Tosten Olsen Oppnåsen

Tosten Olsen Oppnåsen (fødd i Skjåk 11. april 1829, død i Lom 1918) var husmann og jordarbeidar. Frå ung alder fekk han ord på seg for å vere ein rabagast og notorisk tjuvradd. Rettsprotokollane viser at ryktet ikkje var heilt ugrunna. I likskap med ei rekkje samtidige representantar for bygdeproletariatet i Lom og Skjåk, har Tosten vorte udøyeleggjord som ein av aktørane i Olav Aukrusts dikt «Aksion på Tande» under oppnamnet Musken.

Oppnamnet

«Dei kalla’n Musken au, og Brisken, etter hamliten og faktene», skriv Olav T. Kvaale, lærar og lokalhistorikar, som sjølv kjende han Tosten Olsen på hans eldre dagar.

Musken (Muskeguten, Muske-Tosten) kjem av substantivet musk, som mellom anna tyder boss, rusk, og dertil i følgje Ivar Aasen (Norsk Ordbog) «Dunkelhed i Farve, et mørkt eller taaget Udseende, en mørk Plet og deslige.» Så oppnamnet kan vel ha samanheng med Tostens ikkje spesielt pertentlege ytre, eller at han var mørk i hud og hår. Brisken kan kome av verbet å briske (seg), dvs. hovere, skryte, framstå som ein fan-te-kar.

Ettermæle

«Aksion på Tande» skildrar eit orgiastisk kalas på plassen Tande i Bøverdalen ein gong rundt hundreårsskiftet 1900, der mellom andre Musken opptrår som slåsskjempe:

Og slusken dansa so sveitten hylja

og fyrkjun’ hivde vart høgt i tak.

Og Storén bråka, og Bruén bølja

og braut ’n Brenn-Amon att-å-bak.

og fem ha’ fullkome nok med Brua,

og Musken rein, og ’n Raud-Hans hua,

og det vart riving

og hogg og hiving,

og Muskeguten seige ende ned,

og Nygjordsvetlen sa: ”Hvil i fred.”

Ordforklaringar:

fyrkjun’ = jentene (litt uhøgtideleg nemning)

bølje = brøle

rein = preteritum av å rine, dvs skrike i høgt tonelægje (i fistel), «hvine».

Det er fortalt om Musken at når det hadde vore fest ein stad, og han sjølv ikkje hadde vore med, spurde han: «Slost døm bra der?». Olav T. Kvaale, som hermar dette, gjev elles denne karakteristikken av den særmerkte personlegdomen: «Muske-Tosten var flink til å skryte, betre til å skrøne, låkare til å stela og låkast til å koma frå det. – Oss lyg og stell alt for lite alle samen, hermer dei etter ’om.»

Bakgrunn og familie

Tosten Olsen var fødd på husmannsplassen Oppnåse i Skjåk-ålmenninga. Foreldra var husmann Ola Tostensen (1793-1850) og kone Elisabeth (Lisbet) Jakobsdotter (1795-1830). Tosten var den sjuande i rekkja av åtte heilsysken og ein halvbror. Mora døydde i barselseng året etter at Tosten var fødd.

Han gifta seg i 1861 i Lom med Oline Ottarsdotter (1828-1882). ) Ho var fødd på Frøyse i Lom (blant «uplasserte» under den garden i bygdeboka) og døydde på plassen Blakarseige. Tosten kalla visst kona si for Olea. Folk herma dette etter han (han likte å knote bymål):

Briskens skare ut på vakt

Olea min kone , vær ei forsagt

Og: «Olea min kone og Lea min datter.» Men «Lea» stemmer dårleg med opplysningane om familien i kyrkjebøkene og folketeljingane. Tosten og Oline fekk to born: Barbro (fødd 1861) og Ola (fødd 1872).

Tre år etter at Oline døydde, gifta Tosten seg på nytt i 1885 med Marit Persdotter. Ho var fødd på Nedre Haugen i Lom i 1828. Ho døydde allereie tre år etter at ho og Tosten gifta seg.