Nicolai Hersleb Ramm

Nicolai Hersleb Ramm (fødd 4. februar 1756 i Furnes, død 11. september 1830 på Tynset) var utdanna som offiser, men mesteparten av sitt yrkesaktive liv var han tilsett som skoginspektør ved Røros og Folldal verk. Han kjøpte garden Moen (Ramsmoen) på Tynset ca. 1787, og budde der til sin død. Ramm var med og la til rette for bureisinga i Bardu på slutten av 1700-talet, der mange frå Tynset og andre stader i Nord-Østerdalen og Gudbrandsdalen kom til å slå seg ned. Nicolai Hersleb Ramm var morfar til Nikolai Ramm Østgaard, som delvis var oppfostra hjå bestefaren på Ramsmoen.

Sosial bakgrunn og oppvekst

Nicolai Hersleb Ramm var son av major Eilert Jørgen von Hadelen Ramm (1720-1793) og Magdalene Wetlesen (1729-1813). Faren var fødd i Lom, men tenestegjorde mesteparten av karrieren på Hedmarken. Mora var frå storgarden Hornnes (Kåre-Hornnes) i Skjeberg. Foreldra hennar var gardbrukarparet Ole Wetlesen (1686-1762) og Anne Halvorsdotter frå Jellestad i Berg i nåverande Halden kommune.

Magdalene og sonen Nicolai budde hjå foreldra hennar på Hornnes i fire-fem år frå 1757, medan Eilert J.v. Hadelen Ramm var utkommandert til Holstein. Da båe besteforeldra i Skjeberg døydde, flytta mor og son attende til ektemann og far, som nå visstnok budde på Vesle-Ile på Furnes, ein gard som på det tidspunktet var ått av major Statius Jacob Mathezon.

Nicolai H. Ramm fortel sjølv i sine livsminne at han i oppveksten var plaga av noko som i dag ville ha vore diagnostisert som sterke depresjonar, Som 12-åring gjekk han i sjølvmordstankar. Han fekk hjelp og trøyst frå drengen og tenestejenta på garden, noko som gav han respekt for vanlege arbeidsfolk, og som gjorde sitt til å forme synet hans på standssamfunnet. Han skriv som 70-åring om dette: «Hvor ofte har jeg siden fundet en høy og edel Sjæl hos Tjeneren og en Skurkesjæl hos Herren».

Ekteskap og familie

Nicolai Hersleb Ramm gifta seg 1785 med Anne Endresen (fødd 1754 i Christiania, død 1838 i Tynset), dotter til gravør og signetstikkar Hans Endresen.

Dei to fekk fire born: 1. Georg Eilert fødd 7. desember 1786, skippar, Christiania. 2. Maren Magdalene fødd 9. desember 1787, død 1874, gift med Michael Østgaard. 3. Wilhelm Frederik døypt 30. desember 1788, død 10. juni 1809 i København. 4. Hans Ramm, døypt 3. januar 1790, gift med Ane Syrene Maria Sophie Møller, dotter til sorenskrivar Møller i Molde.

Som nygifte flytta ekteparet til Tynset i februar 1786, og alle borna deira var fødde der. Dei kjøpte nokså snart garden Moen (nåverande gnr. 40 bnr. 1). Skøytet til Ramm vart utferda 14. juli 1887. Garden hadde gått under namnet Lassmoen, men vart snart heitande Ramsmoen etter den nye eigaren. Ramm dreiv opp den litt vanstelte garden, slik at den snart kunne fø to hestar, 14 storfe og 50 småfe.

På folketeljingstidspunktet 1801 bestod hushaldet på Ramsmoen av husbonden med tre heimeverande born i alderen 13-15 og dessutan N.H.Ramms ugifte syster Maren Magdalene. Det framgår ikkje kvar kona er på dette tidspunktet.

Dottera Maren Magdalene (Malene) vart i 1811 gift med Michael Østgaard, men vart skild frå han i 1818, og flytta da attende til foreldra på Ramsmoen med borna Wilhelmine og Nikolai.

På grunn av gjeldsproblem selde Ramm garden i 1810, men hadde føderådskontrakt som gav ekteparet burett der i deira levetid. Etter at Ramm døydde (1830), kjøpte dottera Malene Øvre Slåttåsen (nåverande gnr. 71.31) i 1833. Ho og Wilhelmine, som var ugift, budde der til 1844/45, da dei flytta til sonen/broren Nikolai Ramm Østgaard i Christiania. Enkja etter Nicolai Hersleb Ramm har da sannsynlegvis anten budd saman med dottera og dotterdottera på Slåttåsen, eller ho kan ha nytta buretten på Ramsmoen til ho døydde i 1838.

Militær utdanning og karriere

Nicolai Hersleb Ramm fekk offisersutdanninga si ved Den kongelige militaire mathematiske Skole (Krigsskulen) i Christiania 1770-1773. Dette gav høg og etterspurd teknisk kompetanse også utanom det reint militære. Ramm fekk ikkje offisersstilling til å byrje med, men hadde løn som underoffiser (vaktmeister) ved 3. Sønnafjelske nasjonale dragonregiment. Han hadde nokre oppdrag som kartteiknar og og landmålar. Mellom anna assisterte han ved utskifting av eit skogsameige i Ringsaker, oppmåling av Akershus festning og kartlegging av riksgrensa i Marker.

Så vart han utnemnd til sekondløytnant ved Nordenfjeldske gevorbne infanteriregiment 1. juli 1776. Regimentet hadde standkvarter i Christiania. I 1778 vart han kommandert til Kongsvinger festning for å hjelpe ingeniøren der med kartlegginga rundt festningsområdet. Han var attende i Christiania i 1781. Han avanserte ikkje vidare som offiser, da han mot slutten av 1785 søkte og fekk avskil for å overta stillinga som skoginspektør for Røros og Fredriksgaves koparverk (Folldalen).

Skoginspektøren

Inspektørstillinga var eit kongeleg embete. Innehavaren skulle halde oppsyn med skogane som låg innanfor sirkumferensen for dei to koparverka. Ramm vart innsett 16. november 1785.

Skogen han hadde oppsyn over, låg i ålmenning, der dei leveringspliktige bøndene temmeleg uregulert kunne hogge ved og brenne kol til verka. Ramm gjekk snart i gang med utskifting av skogane, fyrst i Tynset hovudsokn, så i Tylldalen og Øvre Rendalen, Os-bygdene, Vingelen og Tolga. Dette svære arbeidet vart ikkje fullført før i 1832, to år etter at Ramm var død.(Streitlien…)

Koloniseringa av Bardu

I 1788 fekk skoginspektøren i oppdrag frå Rentekammeret å reise nordover for å synfare skogane i Bardu med tanke på rydding og busetjing der. Ramm reiste saman med futen i Senja og Troms, Jens Holmboe, som var initiativtakar til og pådrivar i koloniseringsarbeidet der.

For Ramm tok reisa fire månader frå april til august 1789. Jamvel om han ikkje agiterte direkte for flytting til Bardu, er det liten tvil om at beretningane hans gjorde sitt til at koloniseringa av Bardu og Målselv vart dominert av innflyttarar frå Nord-Østerdalen og Gudbrandsdalen. Før 1789 var det folk frå Vefsn og Rana på Helgeland som hadde slege seg ned nedst i Målselvdalen. (Kiil side 33-34) Også fut Holmboe hadde gode kontakter i den same landsdelen som Ramm, og gjekk medvite inn for at sørnorske bønder og ikkje den mindre jordbruksinteresserte kystbefolkninga, skulle vere dei som burde bli nybyggjarar. Holmboe var fødd og oppvaksen på Lesja, og korresponderte mellom anna med den driftige bonden og entreprenøren Ole Evenstad i Stor-Elvdal, som skal ha fått husmannsfamiliar derifrå til å dra nordover. Ramm og Holmboe kjende ikkje kvarandre før Ramm kom på synfaringa i 1789.

Ramm teikna kart og skreiv ei fyldig beretning frå reisa i Bardu. Han førde også dagbok som er trykt i Budstikken, i utdrag også mellom anna i bygdeboka for Bardu.

Krigskommissær

Som vernepliktig offiser vart Ramm utkalla til oberst Seues brigade da krigen mot Sverige braut ut våren 1808. Han fekk oppdrag i Kongsvinger-traktene, og fortel sjølv at han var ”Øyenvidne” til trefningane ved Lier og Jaren.

Han fekk fyrst og fremst i oppgåve å skrive ut soldatar i Vinger, Odalen, Solør, Hedmarken, Gudbrandsdalen og Østerdalen. Han vart konstituert krigskommissær etter at krigen var over, og skulle som såvoren rekruttere mannskap til skiløparbataljonen, den lette infanteribataljonen, Akershus infanteriregiment og Akershus ridande artillerikompani. Oppdraget som krigskommissær ser ut til å ha vorte avslutta i løpet av 1810.

Andre offentlege oppdrag

Også utanom det ekstraordinære oppdraget som følge av krigen, vart Ramm mykje nytta som fagmann i ei rad offentleg oppdrag ved sida av hovudstillinga som skoginspektør.

Saman med futen Lyng på Hedmarken og kaptein Juell sat Ramm i ein kommisjon som skulle avklare spørsmål i samband med delinga av Nes statsålmenning på Hedemarken, som titulær professor Ole Andreas Pihl (1766–1834) hadde kjøpt halvparten av (det seinare Pihlske sameie), og der bygdefolket protesterte. Dette var i 1811.(Tranberg, A. 1993 side 150)

I åra 1813-1816 deltok Ramm i ei rad kommisjonar nedsette i samband med rettstvistar og andre forhold knytta til bergverka på Røros, Løkken, Selbu, Meråker, Levanger o.a. stader. I tida 1820-1824 vart han jamvel peikt ut som mellombels styrar av Fredriks Gaves koparverk i Folldalen.

I 1819 var Ramm formann i distriktsmatrikuleringskommisjonen for Østerdalen futedømme, eit arbeid som tok heile sommaren til synfaringar og forhandlingar.

1814 og nytt styresett

Den 4. mars 1814 var det eidsavlegging til norsk sjølvstende i Tynset kyrkje. Der vart det utferda fullmakt til prost og sokneprest Dircks og gardbrukar Clemet Embretsen Aakren til å vere valmenn for utsendingar til riksforsamlinga på Eidsvoll. Ramm står blant underskrivarane av fullmakta.(Riksforsamlinegns forhandlinger bd. II Adresser og fuldmagter, Kristiania 1914, side 197-198. )

Seinare på året var Ramm sjølv representant i ei valmannsforsamlinga som møtte på Grundset i september. Valmennene skulle denne gongen utpeike fire representantar frå Hedmark amt til det ekstraordinære stortinget som skulle møte den 7. oktober.

I mellomtida hadde det vore ein kort krig med Sverige, 28,. Juli til 14. august. I samband med den vart Ramm beordra som formann for Almuesvæbningen (folkevæpninga, heimevernet) I Tynset og Tolga prestegjeld, og ordna i samband med dette ein våpentransport frå Røros.

Same oppdraget som valmann hadde Ramm i 1815, da det skulle veljast representantar til det fyrste ordentlege stortinget.

Gammelspektøren i bygdesamfunnet

Skoginspektøren og offiseren og hans familie synest å ha vore godt integrerte i bygdesamfunnet. Kan hende er det farga av dottersonens lett idylliserande framstilling av dette i En Fjeldbygd. Men det blir stadfesta til dømes av Olaf Røst, som skriv om dette i 1883 etter eige minne og foreldra sine utsegner om det. Mest direkte gjeld det rett nok utsegner om dottera og dotterdottera ”ho Malene” og ”ho Mina”.

I alle høve kunne ”gammel-spektøren”, som inspektøren etterkvart vart omtala som, tilføre bygdesamfunnet ny kunnskap og innsikt. Han var mellom anna hagebrukar og grønnsakdyrkar. Heilt frå byrjinga av distribuerte han kålrabbifrø til bøndene i Tynset, Tylldalen og Tolga. Rotfrukta var tidlegare ukjent i bygda.

Ramm stod naturleg nok sentralt i det meste av det offentlege styre og stell som vedkom bygdesamfunnet. Under hans innverknad vart det ordna med regulær postgang til bygda.

Ramm var den fyrste forlikskommissæren i Tolga frå lova om forlikskommisjonane kom i 1799. I Tynset var det presten Leigh, men da han vart sjuk, overtok Ramm som kommisær også i heimbygda, og var det fyrst til 1808. Etter eit opphald var han pånytt forlikskommisær i Tolga 1818-1821 og i Tynset 1821-1825.

Borgerdådsmedaljen

For sitt samfunnsnyttige arbeid vart Ramm tildelt borgerdådsmedaljen den 31. oktober 1821, fyrste året medaljen vart utdelt etter at den var innstifta i 1819, som ei høgthengjande påskjønning for «flid og duelighed ved forliksvesenet og andre lignende ombud samt for borgerlige fortjenester av riket».

Kjelder og litteratur

• Eggen, Eystein: Bardu bygdebok bind I. Utg. av bygdeboknemnda Bardu 1950.
• Furnes bygdebok I. Garder og slekter. Furnes historielag 1941.
• Mellbye, Arne: «Gårdshistorie Hornnes nedre og Kåre-Hornnes», i Magnus, årsskrift for Skjeberg historielag 2001, side 37-38.
• Streitlien, Ivar A.: Tynset bygdebok. Gard og ætt. Bind I. Tynset 1972.
• Tranberg, Anna: Ringsakboka. Korn og klasseskille. Ringsaker 1993.