Pitesamisk grammatikk - verb
Pitesamisk grammatikk |
---|
Kapittel |
|
Bolkar på denne sida: |
Pitesamiske verb blir bøygd i tre personar og i tre tal (inkl. dualis). Som i alle dei andre ordklassane, så blir ikkje verba bøygde etter kjønn.
Tid
Verba blir bøygde i dei enkle tidene presens (eller, meir presist, «ikkje-fortid») og preteritum og dei samansette tidene perfektum og pluskvamperfektum.
Modus
Det finst fem grammatiske modus i pitesamisk: indikativ, imperativ, kondisjonalis, potensialis og optativ (konjunktiv).
Nekting
I likheit med andre samiske språk så vel som finsk og estisk, har pitesamisk eit nektingsverb. Dette verbet blir bøygd ikkje berre i person (1., 2. og 3.) og tal (eintal, total, fleirtal), men òg i tid (presens, preteritum) og modus (indikativ, imperativ og optativ):[1]
Uregelrette former
Generelt er bøyingsformene av verb svært regelmessige på pitesamisk. Men visse ord som er spesielt mykje bruka har i større grad enn dei andre orda formvariasjon og uregelrette former. Dette gjeld særleg orda for å vere (årrot), å ikkje ... (ij læ) og å skulle (gallgat).
Bøyingsmatrise
Klasse | Ulikestava verb | Likestava verb | Kontrakte verb | ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Omlyd | Har omlyd | Ingen omlyd | |||||||||
Stadieveksling | Har stadieveksling | Ingen stadieveksing | |||||||||
Infinitiv | årrot | adnalit | bassat | bårråt | båhtet | gårrot | gåhttsát | stivvrit | sværrut | ||
Presens | 1.sg | lev | iv | adnalav | basav | båråv | bådáv | gårov | gåhttsáv | stivvriv | sværruv |
2.sg | læ, l | i | adnala | basa | bårå | bådá | gåro | gåhttsá | stivvri | sværru | |
3.sg | læ, l | ij | adnal(a) | bassá | bårrá | båhtá | gurru | gåhttsá | stivvri | sværru | |
1.du | lin | en | adnalin | bissin | burrin | buhtin | gurrun | gåhttsájin | stivvrijin | sværrujin | |
2.du | læhppen | æhppen | adnalæhppen | bassabæhtten | bårråbæhtten | båhtebæhtten | gårrobæhtten | gåhttsábæhtten | stivvribæhtten | sværrubæhtten | |
3.du | liebá, læbá | iebá | adnaliebá | bassaba | bårråba | båhteba | gårroba | gåhttsába | stivvriba | sværruba | |
1.pl | lep | ep | adnalip | bassap | bårråp | båhtep | gårrop | gåhttsáp | stivvrip | sværrup | |
2.pl | lihpit | ihpit | adnalihpit | bassabihtit | bårråbihtit | båhtebihtit | gårrobihtit | gåhttsábihtit | stivvribihtit | sværrubihtit | |
3.pl | le ~ l | e | adnali | bissi | burri | buhti | gurru | gåhttsáji | stivvriji | sværruji | |
Preteritum | 1.sg | lijjiv, lidjiv, liv | idtjiv | adnaliv | bissiv | burriv | buhtiv | gurruv | gåhttsájiv | stivvrijiv | sværrujiv |
2.sg | lijji ~ lidji | idtji | adnali | bissi | burri | buhti | gurru | gåhttsáji | stivvriji | sværruji | |
3.sg | lij | idtjij | adnalij | basaj | båråj | budij | gåroj | gåhttsáj | stivvrij | sværruj | |
1.du | lijmen | idtjijmin | adnalijmen | basajmin | båråjmin | budijmin | gårojmin | gåhttsájmin | stivvrijmin | sværrujmin | |
2.du | lijden | idtjijdin | adnalijden | basajdin | båråjdin | budijdin | gårojdin | gåhttsájdin | stivvrijdin | sværrujdin | |
3.du | lijgá | idtjijga | adnalijgá | basajga | båråjga | budijga | gårojga | gåhttsájga | stivvrijga | sværrujga | |
1.pl | lijme | idtjijmi | adnalijme | basajmi | båråjmi | budijmi | gårojmi | gåhttsájmi | stivvrijmi | sværrujmi | |
2.pl | lijde | idtjijdi | adnalijde | basajdi | båråjdi | budijdi | gårojdi | gåhttsájdi | stivvrijdi | sværrujdi | |
3.pl | lijjin ~ lidjin ~ lin | idtjin | adnalin | bissin | burrin | buhtin | gurrun | gåhttsájin | stivvrijin | sværrujin | |
Imperativ | sg | åro | iele | adnala | basa | bårå | både | gåro | gåhttsá | stivvri | sværru |
du | årron | iellen | adnalæhtten | bassen | bårren | båhten | gårron | gåhttsábæhtten | stivvribæhtten | sværrubæhtten | |
pl | urrut | ellit | adnalihtit | bissit | burrit | buhtit | gurrut | gåhttsájit | stivvrijit | sværrujit | |
Konegativ | læ / lam | adnala | basa | bårå | både | gåro | gåhttsá | stivvri | sværru | ||
Presens partisipp | adnalæddje | bassej | bårrej | båhtej | gårrej | gåhttsájæddje | stivvrijæddje | sværrujæddje | |||
Perfektum partisipp | urrum ~ lam | adnalam | bassam | bårråm | båhtám | gurrum | gåhttsám | stivvrim | sværrum | ||
Verbalsubstantiv | adnalibme | bassam | bårråm | båhtem | gårrom | gåhttsám | stivvrim | sværrum | |||
Verbgenitiv | adnala | basa | bårå | både | gåro | gåhttsá | stivvri | sværru | |||
Gerundium I | adnalame | bassamin | bårråmin | båhtemin | gårromin | gåhttsámin | stivvrimin | sværrumin | |||
Gerundium II | adnaliddijn | basadin | bårådin | bådedin | gårodin | gåhttsádin | stivvridin | sværrudin | |||
Aktio elativ | adnalimest | bassamist | bårråmist | båhtemist | gårromist | gåhttsámist | stivvrimist | sværrumist | |||
Supinum | adnalidtjat | basatjit | båråtjit | bådátjit | gårotjit | gåhttsátjit | stivvritjit | sværrutjit | |||
Potentialis | 1.sg | lidtjav | adnalidtjav | basatjav | båråtjav | buditjav | gårotjav | gåhttsátjav | stivvritjav | sværrutjav | |
2.sg | lidtja | adnalidtja | basatja | båråtja | buditja | gårotja | gåhttsátja | stivvritja | sværrutja | ||
3.sg | litj | adnalitj | basatj | båråtj | buditj | gårotj | gåhttsátj | stivvritj | sværrutj | ||
1.du | lidtjin | adnalidtjin | basatjin | båråtjin | buditjin | gårotjin | gåhttsátjin | stivvritjin | sværrutjin | ||
2.du | lidtjabæhtten | adnalidtjabæhtten | basatjæhppen | båråtjæhppen | buditjæhppen | gårotjæhppen | gåhttsátjæhppen | stivvritjæhppen | sværrutjæhppen | ||
3.du | lidtjaba | adnalidtjaba | basatjabá | båråtjabá | buditjiebá | gårotjabá | gåhttsátjabá | stivvritjabá | sværrutjabá | ||
1.pl | lidtjap | adnalidtjap | basatjip | båråtjip | buditjip | gårotjip | gåhttsátjip | stivvritjip | sværrutjip | ||
2.pl | lidtjabihtit | adnalidtjabihtit | basatjihpit | båråtjihpit | buditjihpit | gårotjihpit | gåhttsátjihpit | stivvritjihpit | sværrutjihpit | ||
3.pl | lidtji | adnalidtji | basatji | båråtji | buditji | gårotji | gåhttsátji | stivvritji | sværrutji | ||
Potentialis konegativ | lidtja | adnalidtja | basatja | båråtja | buditja | gårotja | gåhttsátja | stivvritja | sværrutja | ||
Kondisjonalis | 1.sg | luluv | basaliv | båråliv | bådaliv | gåroliv | gåhttsáliv | stivvriliv | sværruliv | ||
2.sg | lulu | basali | båråli | bådali | gåroli | gåhttsáli | stivvrili | sværruli | |||
3.sg | luluj | basalij | bårålij | bådalij | gårolij | gåhttsálij | stivvrilij | sværrulij | |||
1.du | lulujmin | basalijmen | bårålijmen | bådalijmen | gårolijmen | gåhttsálijmen | stivvrilijmen | sværrulijmen | |||
2.du | lulujdin | basalijden | bårålijden | bådalijden | gårolijden | gåhttsálijden | stivvrilijden | sværrulijden | |||
3.du | lulujgan | basalijgan | bårålijgan | bådalijgan | gårolijgan | gåhttsálijgan | stivvrilijgan | sværrulijgan | |||
1.pl | lulujmi | basalijme | bårålijme | bådalijme | gårolijme | gåhttsálijme | stivvrilijme | sværrulijme | |||
2.pl | lulujdi | basalijde | bårålijde | bådalijde | gårolijde | gåhttsálijde | stivvrilijde | sværrulijde | |||
3.pl | lulun | basalin | bårålin | bådalin | gårolin | gåhttsálin | stivvrilin | sværrulin |
- ↑ «Pite Sami» på Engelsk Wikipedia