Bygland kommune: Forskjell mellom sideversjoner
mIngen redigeringsforklaring |
(omsett til nynorsk etter førespurnad frå artikkelforfattaren) |
||
| Linje 13: | Linje 13: | ||
| annet = | | annet = | ||
}} | }} | ||
'''Bygland''' er | '''[[Bygland kommune|Bygland]]''' er ein kommune i [[Setesdal|Setesdalen]] i [[Aust-Agder fylke]]. Kommunen grensar mot [[Birkenes kommune]] og [[Evje og Hornnes kommune]] i sør, mot [[Åseral kommune|Åseral]], [[Kvinesdal kommune|Kvinesdal]] og [[Sirdal kommune|Sirdal]] i vest, mot [[Valle kommune|Valle]] i nord og mot [[Fyresdal kommune|Fyresdal]] og [[Åmli kommune|Åmli]] i aust. | ||
Bygland er | Bygland er ein høgtliggjande innlandskommune — det meste av området ligg over 700 meter over havet. Kommunen ligg på begge sidene av elva [[Otra]] og [[Byglandsfjorden]]. Det meste av busetjinga i kommunen finst langs dalbotnen. Kommunesenteret heiter òg Bygland. I nord er bygda [[Ose]] viktig, og i sør er hovudsenteret [[Byglandsfjord]]. I tillegg kjem blant anna dei mindre stadene [[Grendi]], [[Åraksbø]] og [[Jordalsbø]]. Byglandsfjord er endestasjon for [[Setesdalsbanen]]. Stasjonsbygningen er freda, og staden er utnemnd til tusenårsstad for kommunen. | ||
Bygland er | Bygland er ein [[landbruk|landbrukskommune]], og namnet har sitt opphav i kornslaget [[bygg]]<ref>''Aschehougs og Gyldendals store norske leksikon.'' Kunnskapsforlaget. Oslo 1989.</ref> | ||
Bygland var | Bygland var saman med [[Hosanger]] i Hordaland den første kommunen til å ta i bruk [[Ivar Aasen]]s [[landsmål]] som opplæringsspråk i skulen — to år føre denne retten vart lovfesta. | ||
== Arkeologi == | == Arkeologi == | ||
Det er gjort funn så langt tilbake som til steinalderen i Bygland, og | Det er gjort funn så langt tilbake som til steinalderen i Bygland, og ein reknar med fastare jordbruksbusetjing frå noko føre vår tidsrekning. Den neste perioden med nemneverdige arkeologiske funn er [[jarnalderen]]: Ein har funnet gravhaugar i mange delar av Bygland. Dei eldste er frå kring 400–500 etter Kristus, og dei fleste er såkalla branngraver. Ein gullskatt vart funnen på Nese i 1833.<ref>http://arkeologi.blogspot.com/2005/01/gravryser-ved-byglandsfjord.html</ref> . | ||
== Folkekultur == | == Folkekultur == | ||
Setesdalen er generelt kjent for | Setesdalen er generelt kjent for ein rik og særeigen folkekultur, og dette gjeld Bygland òg. Herifrå har det komme mange kjente spelemenn, kvedarar og andre. Ein av dei mest kjende var felespelaren [[Tarkjell Aslakson Austad]], fødd 1802. Det står minnestein over honom på [[Austad gamle kyrkjegard]]. Folkeminnesamlaren [[Johannes Skar]] kom til Bygland på oppfordring frå [[Magnus Brostrup Landstad]] og vart så fascinert at han slo seg ned her og skreiv åttebandsverket ''[[Gamalt or Sætesdal]]''. Han vart blant anna huslærar hos legen Kinck i Bygland for sonen hans, [[Hans E. Kinck]]. | ||
== Landeskogen og Langerak == | == Landeskogen og Langerak == | ||
Landeskogen tuberkulosesanatorium | Landeskogen tuberkulosesanatorium vart planlagt oppført i 1911 som ei statlag satsing mot [[tuberkulose]]n. Arbeidet vart noko forseinka av [[1. verdskrigen|krigen]], men staden vart oppført 1913–1916 nærme bygda Grendi. Dei første pasientane kom den 1. mai 1916. I 1962 vart Landeskogen heim for utviklingshemma, og i nyare tid har pinsemeinigheita Filadelfia opna eit rehabiliteringssenter for rusmisbrukarar her. Det første elektrisitetsverket i Setesdal, Langerak kraftverk, vart bygd i tilknyting til sanatoriet og opna i 1916. | ||
== | == Kjende personar med tilknyting til Bygland== | ||
*[[Hans E. Kinck]], | *[[Hans E. Kinck]], forfattar | ||
*[[Eivind Torkjelson Lande]], [[Eidsvoldsmenn|Eidsvoldsmann]] | *[[Eivind Torkjelson Lande]], [[Eidsvoldsmenn|Eidsvoldsmann]] | ||
*[[August Schneider]], | *[[August Schneider]], kunstmålar, illustratør og folkeminnesamlar | ||
*[[Grete Faremo]], | *[[Grete Faremo]], politikar/direktør | ||
*[[Kjell Kristian Rike]], sportskommentator | *[[Kjell Kristian Rike]], sportskommentator | ||
*[[Knut Austad]], | *[[Knut Austad]], folkemusikar | ||
*[[Eivind Danielson Aakhus]], | *[[Eivind Danielson Aakhus]], folkemusikar | ||
*[[Tarkjell Aslakson Austad]], | *[[Tarkjell Aslakson Austad]], folkemusikar | ||
*[[Gunnar Stubseid]], | *[[Gunnar Stubseid]], folkemusikar | ||
*[[Johannes Skar]], | *[[Johannes Skar]], lærar og folkeminnesamlar | ||
*[[Olav Bø]], professor og folklorist | *[[Olav Bø]], professor og folklorist | ||
== | ==Referansar== | ||
<references/> | <references/> | ||
== Kjelder == | |||
== | |||
Vollen, Reidar 2002-2007: ''Bygland gard og ætt'', Bygland kommune<br /> | Vollen, Reidar 2002-2007: ''Bygland gard og ætt'', Bygland kommune<br /> | ||
''Bygland soge'', 1938 | ''Bygland soge'', 1938 | ||
''Norsk allkunnebok'', 1949 | ''Norsk allkunnebok'', 1949 | ||
[[Kategori:Bygland kommune| ]] | |||
[[Kategori:Kommuner i Aust-Agder]] | |||
Sideversjonen fra 2. jun. 2009 kl. 19:40
| Bygland | |
|---|---|
| |
| Basisdata | |
| Kommunenummer | 0938 |
| Fylke | Aust-Agder |
| Kommunesenter | Bygland |
| Areal | 156.47 km² |
| Areal land | 0 km² |
| Areal vann | 156.47 km² |
| Folketall | ukjent kode (2023) |
| Målform | Nynorsk |
| Nettside | Nettside |
Bygland er ein kommune i Setesdalen i Aust-Agder fylke. Kommunen grensar mot Birkenes kommune og Evje og Hornnes kommune i sør, mot Åseral, Kvinesdal og Sirdal i vest, mot Valle i nord og mot Fyresdal og Åmli i aust.
Bygland er ein høgtliggjande innlandskommune — det meste av området ligg over 700 meter over havet. Kommunen ligg på begge sidene av elva Otra og Byglandsfjorden. Det meste av busetjinga i kommunen finst langs dalbotnen. Kommunesenteret heiter òg Bygland. I nord er bygda Ose viktig, og i sør er hovudsenteret Byglandsfjord. I tillegg kjem blant anna dei mindre stadene Grendi, Åraksbø og Jordalsbø. Byglandsfjord er endestasjon for Setesdalsbanen. Stasjonsbygningen er freda, og staden er utnemnd til tusenårsstad for kommunen.
Bygland er ein landbrukskommune, og namnet har sitt opphav i kornslaget bygg[1]
Bygland var saman med Hosanger i Hordaland den første kommunen til å ta i bruk Ivar Aasens landsmål som opplæringsspråk i skulen — to år føre denne retten vart lovfesta.
Arkeologi
Det er gjort funn så langt tilbake som til steinalderen i Bygland, og ein reknar med fastare jordbruksbusetjing frå noko føre vår tidsrekning. Den neste perioden med nemneverdige arkeologiske funn er jarnalderen: Ein har funnet gravhaugar i mange delar av Bygland. Dei eldste er frå kring 400–500 etter Kristus, og dei fleste er såkalla branngraver. Ein gullskatt vart funnen på Nese i 1833.[2] .
Folkekultur
Setesdalen er generelt kjent for ein rik og særeigen folkekultur, og dette gjeld Bygland òg. Herifrå har det komme mange kjente spelemenn, kvedarar og andre. Ein av dei mest kjende var felespelaren Tarkjell Aslakson Austad, fødd 1802. Det står minnestein over honom på Austad gamle kyrkjegard. Folkeminnesamlaren Johannes Skar kom til Bygland på oppfordring frå Magnus Brostrup Landstad og vart så fascinert at han slo seg ned her og skreiv åttebandsverket Gamalt or Sætesdal. Han vart blant anna huslærar hos legen Kinck i Bygland for sonen hans, Hans E. Kinck.
Landeskogen og Langerak
Landeskogen tuberkulosesanatorium vart planlagt oppført i 1911 som ei statlag satsing mot tuberkulosen. Arbeidet vart noko forseinka av krigen, men staden vart oppført 1913–1916 nærme bygda Grendi. Dei første pasientane kom den 1. mai 1916. I 1962 vart Landeskogen heim for utviklingshemma, og i nyare tid har pinsemeinigheita Filadelfia opna eit rehabiliteringssenter for rusmisbrukarar her. Det første elektrisitetsverket i Setesdal, Langerak kraftverk, vart bygd i tilknyting til sanatoriet og opna i 1916.
Kjende personar med tilknyting til Bygland
- Hans E. Kinck, forfattar
- Eivind Torkjelson Lande, Eidsvoldsmann
- August Schneider, kunstmålar, illustratør og folkeminnesamlar
- Grete Faremo, politikar/direktør
- Kjell Kristian Rike, sportskommentator
- Knut Austad, folkemusikar
- Eivind Danielson Aakhus, folkemusikar
- Tarkjell Aslakson Austad, folkemusikar
- Gunnar Stubseid, folkemusikar
- Johannes Skar, lærar og folkeminnesamlar
- Olav Bø, professor og folklorist
Referansar
- ↑ Aschehougs og Gyldendals store norske leksikon. Kunnskapsforlaget. Oslo 1989.
- ↑ http://arkeologi.blogspot.com/2005/01/gravryser-ved-byglandsfjord.html
Kjelder
Vollen, Reidar 2002-2007: Bygland gard og ætt, Bygland kommune
Bygland soge, 1938
Norsk allkunnebok, 1949