Pitesamisk grammatikk - pronomen
| Pitesamisk grammatikk |
|---|
| Kapittel |
|
| Bolkar på denne sida: |
Dei pitesamiske pronomena blir bøygd i same kasus som substantiv, og i tillegg blir personlige pronomen bøygd i tre personar og i eintal, total og fleirtal.
Personlige pronomen
Personlige pronomen blir bøygde i 1., 2. og 3. person samt i eintal, total og fleirtal. Som i andre uralske språk har dei personlige pronomena i pitesamisk tydelige fellesdrag med indoeuropeiske personlige pronomen. Tydeligast ser vi det i dei gjennomførte framlydskonsonantane M- for 1. person, D- for 2. person og S- for 3. person.
| entall | totall | flertall | |
|---|---|---|---|
| nominativ | mån, månnå | måjå, måj | mija |
| genitiv | muv | muno(n) | mija(n) (mijaj) |
| akkusativ | muv | munov | mijav (mijajt) |
| illativ | munji | munnuj | mijjaj (mijjij) |
| inessiv | muvnä (muvsnä) | munon (munusnä) | mijan (mijajn) |
| elativ | muvvstä | munost | mijast |
| komitativ | mujna | munujn | mijajn |
| essiv | månnån | munnon | |
| abessiv | muvvta | munodak | mijadak |
2. og 3. person bøyes likt, men 2. person begynner på d- og 3. person på s- .
Refleksive pronomen
Det refleksive pronomenet er iehtja (seg). Som for personlige pronomen blir også refleksive pronomen bøygde i eintal, total og fleirtal. Merk at for 1. person blir fleirtalsformene dels bruka også for total.
| 1. PERSON | entall | totall | flertall |
|---|---|---|---|
| nominativ | iehtja | ||
| genitiv | iehtjan | iehtjanin | iehtjanä |
| akkusativ | iehtjam | ietjaminen | iehtjamä |
| illativ | iehtjasin | iehtjasinen | iehtjasine |
| inessiv | ietjanan | ietjaninen | ietjanine |
| elativ | ietjanist | ietjastinen | ietjastine |
| komitativ | ietjajmin | ietjajninen | ietjajnine |
| 2. PERSON | entall | totall | flertall |
|---|---|---|---|
| nominativ | iehtja | ||
| genitiv | iehtjat | iehtjadin | iehtjanä |
| akkusativ | iehtjavt | ietjavtin | iehtjamä |
| illativ | iehtjasat | iehtjasiden | iehtjaside |
| inessiv | ietjanat | ietjaniden | ietjanide |
| elativ | ietjastat | ietjastiden | ietjastide |
| komitativ | ietjajnat | ietjajniden | ietjajnide |
| 3. PERSON | entall | totall | flertall |
|---|---|---|---|
| nominativ | iehtja | ||
| genitiv | iehtjas | ietjaska | iehtjasä |
| akkusativ | iehtjavs | ietjavska | iehtjavsä |
| illativ | iehtjasis | iehtjasiská | iehtjaside |
| inessiv | ietjanis (ietjasnis) | ietjaniská | ietjasise |
| elativ | ietjastat | ietjastiská | ietjastise |
| komitativ | ietjajnat | ietjajniská | ietjajnise |
Påpekende pronomen
Det påpekende pronomenet varierer i 1. stavelses vokal fra nært (denne her) til fjernt (den der borte):
dát (denne her, den her, denne)
dat (den der)
duot (den der borte)
Alle disse bøyes etter samme mønster:
| Predikativ | Før substantiv | ||
|---|---|---|---|
| Entall | nominativ | dát | dát (biena) |
| genitiv | dán | dán (biednaga) | |
| akkusativ | dáv | dáv (biednagav) | |
| illativ | dása | dán (biednagij) | |
| inessiv | dánnä | dán (biednagin) | |
| elativ | dásstä | dát (biednagist) | |
| komitativ | dájna | dájna (biednagijn) | |
| essiv | dánen | dánen (biednagin) | |
| Flertall | nominativ | dá | dá (biednaga) |
| genitiv | dáj | dáj (biednagij) | |
| akkusativ | dájt | dájt (biednagijt) | |
| illativ | dájda | dájda (biednagijda) | |
Mij blir primært bruka for ting og dyr. Det brukes noen ganger også for personer, men der blir heller pronomenet gie bruka, sjå nedanfor.
| Predikativ | Føre substantiv | ||
|---|---|---|---|
| Entall | nominativ | gie | gie (åbbá) |
| genitiv | gien | gien (åbbá) | |
| akkusativ | giev | gudiv (åbbáv) | |
| illativ | gesi | gien (åbbáj) | |
| inessiv | gännä | gudin (åbbán) | |
| elativ | gässtä | gudit (åbbást) | |
| komitativ | giejna | giejna (åbbán) | |
| essiv | gännen | guhtin (åbbán) | |
| Flertall | nominativ | gie | gie (åbbá) |
| genitiv | giej | gudij (åbbáj) | |
| akkusativ | giejt | gudijt (åbbájt) | |
| illativ | giejda | giejda (åbbájda) | |
| inessiv | gäjdnä | gudijn (åbbájn) | |
| elativ | gäjjstä | gudijst (åbbájst) | |
| komitativ | giej | giej (åbbáj) | |
Andre pronomen inkluderer:
- dïvna (dïvnaj) ; dïvna ‘alle i hop’
- gájka (gájkaj); gájjka ____ ~ gájk(a) ____ ‘alle’
- gallat (gallada) ; gallat ____ ‘kva for ein/ei/eit (i rekkefølgen)’
- galles (gallása) ‘kor mange personar’
- gallä (galle) ; gallä ____ ‘nokon, mange; kor mange’
- guhtimus (guhtimusa) ‘den som (av fleire); kven (av fleire)’ (berre om personar)
- gåbbá (gåbbá) ; gåbbá ____ ‘det (av to); kva for ein/ei/eit(av to)’
- maggár (maggára) ; maggár ____ ‘(slik) som, noko(n) slags; kva slags’
- mubbe ~ nubbe ‘andre’ (sjå under ordenstal for bøying
- såmes (såbmása) ; såmes ____ ‘nokon (andre), enkelte’
| Predikativ | Før substantiv | ||
|---|---|---|---|
| Entall | nominativ | måddä | Ordet brukes ikke
i attributiv stilling i entall. |
| genitiv | mådde | ||
| akkusativ | måddev | ||
| illativ | måddáj | ||
| inessiv | mådden | ||
| elativ | måddest | ||
| komitativ | muddijn | ||
| essiv | mådden | ||
| Flertall | nominativ | mådde | mådde (guole) |
| genitiv | muddij | muddij (gulij) | |
| akkusativ | muddijt | muddijt (gulijt) | |
| illativ | muddijda | muddijda (guolájda) | |
| inessiv | muddijn | muddijn (gulijn) | |
| elativ | muddijst | muddijst (gulijst) | |
| komitativ | muddij | muddij (gulij) | |
| mige (’(ikkje) noko’ | akktak ((’ikkje) nokon’) | |||
| entall | flertall | entall | ||
|---|---|---|---|---|
| Entall | nominativ | mige | akktak | |
| genitiv | akktaga | |||
| akkusativ | mavgav | majdak | akktagav | |
| illativ | misik | mijdik | akktagij | |
| inessiv | mannak | majnak | akktagin | |
| elativ | masste | akktagist | ||
| komitativ | majnak | ' |
akktagijn | |
| (Former med *asterisk er foreløpig ikkje dokumenterte former i pitesamisk, og derfor baserte på rekonstruerte former i hovudsak basert på lulesamisk.) | ||||