Ole E. Hagen (1852–1908)
Ole Eriksen Hagen (fødd i Skjåk 7. august 1852 død 21. november 1908 i Minnesota) var ein bondegut frå Skjåk som emigrerte til Amerika. Han vart kjend som forfattar og journalist med radikale meiningar i politikk og religiøse spørsmål. Han må ikkje forvekslast med den nesten jamgamle namnebroren professor Ole Eriksen Hagen (1850–1927) som også var fødd i Skjåk og som også emigrerte til Midtvesten.
Bakgrunn og familie
Foreldra var Erik Olsen (fødd ca. 1818) og hustru Torø Olsdotter (fødd ca. 1820). Dei dreiv garden Kjekahagen på Ramstadstrond i Skjåk. Ole hadde fleire sysken. Dei fem borna som var heime på garden under folketeljinga 1865,[1] var i alderen tre til 24, og det er uvisst om dette var heile syskenflokken. Nesteldste broren heitte også Ole (fødd 18. juli 1848)[2], dvs. at både farfar og morfar i familien, som båe heitte Ole, var oppkalla. Det er dess meir påfallande at eldste sonen, Johannes (fødd 1845) ikkje var oppkalla etter bestefedrane.
I folketeljinga 1875[3] har Johannes overteke som gardbrukar i Kjekahagen. Foreldra er på føderåd, og tre av syskena bur framleis heime. Av dei er Ole d.y., som er oppført som handelskar. Den eldre Ola har vi ikkje funne i teljinga for Skjåk. I folketeljinga 1900[4] er faren framleis føderådsmann i Kjekahagen, men ingen andre av familien bur der, og det er andre folk som er brukarar på garden.
Ole Hagen d.y. gifta seg den 14. oktober 1876[5] med Beret Pålsdotter frå Nordistugun Øverli i Lia i Lom (fødd i Lom 13. desember 1851, død 22. desember 1900), dotter av Pål Erlandsen Øverli og Mari Kristensdotter Øverli. Dei har kanskje budd i Skjåk den fyrste tida. Iallfall er eldste sonen Erik døypt i Skjåk kyrkje den 20. januar 1878.[6] I 18779 er derimot familien registrerte som innerstar hjå Beret sine foreldre på Nordistugun Øverli.[7]
Ole og Beret fekk åtte born i tidsrommet 1877-1892.
Bustader i Amerika
Ole og Beret Hagen med dei to borna dei til da hadde fått, emigrerte til USA i 1881. Det tredje barnet, som også heitte Pål (Paul) var fødd i Winnebago, Minnesota på slutten av det året. I 1883 flytta familien til byen i Crookston i Polk County, Minnesota. Der skal Hagen ha arbeidd som ”contractor”, utan at det er spesifisert kva som låg i den yrkesnemninga. Fem born var fødde der, inklusive den yngste (Inga Severine 1892). Familien har også truleg budd i Polk County i åra 1896-1901, da Hagen i den perioden var skifterettsdommar for Polk County. På bakgrunn av avisarbeidet hans (sjå nedanfor) må vi gå ut frå at Hagen har budd også i Fergus Falls, Minnesota (frå 1893) og i Fargo, North Dakota.
Som enkjemann flytta Hagen i 1903 til Roseau County nord i Minnesota, der han homesteaded i Palmville Township. Der vart han vald til auditor (revisor) i fylket i 1908, men døydde same året utan å ha fått teke til i stillinga.
Avismann og forfattar
I Midtvesten vart Hagen kjend som journalist og romanforfattar, med radikale meiningar, ikkje minst med brodd mot kyrkje og religion. Saman med ein annan norskamerikanar, Torkel Oftelie frå Høydalsmo i Tokke i Telemark, starta han i 1893 det norskspråklege vekebladet Rodhuggeren. Redaksjonen heldt til Fergus Falls, Otter Tail County, Minnesota. Bladet gav politisk støtte til det populistiske partiet The People’s Party. I 1898 flytta redaksjonen til Fargo, North Dakota. Der var Rodhuggeren slege saman med eit to andre norskspråklege blad i Fargo, Fjerde Juli og Dakota, Det nye vekebladet fekk namnet Fram. Hagen var medredaktør saman med Lauritz Stavnheim, og dei førte bladet over frå populismen til den sosialistiske leir.[8]
Hagens skjønnlitterære produksjon var ei rekkje romanar med samfunnskritisk, kulturradikal tendens, noko som vel framgår av titlar som Kapitalisdjævelen, Prestedom og Kristendom og Fritænkeren, Presten og Klokkeren. I romanen Tilfjelds går han til åtak mellom anna på husmannsvesenet, kjønnsrollemønsteret og det generelle sneversynet han mintest frå heimbygda i Noreg.
Referansar
- ↑ Ole Eriksen i folketeljinga 1865 for Skjåk frå Digitalarkivet
- ↑ Dåpsinnførsel for Ole d.e. Dåpsinnførsel for Ole d.y.
- ↑ Kjekahagen i folketeljinga 1875 for Skjåk frå Digitalarkivet
- ↑ Kjekahagen i folketeljinga 1900 for Skjåk frå Digitalarkivet
- ↑ Klokkerbok for Lom, Bøverdalen og Garmo sokn
- ↑ Kyrkjeboka for Skjåk.
- ↑ Kolden, J./Kjelland, A. 2002:223.
- ↑ Lovoll, O. 2010:166.
Kjelder og litteratur
- Hosar, H.P.: Skjåk bygdebok band 3. Historia 1898-1914. Skjåk kommune 1998.
- Kolden, Jon, ansv. red. Arnfinn Kjelland: Bygdabok for Lom 2. Gards- og ættesoge for Lii, Staurustgrendi og Strondi. Snøhetta forlag. Lom kommune 2002.
- Lovoll, Odd: Norwegian Newspapers in America: Connecting Norway and the New Land. Minnesota Historical Society Press, 2010.
- Nettstaden Geni.com, slektstavler over familien Hagen.
- Kyrkjebøker og folketeljingar på Digitalarkivet.
- Ole E. Hagen i Historisk befolkningsregister