Fyresdal Handelslag: Forskjell mellom sideversjoner

Fra lokalhistoriewiki.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Ingen redigeringsforklaring
Ingen redigeringsforklaring
 
(16 mellomliggende versjoner av 5 brukere er ikke vist)
Linje 1: Linje 1:
<onlyinclude>[[Image:Fyresdal-sentrum.jpg|thumb|400px|Dette er den fyrste bygningen til Fyresdal Forbruksforening i Folkestadgata 24. Denne bygningen blei 1905 flytta bakover til [[Breifonn (Fyresdal)|Breifonn]], [[Skippergata (Fyresdal)|Skippergata]] 2 for å gje plass til ny handelsbygning. Foto Olav S. Nyli.]]
<onlyinclude>{{thumb|Fyresdal-sentrum.jpg|Den fyrste bygningen til Fyresdal Forbruksforening i [[Folkestadgata (Fyresdal)|Folkestadgata]] 24. Denne bygningen blei flytta bakover til [[Breifonn (Fyresdal)|Breifonn]], [[Skippergata (Fyresdal)|Skippergata]] 2 i 1905 for å gje plass til ny handelsbygning.|[[Olav S. Nylid]]}}
'''[[Fyresdal Handelslag]]''' vart grunnlagt i 1871 med ein aksjekapital på 3080 kr. Handelslaget bestod opphavleg av tre filialar; hovudforretninga i [[Folkestadgata (Fyresdal)|Folkestadgata]] 24 i [[Folkestadbyen]], ei forretning i [[Hegglandsgrend]] og ei på Øyane i [[Veum]]. I 1899<noinclude><ref>Under Fyresdal Handelslag står det at Veum Handelslag gjekk ut i 1889, medan under Veum Handelslag står det at laget gjekk ut i 1899. (Sætherskar, 1949, s. 763 og 769.</ref></noinclude> gjekk handelslaget på Veum ut som eiga forretning og vart heittande [[Veum Handelslag]]. Forretninga i Hegglandsgrend gjekk ut i 1916. Fyresdal Handelslag er gnr. 37/5/1. <noinclude><ref>Johs. Sætherskar, ''Det Norske Næringsliv 4, Telemark Fylkesleksikon'', Bergen, 1949, s. 762-763.</ref></noinclude></onlyinclude>
'''[[Fyresdal Handelslag]]''' vart grunnlagt i 1871 med ein aksjekapital på 3080 kr. Handelslaget bestod opphavleg av tre filialar; hovudforretninga i [[Folkestadgata (Fyresdal)|Folkestadgata]] 24 i [[Folkestadbyen]], ei forretning i [[Hegglandsgrend]] og ei på [[Øyane]] i [[Veum]]. I 1899 gjekk handelslaget på Veum ut som eiga forretning og vart heitande [[Veum Handelslag]]. Forretninga i Hegglandsgrend gjekk ut i 1916. Fyresdal Handelslag er gnr. 37/5/1.</onlyinclude> <ref>Johs. Sætherskar, ''Det Norske Næringsliv 4, Telemark Fylkesleksikon'', Bergen, 1949, s. 762-763.</ref>


==Moland Forbruksforening (1871-1909)==


Forbruksforeininga vart skipa 16. januar 1871 då bygdefolk som var interessera i ei mogleg forbruksforeining i Fyresdal samla seg på Meinstad. Det var [[Lars Abraham Qvisling (1816–1876)|lensmann A. L. Qvisling]] som gjorde opptaket til dette og var den fyrste formannen. [[Kittil B. Taraldlien]] var "viceformann". Fyrste handelsbetjenten fekk 100 spd. i løn. I tillegg skulle han frå gratis ved, men måtte hogge den sjølv. Elles skulle han halde seg sjølv med alt anna. Forbruksforeininga fekk tilbod om å leige husrom på [[Århus (Fyresdal)|Århus]] (Fyresdal gnr. 37) og tok i mot tilbodet. Forretninga blei starta opp i eit lite kammers i bygningen. 


'''Moland Forbruksforening (1871-1909)'''
{{thumb|No-nb digibok 2013111808064 0764 3.jpg|Fyresdal Handelslag på 1940-talet.|Johs. Sætherskar, ''Det Norske Næringsliv 4, Telemark Fylkesleksikon, Bergen, 1949.}}
 
For å få tak i varer å selje blei [[Talleiv Midgarden]] sendt til byen for å handle. Ferda gjekk til Drammen og Oslo. Det kunne vere farefullt å reise langt med mykje pengar, og ein var avhengig av å ha godt selskap. Det står i styreprotokollen noko seinare at "Talleiv Midgarden kjem heilskinna att frå kaupmannsferdi til byen; dei mottekne varur er taksera i 1000 spd. og premie for police betala ---." Forbruksforeininga opna handelen 1. mai 1871.  
Forbruksforeininga vart skipa 16. januar 1871 då bygdefolk som var interessera i ei mogleg forbruksforeining i Fyresdal, var samla på Meinstad. Det var [[Lars Abraham Qvisling (1816–1876)|lensmann A. L. Qvisling]] som gjorde opptaket til dette og var den fyrste formannen. Kittil B. Taraldlien var viceformann. Fyrste handelsbetjenten fekk 100 spd. i lønn, han skulle ha fri ved, men måtte sjølv hogge den, og han skulle halde seg sjølv med alt anna. Forbruksforeininga fekk tilbod om å leige husrom på [[Århus (Fyresdal)|Århus]] (Fyresdal gnr. 37) og tok mot dette. Det var eit lite kammers. Talleiv Midgarden skulle reise tiil byen og kaupe inn varer, til Drammen og Oslo, men ferda var farefull når ein hadde med seg pengar og det var avhengig av å ha godt selskap. Det står i styreprotokollen noko seinare at «Talleiv Midgarden kjem heilskinna att frå kaupmannsferdi til byen; dei mottekne varur er taksera i 1000 spd. og premie for police betala ---.» '''Forbruksforeininga sin handel vart opna 1. mai 1871, på sjølvaste fridomsdagen.'''
 
Handelen gjekk feiandes, men husromet på Århus var lite og skrøpeleg og det var eit ynskje om å få ei tuft til bygging av eit meir høveleg handelshus. [[Jon Ånison Folsæ|Jon Folsæ]] fekk i oppdrag å sjå på dette og samtidig fekk han i oppdrag å gjere ei reise til Skien og Larvik for å kjøpe inn varer. Eit av hovudføremåla med å få til ei forbruksforeining, ved sidan av det å skaffe gode og billege varer, var å få slutt på den skadelege borgehandelen som frå gamalt av hadde gjort så mang ein fyresdøl til fant. Dette kjende lensmann Qvisling godt til.
 
17. februar 1872 heldt foreininga sitt fyrste årsmøte. 24. april peikar styret ut tomt til nytt hus, eit jordstykke på 1 ½ mål vert leigd i 1874 for årleg 1 ½ spd. Dette var eit stykke åker/eng på [[Århus (Fyresdal)|Århus]] grunn, [[Folkestad (Fyresdal)|Folkestad]]. Halvor Sitje og Daniel Svolestog fekk i oppdrag å flytte hit eit aktuelt hus. Huset kjøpte dei på N. Bondal (Fyresdal gnr. 64/2) i Kleivgrend, det kom frå Vodd. Her kom då det fyrste huset i det som skulle verte "Byen" i Fyresdal. Dette var ei lita krambu. I 1886 bygsla Forbruksforeninga eit nytt stykke jord til 20 kroner årleg leige. Det var stadig ei utfordring med borgehandel også lokalt, men handelen gjekk godt.
 
Årsmøte 28 februar 1877, på dette var der eit ynskje om å bygge på bygningen slik at det vart leilighet til betjenten, men dette vart det ikkje noko av, bua var lita. I staden vart det makeskifte av hus med skreddar Tarjei Sundsli som hadde eit større og meir høveleg hus i nærleiken, Folkestadgata 24,og det som mangla skulle han skaffe. Derimot skulle Tarjei ha noko av eit jordstykke foreininga eigde slik at foreininga betala leiga.
Årsmøte 17. mars 1883, på dette vart det vedteke å '''bygge''' [[Bakeriet (Fyresdal)|'''bakeri''']]. Varer blei køyrd frå Ulefoss til Strengen, på anbod, og det var vanskelege tider økonomisk der det vart kaupt inn for store mengder varer, serleg mjøl.
 
Årsmøte 13. mars 1888, på dette møtet vart det gjort '''framlegg om at ein del av forretninga skulle flyttast opp til Øyane i Veum'''. Dette var det ein del usikkerhet om juridisk, Det vart så på foreiningas rekning oppretta ein utsalsstad i Veum med oppføring av nødvendige lokaler for utlevering av varer. Varene måtte vere kjøpt i hovedhandelen. '''Nybygd hus med inventar og kakelomn vart kostnadsrekna til 1250 kr. og var ferdig oktober 1889.''' (Dette var på Åbø (Fyresdal gnr. 85/5))
 
I 1891 hadde Moland Forbruksforenig vore i drift i 20 år under opp- og nedgangstider styrt med sikker hand, og velstanden hadde auka. Dette vart av luteigarane verdsatt der det vart halde ein «Mindefest».  '''Det vart gjort ei endring og reparasjon av butikken slik at den vart meir høveleg.''' 1895. Det vart vedteke å '''bygge bakeri ved utsalsstaden i Veum''', det vart ferdig same haust.
 
1898.  Det vart vedteke å '''dele forretninga slik at Veum fekk ein fjerdepart av foreiningas eigedom'''. Alle var einige om delinga. '''13. mars 1899 var siste årsmøtet i den samla foreininga.'''
 
I tida fram mot 1914 var det generelt ein auke av velstanden i Fyresdal.
 
1903  '''Bakeriet vart påbygd/ombygd med leilighet oppe''', det vart stadig nye krav. I 1904 fann ein det tvingande nødvendig med ny butikkbygning og '''i 1905 vart det utarbeidd teikning og overslag til nytt hus''' samt omregulering av pakkbua slik at ein kunne ha butikken i denne. Huset vart bygt etter plan og teikningar av [[Bendik Taraldlien]]. '''Det gamle huset blei selt til Lars Folkestad og skuva av tomta og til [[Breifonn (Fyresdal)|Breifonn]],''' Skippergata 2, og det nye satt opp på same stad, Folkestadgata 24.


Handelen gjekk godt, men husromet på Århus var lite og skrøpeleg og ein ynskte tuft til bygging av eit meir høveleg handelshus. [[Jon Ånison Folsæ|Jon Folsæ]] fekk i oppdrag å undersøke moglegheita for dette og samstundes fekk han i oppdrag å gjere ei reise til [[Skien]] og [[Larvik]] for å kjøpe inn varer. Eit av hovudføremåla med å få til ei forbruksforeining, attmed det å skaffe gode og billige varer, var å få slutt på den skadelege ''[[borgehandelen]]'' som frå gamalt av hadde gjort så mang ein fyresdøl til fant. Dette kjende lensmann Qvisling godt til.
<onlyinclude>
17. februar 1872 heldt foreininga sitt fyrste årsmøte. 24. april peikar styret ut tomt til nytt hus - eit jordstykke på 1 ½ mål vert leigd i 1874 for årleg 1 ½ spd. Dette var eit stykke åker/eng på [[Århus (Fyresdal)|Århus]] grunn, [[Folkestad (Fyresdal)|Folkestad]]. [[Halvor Sitje]] og [[Daniel Svolestog]] fekk i oppdrag å flytte eit aktuelt hus til tomta. Huset kjøpte dei på [[Nordre Bondal (Fyresdal gnr. 64/2)|Nordre Bondal]] (Fyresdal gnr. 64/2) i [[Kleivgrend]], og bygningen kom opprinneleg frå Vodd. Dette var det fyrste huset i det som skulle bli "Byen" i Fyresdal. Dette var ei lita krambu. I 1886 bygsla Forbruksforeninga eit nytt stykke jord til 20 kroner årleg leige. Det var stadig ei utfordring med borgehandel også lokalt, men handelen gjekk godt.
</onlyinclude>
Under årsmøtet 28. februar 1877 kom det fram eit ynskje om at ein skulle bygge på bygningen slik at det vart leilighet for handelsbetjenten, men dette vart det ikkje noko av då bua var så lita. I staden vart det makeskifte av hus med skreddar [[Tarjei Sundsli]] som hadde eit større og meir høveleg hus i nærleiken på Folkestadgata 24, og det som mangla der skulle han skaffe. Derimot skulle Tarjei ha noko av eit jordstykke foreininga eigde slik at foreininga betala leiga.


'''Fyresdal Handelslag (1909 - 2018? )'''
Årsmøte 17. mars 1883. Her vart det vedteke å '''bygge''' [[Bakeriet (Fyresdal)|'''bakeri''']]. Varer blei køyrd frå [[Ulefoss]] til [[Strengen]], på anbod, og det var vanskelege tider økonomisk der det vart kjøpt inn for store mengder varer, særleg mjøl.


Årsmøte 9. mars 1909. '''Namnet på foreininga vart endra til Fyresdal Handelslag.'''
[[Fil:Fyresdal Handelslag BT.jpg|miniatyr|Moland Forbruksforening før bygningen vart kledd utvendig og endra namn til Fyresdal Handelslag. {{byline|[[Bendik Taraldlien]]}}]]
Ved årsmøte 13. mars 1888 vart det gjort framlegg om at ein del av forretninga skulle flyttast opp til Øyane i Veum. Dette var det ein del usikkerhet om juridisk. Likevel; på foreininga si rekning blei det oppretta ein utsalsstad i Veum med oppføring av nødvendige lokalar for utlevering av varer. Varene måtte vere kjøpt i hovedhandelen. Nybygd hus med inventar og kakkelomn vart kostnadsrekna til 1250 kr. og var ferdig oktober 1889. (Dette var på [[Åbø (Fyresdal gnr. 85/5)]])


1909. Det kom '''ynskje om ein opplagsstad i Hegglandsgrend''' for Heggland, Åsland og Kleivgrend. Styret hadde vedteke ei avtale gjort med T. og H. Haugen om overtaking av deira handel på Haugen nedre (Fyresdal gnr.44/1). Det vart vedteke at handelen i Heggland måtte organiserast som eigen forretning og med styre, og 16. oktober vart det vedteke å overlate til L/L Heggland Handelslag tomt og hus på Haugen. Fyrst '''i 1916 vart lutkapitalen utan vederlag overført til Heggland som og overtok filialen'''.
I 1891 hadde Moland Forbruksforenig vore i drift i 20 år under opp- og nedgangstider styrt med sikker hand, og velstanden hadde auka. Dette vart av luteigarane verdsatt der det vart halde ein "Mindefest". Det vart gjort ei endring og reparasjon av butikken slik at den vart meir høveleg. I 1895 blei det også vedteke å bygge bakeri ved utsalsstaden i Veum, og dette stod ferdig same haust.  


1913 9. juli vart det vedteke å '''bygge ny pakkbu'''.
I 1898 vart det vedteke å dele forretninga slik at Veum fekk ein fjerdepart av foreininga sin eigendom. Alle var samde om delinga. 13. mars 1899 var siste årsmøtet i den samla foreininga.


1925 vart handelshuset bordkledd utanpå.
Tida fram mot 1914 var prega av velstand i Fyresdal. Bakeriet blei påbygd/ombygd med leilighet oppe i 1903. Det kom stadig nye krav til handelslokala. I 1904 fann ein det tvingande nødvendig med ny butikkbygning og i 1905 vart det utarbeidd teikning og overslag til nytt hus, samt omregulering av pakkbua slik at ein kunne ha butikken i denne. Huset vart bygd etter plan og teikningar av [[Bendik Taraldlien]]. Det gamle huset blei seld til [[Lars Folkestad]] og skuva vekk frå tomta og over til [[Breifonn (Fyresdal)|Breifonn]] i [[Skippergata]] 2. Det nye huset blei satt opp på same stad i [[Folkestadgata (Fyresdal)|Folkestadgata]] 24.


''Så langt i fylgje jubileumsskriftet 1871-1931''
==Fyresdal Handelslag (1909-2018)==
Under årsmøtet i handelslaget 9. mars 1909 blei namnet på foreininga endra til '''Fyresdal Handelslag'''. Same året kom det ynskje om ein opplagsstad for Heggland, Åsland og Kleivgrend i Hegglandsgrend. Styret hadde vedteke ei avtale gjort med T. og H. Haugen om overtaking av deira handel på [[Haugen nedre (Fyresdal gnr.44/1)]]. Det vart vedteke at handelen i Heggland måtte organiserast som eiga forretning og eige styre, og 16. oktober vart det vedteke å overlate til L/L Heggland Handelslag tomt og hus på Haugen. Fyrst i 1916 vart lutkapitalen utan vederlag overført til Heggland som også overtok filialen.


1. januar 1966 tok Syvert Aas (1939-2009) til som styrar av handelslaget og 22. desember 1982 tok han over eigedomsretten til bygget og forretninga og drifta heldt fram under namnet '''Syverts Varehandel'''. Familien budde i husværet i andre høgda. I 1989 vart forretninga flytta frå det gamle bygget i Folkestadgata til det nybygde forretningssenteret lengst nord i Folkestadbyen. Sonen Preben Aas fekk 8. januar 2010 skjøte på den gamle handelsbygningen. I 2020 held forretninga "''Oleas Hus''" til i lokalet i fyrste høgda, dei har då vore her i 12 år.
9. juli 1913 vedtok styret å bygge ny pakkbu. I 1925 vart handelshuset bordkledd utanpå.


[[Fil:Handelslagsbygningen i Folkestadbyen frå sydvest .jpg|miniatyr|Handelslagsbygningen sett frå sydvest i 2019. {{byline|[[Tore Samuelsen]]}}]]
1. januar 1966 tok [[Syvert Aas (1939-2009)]] til som styrar av handelslaget og 22. desember 1982 tok han over eigendomsretten til bygget og forretninga. Drifta heldt fram under namnet '''Syverts Varehandel'''. Familien budde i husværet i andre høgda. I 1989 vart forretninga flytta frå det gamle bygget i Folkestadgata til det nybygde forretningssenteret lengst nord i Folkestadbyen. Sonen, [[Preben Aas]], fekk skjøte på den gamle handelsbygningen 8. januar 2010.


I 2020 held forretninga "''Oleas Hus''" til i lokalet i fyrste høgda. Dei har då vore her i 12 år.


{{thumb|No-nb digibok 2013111808064 0764 3.jpg|Fyresdal Handelslag på 1940-talet.|Johs. Sætherskar, ''Det Norske Næringsliv 4, Telemark Fylkesleksikon, Bergen, 1949.}}
==Biletgalleri==
 
'''Biletgalleri'''
 
<gallery>
<gallery>
Århus i Fyresdal .jpg | [[Århus (Fyresdal)|Århus]]. På denne garden starta Moland Forbruksforening opp si verksemd i eit kammers i 1871.
Fil:Århus i Fyresdal .jpg|[[Århus (Fyresdal)|Århus]]. På denne garden starta Moland Forbruksforening opp si verksemd i eit kammers i 1871.
Folkestad.jpg | [[Folkestad (Fyresdal)|Folkestad]]. Bygningen i bakgrunnen til venstre er truleg fyrste sjølvstendige forretningsbygget til Fyresdal Handelslag 1872/1873 - 1877.
Fil:Folkestad.jpg|[[Folkestad (Fyresdal)|Folkestad]]. Bygningen i bakgrunnen til venstre er truleg fyrste sjølvstendige forretningsbygget til Fyresdal Handelslag 1872/1873 - 1877.
Folkestadbyen. Lauvstad, Årtun og Handelslaget .jpg | Handelslaget til høgre med ei tidleg pakkbu litt i bakgrunnen. Foto: Wergelands Kunstforlag
Fil:Folkestadbyen. Lauvstad, Årtun og Handelslaget .jpg|Handelslaget til høgre med ei tidleg pakkbu litt i bakgrunnen. Foto: Wergelands Kunstforlag
Fyresdal Handelslag BT.jpg | Moland Forbruksforening. Før bygningen vart kledd utvendig og namnet vart Fyresdal Handelslag. Foto: Bendik Taraldlien
Fil:Pakkbua til Fyresdal Handelslag med ekspedisjon og kontor.JPG|Pakkbua til Fyresdal Handelslag, bygd ny 1913, med ekspedisjon og kontor 2019. Foto: Olav Momrak-Haugan
Pakkbua til Fyresdal Handelslag med ekspedisjon og kontor.JPG | Pakkbua til Fyresdal Handelslag, bygd ny 1913, med ekspedisjon og kontor 2019. Foto: Olav Momrak-Haugan
Fil:Forbruksforeningen i Fyresdal. Foto Olav S. Nyli .jpg|Fyresdal Handelslag i [[Folkestadbyen]]. Bygningen bordkledd utvendig 1925. [[Breifonn (Fyresdal)|Breifonn]] i bakgrunnen til venstre, [[Øystad (Fyresdal)|Øystad]] til høgre.Foto Olav S. Nyli
Forbruksforeningen i Fyresdal. Foto Olav S. Nyli .jpg | Fyresdal Handelslag i Folkestadbyen. Bygningen bordkledd utvendig 1925. Breifonn i bakgrunnen til venstre, [[Øystad (Fyresdal)|Øystad]] til høgre.Foto Olav S. Nyli
Fil:Fyresdal Handelslag 1920, interiør .jpg|Den sydlege delen av butikklokalet til Fyresdal Handelslag 1920
Folkestadgata i Fyresdal 1927 .jpg | Folkestadgata 1927. Fyresdal Handelslag med pakkbu i bakgrunnen. Foto: Olav S. Nylid
Fil:Fyresdal Handelslag .jpg|Fyresdal Handelslag med store butikkvinduer etter 1925. Ukjent fotograf
Handelslagsbygningen og pakkbua i Folkestadbyen .jpg | Handelslaget sin bygning med Oleas Hus 2019. Pakkbua til venstre. Foto: Tore Samuelsen
Fil:Handelslagsbygningen og pakkbua i Folkestadbyen .jpg|Handelslaget sin bygning med Oleas Hus 2019. Pakkbua til venstre. Foto: Tore Samuelsen
Fil:Handelslagsbygningen (Fyresdal) i Folkestadbyen .JPG|Handelslagsbygningen i [[Folkestadbyen]] med [[Breifonn (Fyresdal)|Breifonn]] til venstre og [[Øystad (Fyresdal)|Øystad]] til høgre. Foto: Olav Momrak-Haugan 2020
</gallery>
</gallery>


== Kjelder og til utdjupande lesnad ==
==Arkiv==
Arkivet etter Fyresdal Handelslag vert oppbevart ved [[Vest-Telemark Museum]]. Sjå [https://www.arkivportalen.no/entity/no-VTM_arkiv_000000003074?ins=VTM lenke] for oppføring på [[Arkivportalen]].


*Sætherskar, Johs., ''Det Norske Næringsliv 4, Telemark Fylkesleksikon'', Bergen, 1949. [http://urn.nb.no/URN:NBN:no-nb_digibok_2013111808064 Digital utgåve] på [[bokhylla]].
==Referansar==
<references />
 
==Kjelder og til utdjupande lesnad==
*Landvik, Olav J.: ''Den gong det var landhandleri''. Ein artikkel i "Sjå deg attyvi", Fyresdal Sogelag 2000, s. 44,48.
*Landvik, Olav J.: ''Den gong det var landhandleri''. Ein artikkel i "Sjå deg attyvi", Fyresdal Sogelag 2000, s. 44,48.
*Lauvdal, Hans Andor: ''Skippergata i Fyresdal''. Ein artikkel i "Sjå deg attyvi" 1990 Fyresdal Sogelag. s. 11,14
*Lauvdal, Hans Andor: ''Skippergata i Fyresdal''. Ein artikkel i "Sjå deg attyvi" 1990 Fyresdal Sogelag. s. 11,14
*Marvik, Steinar: Fyresdal. ''Gards- og ættesoge''. Fyresdal kommune 1992
*Marvik, Steinar: Fyresdal. ''Gards- og ættesoge''. Fyresdal kommune 1992
*Ormtveit, Astrid og Landvik, Olav: ''Hus og folk i Folkestadbyen''. Sjå deg attyvi. Fyresdal Sogelag 2009. S. 5-34.
*Ormtveit, Astrid og Landvik, Olav: ''Hus og folk i Folkestadbyen''. Sjå deg attyvi. Fyresdal Sogelag 2009. S. 5-34.
* [[Bendik Gjermundson Veum|Veum, Bendik]]: ''60 års festskrift for Fyresdal Handelslag : 1871-1931''. 1931. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2017062108008}}.
*Sætherskar, Johs., ''Det Norske Næringsliv 4, Telemark Fylkesleksikon'', Bergen, 1949. [http://urn.nb.no/URN:NBN:no-nb_digibok_2013111808064 Digital utgåve] på [[bokhylla]].
*[[Taraldlien, Bendik]].  ''Fyresdal. Med bilæte.  Fyrste utgåve 1910''. Alb. Cammermeyers forlag. Kristiania.
*[[Taraldlien, Bendik]].  ''Fyresdal. Med bilæte.  Fyrste utgåve 1910''. Alb. Cammermeyers forlag. Kristiania.
* Taraldlien, Bendik: ''Fyresdal. Andre utgåva 1949''. Alb. Cammermeyers forlag. Oslo
*Taraldlien, Bendik: ''Fyresdal. Andre utgåva 1949''. Alb. Cammermeyers forlag. Oslo
 
*[[Bendik Gjermundson Veum|Veum, Bendik]]: ''60 års festskrift for Fyresdal Handelslag : 1871-1931''. 1931.  {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2017062108008}}.
==Referanser==


[[Kategori:Fyresdal kommune]]
[[Kategori:Fyresdal kommune]]
[[Kategori:Etableringer i 1871]]
[[Kategori:Etableringer i 1871]]
[[Kategori:Næringsliv]]
 
[[Kategori:Landhandel]]
[[Kategori:Landhandel]]
[[kategori:Samvirkelag]]
[[Kategori:Uavhengige samvirkelag]]


{{F1}}
{{F1}}
{{nn}}
{{nn}}

Nåværende revisjon fra 12. apr. 2024 kl. 11:14

Den fyrste bygningen til Fyresdal Forbruksforening i Folkestadgata 24. Denne bygningen blei flytta bakover til Breifonn, Skippergata 2 i 1905 for å gje plass til ny handelsbygning.

Fyresdal Handelslag vart grunnlagt i 1871 med ein aksjekapital på 3080 kr. Handelslaget bestod opphavleg av tre filialar; hovudforretninga i Folkestadgata 24 i Folkestadbyen, ei forretning i Hegglandsgrend og ei på Øyane i Veum. I 1899 gjekk handelslaget på Veum ut som eiga forretning og vart heitande Veum Handelslag. Forretninga i Hegglandsgrend gjekk ut i 1916. Fyresdal Handelslag er gnr. 37/5/1. [1]

Moland Forbruksforening (1871-1909)

Forbruksforeininga vart skipa 16. januar 1871 då bygdefolk som var interessera i ei mogleg forbruksforeining i Fyresdal samla seg på Meinstad. Det var lensmann A. L. Qvisling som gjorde opptaket til dette og var den fyrste formannen. Kittil B. Taraldlien var "viceformann". Fyrste handelsbetjenten fekk 100 spd. i løn. I tillegg skulle han frå gratis ved, men måtte hogge den sjølv. Elles skulle han halde seg sjølv med alt anna. Forbruksforeininga fekk tilbod om å leige husrom på Århus (Fyresdal gnr. 37) og tok i mot tilbodet. Forretninga blei starta opp i eit lite kammers i bygningen.

Fyresdal Handelslag på 1940-talet.
Foto: Johs. Sætherskar, Det Norske Næringsliv 4, Telemark Fylkesleksikon, Bergen, 1949.

For å få tak i varer å selje blei Talleiv Midgarden sendt til byen for å handle. Ferda gjekk til Drammen og Oslo. Det kunne vere farefullt å reise langt med mykje pengar, og ein var avhengig av å ha godt selskap. Det står i styreprotokollen noko seinare at "Talleiv Midgarden kjem heilskinna att frå kaupmannsferdi til byen; dei mottekne varur er taksera i 1000 spd. og premie for police betala ---." Forbruksforeininga opna handelen 1. mai 1871.

Handelen gjekk godt, men husromet på Århus var lite og skrøpeleg og ein ynskte tuft til bygging av eit meir høveleg handelshus. Jon Folsæ fekk i oppdrag å undersøke moglegheita for dette og samstundes fekk han i oppdrag å gjere ei reise til Skien og Larvik for å kjøpe inn varer. Eit av hovudføremåla med å få til ei forbruksforeining, attmed det å skaffe gode og billige varer, var å få slutt på den skadelege borgehandelen som frå gamalt av hadde gjort så mang ein fyresdøl til fant. Dette kjende lensmann Qvisling godt til.

17. februar 1872 heldt foreininga sitt fyrste årsmøte. 24. april peikar styret ut tomt til nytt hus - eit jordstykke på 1 ½ mål vert leigd i 1874 for årleg 1 ½ spd. Dette var eit stykke åker/eng på Århus grunn, Folkestad. Halvor Sitje og Daniel Svolestog fekk i oppdrag å flytte eit aktuelt hus til tomta. Huset kjøpte dei på Nordre Bondal (Fyresdal gnr. 64/2) i Kleivgrend, og bygningen kom opprinneleg frå Vodd. Dette var det fyrste huset i det som skulle bli "Byen" i Fyresdal. Dette var ei lita krambu. I 1886 bygsla Forbruksforeninga eit nytt stykke jord til 20 kroner årleg leige. Det var stadig ei utfordring med borgehandel også lokalt, men handelen gjekk godt.

Under årsmøtet 28. februar 1877 kom det fram eit ynskje om at ein skulle bygge på bygningen slik at det vart leilighet for handelsbetjenten, men dette vart det ikkje noko av då bua var så lita. I staden vart det makeskifte av hus med skreddar Tarjei Sundsli som hadde eit større og meir høveleg hus i nærleiken på Folkestadgata 24, og det som mangla der skulle han skaffe. Derimot skulle Tarjei ha noko av eit jordstykke foreininga eigde slik at foreininga betala leiga.

Årsmøte 17. mars 1883. Her vart det vedteke å bygge bakeri. Varer blei køyrd frå Ulefoss til Strengen, på anbod, og det var vanskelege tider økonomisk der det vart kjøpt inn for store mengder varer, særleg mjøl.

Moland Forbruksforening før bygningen vart kledd utvendig og endra namn til Fyresdal Handelslag.

Ved årsmøte 13. mars 1888 vart det gjort framlegg om at ein del av forretninga skulle flyttast opp til Øyane i Veum. Dette var det ein del usikkerhet om juridisk. Likevel; på foreininga si rekning blei det oppretta ein utsalsstad i Veum med oppføring av nødvendige lokalar for utlevering av varer. Varene måtte vere kjøpt i hovedhandelen. Nybygd hus med inventar og kakkelomn vart kostnadsrekna til 1250 kr. og var ferdig oktober 1889. (Dette var på Åbø (Fyresdal gnr. 85/5))

I 1891 hadde Moland Forbruksforenig vore i drift i 20 år under opp- og nedgangstider styrt med sikker hand, og velstanden hadde auka. Dette vart av luteigarane verdsatt der det vart halde ein "Mindefest". Det vart gjort ei endring og reparasjon av butikken slik at den vart meir høveleg. I 1895 blei det også vedteke å bygge bakeri ved utsalsstaden i Veum, og dette stod ferdig same haust.

I 1898 vart det vedteke å dele forretninga slik at Veum fekk ein fjerdepart av foreininga sin eigendom. Alle var samde om delinga. 13. mars 1899 var siste årsmøtet i den samla foreininga.

Tida fram mot 1914 var prega av velstand i Fyresdal. Bakeriet blei påbygd/ombygd med leilighet oppe i 1903. Det kom stadig nye krav til handelslokala. I 1904 fann ein det tvingande nødvendig med ny butikkbygning og i 1905 vart det utarbeidd teikning og overslag til nytt hus, samt omregulering av pakkbua slik at ein kunne ha butikken i denne. Huset vart bygd etter plan og teikningar av Bendik Taraldlien. Det gamle huset blei seld til Lars Folkestad og skuva vekk frå tomta og over til Breifonn i Skippergata 2. Det nye huset blei satt opp på same stad i Folkestadgata 24.

Fyresdal Handelslag (1909-2018)

Under årsmøtet i handelslaget 9. mars 1909 blei namnet på foreininga endra til Fyresdal Handelslag. Same året kom det ynskje om ein opplagsstad for Heggland, Åsland og Kleivgrend i Hegglandsgrend. Styret hadde vedteke ei avtale gjort med T. og H. Haugen om overtaking av deira handel på Haugen nedre (Fyresdal gnr.44/1). Det vart vedteke at handelen i Heggland måtte organiserast som eiga forretning og eige styre, og 16. oktober vart det vedteke å overlate til L/L Heggland Handelslag tomt og hus på Haugen. Fyrst i 1916 vart lutkapitalen utan vederlag overført til Heggland som også overtok filialen.

9. juli 1913 vedtok styret å bygge ny pakkbu. I 1925 vart handelshuset bordkledd utanpå.

Handelslagsbygningen sett frå sydvest i 2019.

1. januar 1966 tok Syvert Aas (1939-2009) til som styrar av handelslaget og 22. desember 1982 tok han over eigendomsretten til bygget og forretninga. Drifta heldt fram under namnet Syverts Varehandel. Familien budde i husværet i andre høgda. I 1989 vart forretninga flytta frå det gamle bygget i Folkestadgata til det nybygde forretningssenteret lengst nord i Folkestadbyen. Sonen, Preben Aas, fekk skjøte på den gamle handelsbygningen 8. januar 2010.

I 2020 held forretninga "Oleas Hus" til i lokalet i fyrste høgda. Dei har då vore her i 12 år.

Biletgalleri

  • Århus. På denne garden starta Moland Forbruksforening opp si verksemd i eit kammers i 1871.

    Århus. På denne garden starta Moland Forbruksforening opp si verksemd i eit kammers i 1871.

  • Folkestad. Bygningen i bakgrunnen til venstre er truleg fyrste sjølvstendige forretningsbygget til Fyresdal Handelslag 1872/1873 - 1877.

    Folkestad. Bygningen i bakgrunnen til venstre er truleg fyrste sjølvstendige forretningsbygget til Fyresdal Handelslag 1872/1873 - 1877.

  • Handelslaget til høgre med ei tidleg pakkbu litt i bakgrunnen. Foto: Wergelands Kunstforlag

    Handelslaget til høgre med ei tidleg pakkbu litt i bakgrunnen. Foto: Wergelands Kunstforlag

  • Pakkbua til Fyresdal Handelslag, bygd ny 1913, med ekspedisjon og kontor 2019. Foto: Olav Momrak-Haugan

    Pakkbua til Fyresdal Handelslag, bygd ny 1913, med ekspedisjon og kontor 2019. Foto: Olav Momrak-Haugan

  • Fyresdal Handelslag i Folkestadbyen. Bygningen bordkledd utvendig 1925. Breifonn i bakgrunnen til venstre, Øystad til høgre.Foto Olav S. Nyli

    Fyresdal Handelslag i Folkestadbyen. Bygningen bordkledd utvendig 1925. Breifonn i bakgrunnen til venstre, Øystad til høgre.Foto Olav S. Nyli

  • Den sydlege delen av butikklokalet til Fyresdal Handelslag 1920

    Den sydlege delen av butikklokalet til Fyresdal Handelslag 1920

  • Fyresdal Handelslag med store butikkvinduer etter 1925. Ukjent fotograf

    Fyresdal Handelslag med store butikkvinduer etter 1925. Ukjent fotograf

  • Handelslaget sin bygning med Oleas Hus 2019. Pakkbua til venstre. Foto: Tore Samuelsen

    Handelslaget sin bygning med Oleas Hus 2019. Pakkbua til venstre. Foto: Tore Samuelsen

  • Handelslagsbygningen i Folkestadbyen med Breifonn til venstre og Øystad til høgre. Foto: Olav Momrak-Haugan 2020

    Handelslagsbygningen i Folkestadbyen med Breifonn til venstre og Øystad til høgre. Foto: Olav Momrak-Haugan 2020

Arkiv

Arkivet etter Fyresdal Handelslag vert oppbevart ved Vest-Telemark Museum. Sjå lenke for oppføring på Arkivportalen.

Referansar

  1. ↑ Johs. Sætherskar, Det Norske Næringsliv 4, Telemark Fylkesleksikon, Bergen, 1949, s. 762-763.

Kjelder og til utdjupande lesnad

  • Landvik, Olav J.: Den gong det var landhandleri. Ein artikkel i "Sjå deg attyvi", Fyresdal Sogelag 2000, s. 44,48.
  • Lauvdal, Hans Andor: Skippergata i Fyresdal. Ein artikkel i "Sjå deg attyvi" 1990 Fyresdal Sogelag. s. 11,14
  • Marvik, Steinar: Fyresdal. Gards- og ættesoge. Fyresdal kommune 1992
  • Ormtveit, Astrid og Landvik, Olav: Hus og folk i Folkestadbyen. Sjå deg attyvi. Fyresdal Sogelag 2009. S. 5-34.
  • Sætherskar, Johs., Det Norske Næringsliv 4, Telemark Fylkesleksikon, Bergen, 1949. Digital utgåve på bokhylla.
  • Taraldlien, Bendik. Fyresdal. Med bilæte. Fyrste utgåve 1910. Alb. Cammermeyers forlag. Kristiania.
  • Taraldlien, Bendik: Fyresdal. Andre utgåva 1949. Alb. Cammermeyers forlag. Oslo
  • Veum, Bendik: 60 års festskrift for Fyresdal Handelslag : 1871-1931. 1931. Digital versjon på Nettbiblioteket.
Hentet fra «https://lokalhistoriewiki.no/index.php?title=Fyresdal_Handelslag&oldid=2354981»