Tømmerkåte: Forskjell mellom sideversjoner
(→Namn) |
Ingen redigeringsforklaring |
||
| (18 mellomliggende versjoner av en annen bruker er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{thumb|C07882 Skeppsholmen timmerkaata.jpg|[[Pitesamar|Pitesamisk]] ''dimbargåhte'' på [[Skeppsholmen (Arjeplog)|Skeppsholmen]] i [[Arjeplog]].|Olve Utne}} | <onlyinclude>{{thumb|C07882 Skeppsholmen timmerkaata.jpg|[[Pitesamar|Pitesamisk]] ''dimbargåhte'' på [[Skeppsholmen (Arjeplog)|Skeppsholmen]] i [[Arjeplog]].|Olve Utne}} | ||
Ei '''[[tømmerkåte]]''' ( | Ei '''[[tømmerkåte]]''' ([[svensk]] ''timmerkåta''), [[pitesamisk]] '''dimbargåhte''', er ein hovudsaklig [[skogssamar|skogssamisk]] kåtetype der den steinsette ringen ved ytterveggen har vorte erstatta av eit rettsida fundament av [[lafting|lafta]] stokkar. Typisk sett er fundamentet [[kvadrat]]isk, men seks- og åttekanta fundament førekjem òg. Tømmerkassen er typisk sett 2–3 omfar høg. I eldre tid blir det hevda at bogestongskonstruksjon inni tømmerkassen var vanlig, men slik vi kjenner desse kåtene i dag, så har dei eit meir konvensjonelt sperre- og åssystem. </onlyinclude> | ||
[[image:C07880 Skeppsholmen timmerkaata.jpg|thumb|right|300px|Interiør av pitesamisk ''dimbargåhte''. {{byline|Olve Utne}}]] | [[image:C07880 Skeppsholmen timmerkaata.jpg|thumb|right|300px|Interiør av pitesamisk ''dimbargåhte''. {{byline|Olve Utne}}]] | ||
<onlyinclude>I ei typisk, kvadratisk tømmerkåte danar taket ei firkanta pyramideform ([[valmtak]]) med ein meir eller mindre kvadratisk til rektangulær [[ljore]] øvst. Taket er tekt med fleire lag never, og oppå nevra att er det ofte lagt eit lag med kraftige halvkløyvingar som held nevra på plass. Desse halvkløyvingane er ofte lause, slik at ein kan ta dei av for å reinske opp nevra og late ho tørke av og til. </onlyinclude> | <onlyinclude>I ei typisk, kvadratisk tømmerkåte danar taket ei firkanta pyramideform ([[valmtak]]) med ein meir eller mindre kvadratisk til rektangulær [[ljore]] øvst. Taket er tekt med fleire lag never, og oppå nevra att er det ofte lagt eit lag med kraftige halvkløyvingar som held nevra på plass. Desse halvkløyvingane er ofte lause, slik at ein kan ta dei av for å reinske opp nevra og late ho tørke av og til. </onlyinclude> | ||
<onlyinclude>Tømmerkåter er særlig vanlig i [[umesamar|umesamisk]] og til dels [[pitesamar|pitesamisk]] kultur, men finst òg ein del plassar i [[Finland]] og [[Russland]]. </onlyinclude> | <onlyinclude>Tømmerkåter er særlig vanlig i [[umesamar|umesamisk]] og til dels [[pitesamar|pitesamisk]] kultur, men finst òg ein del plassar i [[Finland]] og [[Russland]]. Ei moderne utgåve av den samiske tømmerkåta blir produsert under namnet «grillkåte» eller «grillhytte». </onlyinclude> | ||
== Namn == | == Namn == | ||
Etterleddet er det vanlige samiske ''gåetie''/''gåhte''/''goahte''/''goahti'', med ''tømmer-'' som førsteledd: ''dimpere-gåetie'' ( | Etterleddet er det vanlige samiske ''gåetie''/''gåhte''/''goahte''/''goahti'', med ''tømmer-'' som førsteledd: ''dimpere-gåetie'' ([[sørsamisk]]), ''dimbargåhte'' ([[pitesamisk]]), ''dimbargoahte'' ([[lulesamisk]]), ''dimbbargoahti'' ([[nordsamisk]]). | ||
[[image:C07883 Skeppsholmen timmerkaata.jpg|thumb|right|300px|Sekskanta pitesamisk ''dimbargåhte''. {{byline|Olve Utne}}]] | [[image:C07883 Skeppsholmen timmerkaata.jpg|thumb|right|300px|Sekskanta pitesamisk ''dimbargåhte''. {{byline|Olve Utne}}]] | ||
På lulesamisk blir tømmerkåta òg kalla ''dimbargábmá''. | |||
[[ | ==Kilder og litteratur== | ||
[[ | |||
[[ | {{trenger kilder}} | ||
[[ | |||
[[ | [[Kategori:Kåter]] | ||
[[ | [[Kategori:Lafteverk]] | ||
{{ | [[Kategori:Skogssamisk historie og kultur]] | ||
[[Kategori:Pitesamisk historie og kultur]] | |||
[[Kategori:Umesamisk historie og kultur]] | |||
[[Kategori:Samisk byggeskikk]] | |||
{{nn}} | |||
Nåværende revisjon fra 25. apr. 2024 kl. 11:28
Ei tømmerkåte (svensk timmerkåta), pitesamisk dimbargåhte, er ein hovudsaklig skogssamisk kåtetype der den steinsette ringen ved ytterveggen har vorte erstatta av eit rettsida fundament av lafta stokkar. Typisk sett er fundamentet kvadratisk, men seks- og åttekanta fundament førekjem òg. Tømmerkassen er typisk sett 2–3 omfar høg. I eldre tid blir det hevda at bogestongskonstruksjon inni tømmerkassen var vanlig, men slik vi kjenner desse kåtene i dag, så har dei eit meir konvensjonelt sperre- og åssystem.
I ei typisk, kvadratisk tømmerkåte danar taket ei firkanta pyramideform (valmtak) med ein meir eller mindre kvadratisk til rektangulær ljore øvst. Taket er tekt med fleire lag never, og oppå nevra att er det ofte lagt eit lag med kraftige halvkløyvingar som held nevra på plass. Desse halvkløyvingane er ofte lause, slik at ein kan ta dei av for å reinske opp nevra og late ho tørke av og til.
Tømmerkåter er særlig vanlig i umesamisk og til dels pitesamisk kultur, men finst òg ein del plassar i Finland og Russland. Ei moderne utgåve av den samiske tømmerkåta blir produsert under namnet «grillkåte» eller «grillhytte».
Namn
Etterleddet er det vanlige samiske gåetie/gåhte/goahte/goahti, med tømmer- som førsteledd: dimpere-gåetie (sørsamisk), dimbargåhte (pitesamisk), dimbargoahte (lulesamisk), dimbbargoahti (nordsamisk).
På lulesamisk blir tømmerkåta òg kalla dimbargábmá.