Primærnæringar i Telemark: Forskjell mellom sideversjoner

Fra lokalhistoriewiki.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Ingen redigeringsforklaring
m (Robot: Endrer mal: Kolonner slutt)
 
(10 mellomliggende versjoner av 3 brukere er ikke vist)
Linje 1: Linje 1:
{{Forside|Telemarksarkivet}}
==[[Primærnæringar i Telemark|Oversyn over primærnæringane i Telemark frå 1900 og fram til i dag]]==
==[[Primærnæringar i Telemark|Oversyn over primærnæringane i Telemark frå 1900 og fram til i dag]]==
{{utdypende artikkel|Telemark i det 20. århundret}}
Denne artikkelen gir eit oversyn over primærnæringane som har eksistert i Telemark. Artikkelen er meint å skulle hjelpe privatarkivinstitusjonar i innsamlingsarbeidet av privatarkiv i fylket og vart starta av [[Telemarksarkivet]]. Sjå også eigne artiklar om [[Sekundærnæringar i Telemark|sekundærnæringane]], [[Tertiærnæringar i Telemark|tertiærnæringane]] og [[Organisasjonsliv i Telemark|organisasjonslivet]] i fylket.
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|-
|-
Linje 7: Linje 10:
*Løna i industrien lokka.<ref>Telemark Historie 3, s. 33</ref> Samstundes gav industrien ein større marknad for matprodusentar. Dette gjaldt særleg rundt befolkningssentera i industribeltet og langs Sørlandsbanen (1927).  
*Løna i industrien lokka.<ref>Telemark Historie 3, s. 33</ref> Samstundes gav industrien ein større marknad for matprodusentar. Dette gjaldt særleg rundt befolkningssentera i industribeltet og langs Sørlandsbanen (1927).  
*I mellomkrigstida kom primærnæringane i store vanskar grunna høg gjeldsprosent, og ''Bygdefolkets Krisehjelp'' fekk ei ekstra sterk stilling i fylket. Motorisert mekanisering kom for alvor fyrst etter krigen.<ref>Telemark Historie 3, s. 28</ref>
*I mellomkrigstida kom primærnæringane i store vanskar grunna høg gjeldsprosent, og ''Bygdefolkets Krisehjelp'' fekk ei ekstra sterk stilling i fylket. Motorisert mekanisering kom for alvor fyrst etter krigen.<ref>Telemark Historie 3, s. 28</ref>
*Attåtnæringar vart vanlegare; meir kanin, bier, fjørfe, grønsaker og frukt. Pelsdyr i 1920-åra. Mange fekk lønsarbeid i skog og på veg.<ref>Telemark Historie 3, s. 29</ref>
*Attåtnæringar vart vanlegare; meir kanin, bier, fjørfe, grønsaker og frukt. Pelsdyrnæringa i 1930-åra. I 1939 fanst det 1250 pelsdyrgardar i fylket.<ref>Sætherskar, 1949, s. 121. </ref> Mange fekk lønsarbeid i skog og på veg.<ref>Telemark Historie 3, s. 29</ref>
||  
||  
*Landbruk prega av motorisert mekanisering.<ref>Telemark Historie 3, s. 28</ref>
*Landbruk prega av motorisert mekanisering.<ref>Telemark Historie 3, s. 28</ref>
*"[[Det store revekrakket i 1947]]" førte i stor grad til ei omlegging frå rev- til minkoppdrett.<ref>Åsen, 2000, s. 425.</ref>
||  
||  
*Alternative næringar som t.d. fruktdyrking auka etter Stortingets «jamstillingsvedtak» frå 1975.<ref>Telemark Historie 3, s. 69</ref>  
*Alternative næringar som t.d. fruktdyrking auka etter Stortingets «jamstillingsvedtak» frå 1975.<ref>Telemark Historie 3, s. 69</ref>  
Linje 15: Linje 19:
*Småbruk: I 1975 hadde mindre enn 1/10 av dei 4 650 jordbrukseigedomane<ref>Jordbrukseigedom definert som eigedom med minst 5 dekar jordbruksareal og/eller minst 25 dekar produktivt skogareal.</ref> meir enn 100 dekar. Gjennomsnittet var 50 dekar. Fram mot vår tidsalder vart småbruka gradvis lagt ned.  
*Småbruk: I 1975 hadde mindre enn 1/10 av dei 4 650 jordbrukseigedomane<ref>Jordbrukseigedom definert som eigedom med minst 5 dekar jordbruksareal og/eller minst 25 dekar produktivt skogareal.</ref> meir enn 100 dekar. Gjennomsnittet var 50 dekar. Fram mot vår tidsalder vart småbruka gradvis lagt ned.  
||  
||  
{{Kolonner start|4}}
{{Spalter start|4}}
{{liste|**Garder|**Telemark_fylke|notcategory=Personer}}  
'''Hagebruk'''
{{liste|**Jordbruk|**Telemark_fylke|tittel=Jordbruk i Telemark}}  
{{liste|**Hagebruk|**Telemark|notcategory=Personer}}  
{{Kolonner slutt}}
'''Dyreavl'''
{{liste|**Dyreavl|**Telemark|notcategory=Personer}}
'''Gartneri'''
{{liste|**Gartnerier|**Telemark|notcategory=Personer}}
'''Fesjå'''
{{liste|**Fesjå|**Telemark|notcategory=Personer}}  
'''Husmannsvesen'''
{{liste|**Husmannsvesen|**Telemark|notcategory=Personer}}  
||  
||  
[[Privatarkiv frå Telemark|'''50 arkiv'''<br />'''22,11 hm''']]
[[Privatarkiv frå Telemark|'''50 arkiv'''<br />'''22,11 hm''']]
Linje 32: Linje 43:
*Skogbruk vart stadig mindre lønsamt.   
*Skogbruk vart stadig mindre lønsamt.   
||  
||  
{{Kolonner start|4}}
{{Spalter start|4}}
{{liste|**Skogeiere|**Telemark_fylke|tittel=Skogeigarar i Telemark}}  
{{liste|**Skogeiere|**Telemark|tittel=Skogeigarar i Telemark}}  
{{liste|**Tømmerfløyting|**Telemark_fylke|tittel=Tømmerfløyting i Telemark}}  
{{liste|**Forstmenn|**Telemark|tittel=Forstmenn i Telemark}}  
{{liste|**Tømmerkjøring|**Telemark_fylke|tittel=Tømmerkjøring i Telemark}}  
{{liste|**Tømmerfløyting|**Telemark|tittel=Tømmerfløyting i Telemark}}  
{{liste|**Tjærebrenning|**Telemark_fylke|tittel=Tjærebrenning i Telemark}}  
{{liste|**Tømmerkjøring|**Telemark|tittel=Tømmerkjøring i Telemark}}  
{{liste|**Skogsarbeidere|**Telemark_fylke|tittel=Skogsarbeidere i Telemark}}  
{{liste|**Tjærebrenning|**Telemark|tittel=Tjærebrenning i Telemark}}  
{{liste|**Kolbrenning|**Telemark_fylke|tittel=Kolbrenning i Telemark}}  
{{liste|**Skogsarbeidere|**Telemark|tittel=Skogsarbeidere i Telemark}}  
{{liste|**Forstmenn|**Telemark_fylke|tittel=Forstmenn i Telemark}}  
{{liste|**Kolbrenning|**Telemark|tittel=Kolbrenning i Telemark}}  
{{Kolonner slutt}}
{{Spalter slutt}}
||  
||  
[[Privatarkiv frå Telemark|'''3 arkiv'''<br />'''5 hm''']]
[[Privatarkiv frå Telemark|'''3 arkiv'''<br />'''5 hm''']]
Linje 55: Linje 66:
*Produksjon av settefisk<ref>Telemark Historie 3, s. 67</ref> og oppdrettsfisk har seinare vorte vanlegare.   
*Produksjon av settefisk<ref>Telemark Historie 3, s. 67</ref> og oppdrettsfisk har seinare vorte vanlegare.   
||  
||  
{{Kolonner start|4}}
{{Spalter start|4}}
{{liste|**Fiskere|**Telemark_fylke|tittel=Fiskere i Telemark}}  
{{liste|**Fiskere|**Telemark|tittel=Fiskere i Telemark}}  
{{liste|**Fiskeoppdrett|**Telemark_fylke|notcategory=Personer}}  
{{liste|**Fiske|**Telemark|notcategory=Personer}}  
{{liste|**Fiskevær|**Telemark_fylke|notcategory=Personer}}
{{liste|**Fiskevær|**Telemark|notcategory=Personer}}
{{Kolonner slutt}}
{{Spalter slutt}}
||  
||  
[[Privatarkiv frå Telemark|'''0 arkiv'''<br />'''0 hm''']]
[[Privatarkiv frå Telemark|'''0 arkiv'''<br />'''0 hm''']]
Linje 66: Linje 77:
==Kjelder==
==Kjelder==
*Rovde, Olav og Ingvar Skobba (red.), ''Telemarks historie: Etter 1905'', band 3, Fagbokforlaget. 2014. ISBN 978-82-450-1409-9.
*Rovde, Olav og Ingvar Skobba (red.), ''Telemarks historie: Etter 1905'', band 3, Fagbokforlaget. 2014. ISBN 978-82-450-1409-9.
*Sætherskar, Johs. (red.), ''Det norske næringsliv 4, Telemark fylke'', Bergen, 1949.
*Åsen, Kjell (red.), ''Nissedal bygdesoge. 4: Kultursoga : 1900-1999'', Nissedal, 2000.


==Referansar==
==Referansar==
{{Kolonner start|5}}
{{Spalter start|5}}
<references/>
<references/>
{{Kolonner slutt}}
{{Spalter slutt}}


[[Kategori:Telemarksarkivet]]
[[Kategori:Telemarksarkivet]]
{{nn}}

Nåværende revisjon fra 14. mar. 2024 kl. 07:35

Oversyn over primærnæringane i Telemark frå 1900 og fram til i dag

Utdypende artikkel: Telemark i det 20. århundret

Denne artikkelen gir eit oversyn over primærnæringane som har eksistert i Telemark. Artikkelen er meint å skulle hjelpe privatarkivinstitusjonar i innsamlingsarbeidet av privatarkiv i fylket og vart starta av Telemarksarkivet. Sjå også eigne artiklar om sekundærnæringane, tertiærnæringane og organisasjonslivet i fylket.

Næring Kjenneteikn for perioden 1900-1945 Kjenneteikn for perioden 1946-1972 Kjenneteikn for perioden 1973-dd. Artiklar om tema Bevarte privatarkiv
Jordbruk
  • Løna i industrien lokka.[1] Samstundes gav industrien ein større marknad for matprodusentar. Dette gjaldt særleg rundt befolkningssentera i industribeltet og langs Sørlandsbanen (1927).
  • I mellomkrigstida kom primærnæringane i store vanskar grunna høg gjeldsprosent, og Bygdefolkets Krisehjelp fekk ei ekstra sterk stilling i fylket. Motorisert mekanisering kom for alvor fyrst etter krigen.[2]
  • Attåtnæringar vart vanlegare; meir kanin, bier, fjørfe, grønsaker og frukt. Pelsdyrnæringa i 1930-åra. I 1939 fanst det 1250 pelsdyrgardar i fylket.[3] Mange fekk lønsarbeid i skog og på veg.[4]
  • Alternative næringar som t.d. fruktdyrking auka etter Stortingets «jamstillingsvedtak» frå 1975.[7]
  • Attåtnæringar, m.a. gjennom bygging og vedlikehald av vegar.[8]
  • Småbruk: I 1975 hadde mindre enn 1/10 av dei 4 650 jordbrukseigedomane[9] meir enn 100 dekar. Gjennomsnittet var 50 dekar. Fram mot vår tidsalder vart småbruka gradvis lagt ned.

Hagebruk

Ingen artikler oppfyller kriteria

Dyreavl

Ingen artikler oppfyller kriteria

Gartneri

Ingen artikler oppfyller kriteria

Fesjå

Ingen artikler oppfyller kriteria

Husmannsvesen

Ingen artikler oppfyller kriteria

50 arkiv
22,11 hm

Skogbruk
  • 2/5 av Telemark var skogdekt.[10] Ved 2/5 av den produktive skogen måtte ein nytte vinsj eller taugbane.[11]
  • Arendalsvassdraget og Telemarkskanalen vart viktige samband for skogeigarane og skogsarbeidarane og gav mange arbeidsplassar i skogsbygdene. Skiensvassdraget var ei tid på tredjeplass i landet målt etter trelast og treforedling.[12] Saman med den skogbaserte industrien på Notodden og Grenland utgjorde desse «skogsystemet» som lenge hadde ei dominerande stilling i næringslivet.[13]
  • Den økonomiske krisa vart også merkbar i skogbruket då prisen på eitt lass grantømmer fall frå 60 kr hausten 1920, til 14 kr i mai 1922.[14]
  • Motorsaga tok over for øks og tigersvans, medan fargemerking tok over for tradisjonell merking.[15]
  • Skogsystemet gradvis lagt ned frå 1960.[16]
  • Skogbruk vart stadig mindre lønsamt.
Ingen artikler oppfyller kriteria
Ingen artikler oppfyller kriteria
Ingen artikler oppfyller kriteria
Ingen artikler oppfyller kriteria
Ingen artikler oppfyller kriteria
Ingen artikler oppfyller kriteria
Ingen artikler oppfyller kriteria

3 arkiv
5 hm

Fiske
  • Telemark har 665 km kystline, men i luftline utgjer dette berre 40 km.[17] Næringa var difor svært sentrert før oppdrettsnæringa.
  • Mangsysleri var vanleg, men det var likevel mange som oppgav fiske som eine- eller hovudyrke i folketellingane i kystbyane og kystbygdene; i 1900: 420 personar, i 1910: 600 personar. Fiskeyrket var i framgang frå slutten av 1800-talet til siste helvta av 1940-åra.[18]
  • Oppdrettsanlegg for aure frå 1954.[19]
  • I 1950 fanst det 533 fiskarar i fylket – 409 av desse med fiske som hovudyrke.[20]
  • Utanlandseksport av fisk varte fram til 1970-åra.
  • Få hadde fiske som hovudinntektskjelde i perioden.
  • Produksjon av settefisk[21] og oppdrettsfisk har seinare vorte vanlegare.
Ingen artikler oppfyller kriteria
Ingen artikler oppfyller kriteria
Ingen artikler oppfyller kriteria

0 arkiv
0 hm

Kjelder

  • Rovde, Olav og Ingvar Skobba (red.), Telemarks historie: Etter 1905, band 3, Fagbokforlaget. 2014. ISBN 978-82-450-1409-9.
  • Sætherskar, Johs. (red.), Det norske næringsliv 4, Telemark fylke, Bergen, 1949.
  • Åsen, Kjell (red.), Nissedal bygdesoge. 4: Kultursoga : 1900-1999, Nissedal, 2000.

Referansar

  1. ↑ Telemark Historie 3, s. 33
  2. ↑ Telemark Historie 3, s. 28
  3. ↑ Sætherskar, 1949, s. 121.
  4. ↑ Telemark Historie 3, s. 29
  5. ↑ Telemark Historie 3, s. 28
  6. ↑ Åsen, 2000, s. 425.
  7. ↑ Telemark Historie 3, s. 69
  8. ↑ Telemark Historie 3, s. 28
  9. ↑ Jordbrukseigedom definert som eigedom med minst 5 dekar jordbruksareal og/eller minst 25 dekar produktivt skogareal.
  10. ↑ Telemark Historie 3, s. 24
  11. ↑ Telemark Historie 3, s. 26
  12. ↑ Telemark Historie 3, s. 15
  13. ↑ Telemark Historie 3, s. 9
  14. ↑ Telemark Historie 3, s. 44
  15. ↑ Telemark Historie 3, s. 26
  16. ↑ Telemark Historie 3, s. 12
  17. ↑ Telemark Historie 3, s. 85
  18. ↑ Telemark Historie 3, s. 92
  19. ↑ Telemark Historie 3, s. 67
  20. ↑ Telemark Historie 3, s. 93
  21. ↑ Telemark Historie 3, s. 67
Hentet fra «https://lokalhistoriewiki.no/index.php?title=Primærnæringar_i_Telemark&oldid=2149169»