bygningen vart kledd utvendig og namnet vart Fyresdal Handelslag. Foto: Bendik Taraldlien
Pakkbua til Fyresdal Handelslag, bygd ny 1913, med ekspedisjon og kontor 2019. Foto: Olav Momrak-Haugan
Fyresdal Handelslag i Folkestadbyen. Bygningen bordkledd utvendig 1925. Breifonn i bakgrunnen til venstre, Øystad til høgre.Foto Olav S. Nyli
Folkestadgata 1927. Fyresdal Handelslag med pakkbu i bakgrunnen. Foto: Olav S. Nylid
Kjelder og til utdjupande lesnad
- Sætherskar, Johs., Det Norske Næringsliv 4, Telemark Fylkesleksikon, Bergen, 1949. Digital utgåve på bokhylla.
- Landvik, Olav J.: Den gong det var landhandleri. Ein artikkel i "Sjå deg attyvi", Fyresdal Sogelag 2000, s. 44,48.
- Lauvdal, Hans Andor: Skippergata i Fyresdal. Ein artikkel i "Sjå deg attyvi" 1990 Fyresdal Sogelag. s. 11,14
- Marvik, Steinar: Fyresdal. Gards- og ættesoge. Fyresdal kommune 1992
- Ormtveit, Astrid og Landvik, Olav: Hus og folk i Folkestadbyen. Sjå deg attyvi. Fyresdal Sogelag 2009. S. 5-34.
- Veum, Bendik: 60 års festskrift for Fyresdal Handelslag : 1871-1931. 1931. Digital versjon på Nettbiblioteket.
- Taraldlien, Bendik. Fyresdal. Med bilæte. Fyrste utgåve 1910. Alb. Cammermeyers forlag. Kristiania.
- Taraldlien, Bendik: Fyresdal. Andre utgåva 1949. Alb. Cammermeyers forlag. Oslo