Lulesamisk

Lulesamisk (julevsámegiella) er eit samisk språk som ligg geografisk og språklig mellom tornesamisk (oftast klassifisert som nordsamisk) i nordaust og pitesamisk i sørvest. Språket blir tradisjonelt snakka blant lulesamar i Nord-Salten (særlig Sørfold, Hamarøy og delar av Narvik kommunar) i Nordland fylke så vel som i sørlige Gällivare og i Jokkmokk kommunar i Norrbottens län. Tysfjord kommune (Divtasvuona suohkan), som utgjer kjerneområdet for lulesamisk språk i Noreg, vart innlemma i Sametingets språkforvaltningsområde den 1. januar 2006, og lulesamisk og norsk er likestilte språk i kommunen. Ved delinga av Tysfjord kommune 01.01.2020 vart denne statusen overført til nye Hamarøy kommune.

Eldre samisk salmebok som har blitt brukt blant lulesamane.

Foto: Olve Utne

Tospråklig skilt ved lulesamisk barnehage i Tysfjord.

Foto: Olve Utne

Alfabet

Det moderne lulesamiske alfabetet er, med eldre former i parentes:

Aa Áá Bb Dd Ee Ff Gg Hh Ii Jj Kk Ll Mm Nn Ŋŋ (= Ńń, Ññ) Oo Pp Rr Ss Tt Uu Vv (= Ww) Ææ/Ää Åå

I tillegg kjem diftongane:

ie, oa, uo

Vokalen æ/ä blir også uttalt som diftong av mange: eæ. Andre uttaler han som ein lang æ-lyd.

Ein del konsonantlydar blir skrivne med to bokstavar:

dj, nj, sj, tj, ts

I tillegg blir desse bokstavane brukt i lånord:

Cc, Qq, Xx, Yy, Zz, Øø/Öö

Grammatikk

Substantiv

Pronomen

Verb

Talord

Grunntal

0	nulla = nållå	10	lågev	20	guoktalåhke
1	akta	11	lågenanakta	21	guoktalåkakta
2	guokta	12	lågenanguokta	22	guoktalåkguokta
3	gålmmå	13	lågenangållmå	23	guoktalåkgålmmå
4	niellja	14	lågenanniellja	24	guoktalåkniellja
5	vihtta	15	lågenanvihtta	25	guoktalåkvihtta
6	guhtta	16	lågenanguhtta	26	guoktalåkguhtta
7	gietjav	17	lågenangietjav	27	guoktalåkgietjav
8	gáktsa	18	lågenanáktsa	28	guoktalåkgáktsa
9	aktse	19	lågenanaktse	29	guoktalåkaktse

Historie

Skriftspråk

Lars Levi Læstadius (1800–1861) var den første som skreiv bøker på lulesamisk.

Det lulesamiske skriftspråket vart etablert av Lars Levi Læstadius (1800–1861) med det religiøse verket Hålaitattem Ristagasa ja Satte almatja kaskan ('Samtale mellom ein kristen og ein ikkje-truande', 1837 el. 1839). I 1844 gav han ut Tåluts suptsasah, ei bibelhistorie på 259 sider.