Hylestad kommune: Forskjell mellom sideversjoner
Hopp til navigering
Hopp til søk
m (→Folketeljingar: retting iflg Valle kommunes kultursoge (VII s. 39)) |
m (Robot: Erstatter mal: Reflist) |
||
| (15 mellomliggende versjoner av 3 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
'''[[Hylestad kommune]]''' er ein tidlegare kommune i [[Setesdal]] i [[Aust-Agder]]. Den var ein del av Valle [[formannskapsdistrikt]] frå 1838 til [[1. juli]] [[1915]], då den vart skild ut til ein eigen kommune med kommunenummeret 0939. 1. januar 1962 vart kommunane Hylestad og Valle på ny slegne saman til [[Valle kommune]]. I løpet av desse åra hadde Hylestad hatt [[Ordførarar_i_Valle_kommune#Hylestad|elleve ordførarar]]. | |||
'''[[Hylestad]]''' er ein tidlegare kommune i [[Setesdal]] i [[Aust-Agder]]. Den var ein del av Valle [[formannskapsdistrikt]] frå | |||
Hylestad ligg lengst sør i Valle, og tettstaden [[Rysstad]] var kommunens senter. Kommunen var ved samanslåinga 570 km² stor<ref>[http://www.snl.no/Hylestad «Hylestad» i ''Store Norske Leksikon''] (vitja 29. juni 2010)</ref> og folketalet hadde vakse frå 658 i 1915 til 662 i 1962.<ref>{{Juvkam 1999}}</ref> | Hylestad ligg lengst sør i Valle, og tettstaden [[Rysstad]] var kommunens senter. Kommunen var ved samanslåinga 570 km² stor<ref>[http://www.snl.no/Hylestad «Hylestad» i ''Store Norske Leksikon''] (vitja 29. juni 2010)</ref> og folketalet hadde vakse frå 658 i 1915 til 662 i 1962.<ref>{{Juvkam 1999}}</ref> | ||
==Namnet== | ==Namnet== | ||
Kommunen (opphaveleg soknet) fekk namn etter (preste)garden ''Hylestad'' eller ''Hyl(k)je'', [[norrønt]]: ''Hyljastaðir''. Den fyrste delen av namnet kjem frå ''hylja'' som tyder «kulp» (leddet kan visa til ein kulp i Otra) medan ''staðir'' tydar gard eller bustad.<ref>Nomeland, Tarald: «Gardsnamna i Valle og Hylestad» i ''[[Bygdesogeskrifter frå Valle og Hylestad]]'' s. 317, 1983, ISBN 8290300077</ref> | Kommunen (opphaveleg soknet) fekk namn etter (preste)garden ''Hylestad'' eller ''[[Hylje (Hylestad)|Hyl(k)je]]'', [[norrønt]]: ''Hyljastaðir''. Den fyrste delen av namnet kjem frå ''hylja'' som tyder «kulp» (leddet kan visa til ein kulp i Otra) medan ''staðir'' tydar gard eller bustad.<ref>Nomeland, Tarald: «Gardsnamna i Valle og Hylestad» i ''[[Bygdesogeskrifter frå Valle og Hylestad]]'' s. 317, 1983, ISBN 8290300077</ref> | ||
==Kyrkje og trusliv== | ==Kyrkje og trusliv== | ||
Sentralt på Rysstad ligg den [[Hylestad nye kyrkje|nyaste]] av kyrkjene på Hylestad. Ho er den fyrste på denne tomta der ho vart bygd av Anders «Kirkebygger» Thorson Syrtveit i 1838. Den eldste kyrkja på Hylestad er nemnd fyrste gong i pavelege rekneskap og dagbøker i 1328 (Ecclesia de Hulesta)<ref>Ruud, Erling: «Kirkeliv og kirker» i ''Bygd og by i Norge: Agder'', s. 316-317, Gyldendal 1977, ISBN 8205094063</ref> | Sentralt på Rysstad ligg den [[Hylestad nye kyrkje|nyaste]] av kyrkjene på Hylestad. Ho er den fyrste på denne tomta der ho vart bygd av Anders «Kirkebygger» Thorson Syrtveit i 1838. Den eldste kyrkja på Hylestad er nemnd fyrste gong i pavelege rekneskap og dagbøker i 1328 (Ecclesia de Hulesta)<ref>Ruud, Erling: «Kirkeliv og kirker» i ''Bygd og by i Norge: Agder'', s. 316-317, Gyldendal 1977, ISBN 8205094063</ref> | ||
[[Hylestad stavkyrkje|Stavkyrkja]] stod nede ved elva [[Otra]] | [[Hylestad stavkyrkje|Stavkyrkja]] stod nede ved elva [[Otra]] frå omkring 1200 og fram til ho vart riven i 1644. Fyrst låg grunnen til prestegarden [[Hylje (Hylestad)|Hylje]], men etter svartedauen vart den lagd til [[Bjørgum (Hylestad)|Bjørgum]]. I staden for stavkyrkja kom ei [[lafting|lafta]] langkyrkje som blei ståande fram til 1838. På [[Nomeland (Hylestad)|Nomeland]] ligg dessutan eit [[Nomeland bedehus|bedehus]]. Hylestad er ein del av [[Valle og Hylestad kirkelige fellesråd]] i [[Otredal prosti]]. | ||
==Folketeljingar== | ==Folketeljingar== | ||
| Linje 22: | Linje 21: | ||
==Gardane== | ==Gardane== | ||
I 2010 er det tolv gardar i bygda, men det har vore minst tretten. Etter [[svartedauen]] blei [[Hylje (Hylestad)|Hylje]] dela mellom [[Hovet (Hylestad)|Hovet]] og [[Bjørgum (Hylestad)|Bjørgum]]. Oppe i dalsida, vest for Otra og midt i bygda ligg [[Brokke (Hylestad)|Brokke]], [[Berg (Hylestad)|Berg]] og [[Haugeland (Hylestad)|Haugeland]] som har samnamnet [[Gardan (Hylestad)|Gardan]]. | |||
{|class="wikitable" | {|class="sortable wikitable" | ||
|+ ''Gardanes plassering frå syd til nord i bygda''<ref>Om ikkje anna er angjeve: [[Ryningen, Alfred]]: ''Valle kommune I og II'', Gards- og ættesoge Hylestad; Valle kommune 1985, ISBN 82-991334-0-8 og ISBN 82-991334-1-6.</ref> | |+ ''Gardanes plassering frå syd til nord i bygda''<ref>Om ikkje anna er angjeve: [[Ryningen, Alfred]]: ''Valle kommune I og II'', Gards- og ættesoge Hylestad; Valle kommune 1985, ISBN 82-991334-0-8 og ISBN 82-991334-1-6.</ref> | ||
!G.nr. | !G.nr. | ||
!Gard | !Gard | ||
! | !Plassering | ||
!Fyrst<br />nemnd | !Fyrst<br />nemnd | ||
!Merknader | !Merknader | ||
| Linje 34: | Linje 33: | ||
|60 | |60 | ||
|[[Oppstad (Hylestad)|Oppstad]] | |[[Oppstad (Hylestad)|Oppstad]] | ||
|heilt nord, | |heilt nord, vest for Otra | ||
| | | | ||
|1593 - [[leksikon:fullgård|fullgard]] | |1593 - [[leksikon:fullgård|fullgard]] | ||
| Linje 40: | Linje 39: | ||
|61 | |61 | ||
|[[Haugeland (Hylestad)|Haugeland]] | |[[Haugeland (Hylestad)|Haugeland]] | ||
|nordafor Nomeland, | |nordafor Nomeland, sør for Oppstad | ||
| | | | ||
|1668 - skild ut frå Nomeland<br />ein av [[Gardan (Hylestad)|Gardan]] | |1668 - skild ut frå Nomeland<br />ein av [[Gardan (Hylestad)|Gardan]] | ||
| Linje 46: | Linje 45: | ||
|62 | |62 | ||
|[[Brokke (Hylestad)|Brokke]] | |[[Brokke (Hylestad)|Brokke]] | ||
|nordafor Rysstad, | |nordafor Rysstad, vest for Berg | ||
|1401 - ''Brekka'' | |1401 - ''Brekka'' | ||
|ein av [[Gardan (Hylestad)|Gardan]] | |ein av [[Gardan (Hylestad)|Gardan]] | ||
| Linje 52: | Linje 51: | ||
|63 | |63 | ||
|[[Berg (Hylestad)|Berg]] | |[[Berg (Hylestad)|Berg]] | ||
|nordafor Rysstad, | |nordafor Rysstad, vest for Nomeland | ||
| | | | ||
|til 1838 g.nr. 65<br />1838-1889 g.nr. 60<br />frå 1889 g.nr. 63.<br />ein av [[Gardan (Hylestad)|Gardan]] | |til 1838 g.nr. 65<br />1838-1889 g.nr. 60<br />frå 1889 g.nr. 63.<br />ein av [[Gardan (Hylestad)|Gardan]] | ||
| Linje 58: | Linje 57: | ||
|64 | |64 | ||
|[[Nomeland (Hylestad)|Nomeland]] | |[[Nomeland (Hylestad)|Nomeland]] | ||
|nordafor Rysstad, | |nordafor Rysstad, vest for Otra | ||
| | | | ||
|1601 - [[leksikon:fullgård|fullgard]] | |1601 - [[leksikon:fullgård|fullgard]] | ||
| Linje 64: | Linje 63: | ||
|65 | |65 | ||
|[[Hovet (Hylestad)|Hovet]] | |[[Hovet (Hylestad)|Hovet]] | ||
|nordafor Bjørgum, | |nordafor Bjørgum, aust for Otra | ||
| | | | ||
|1593 - [[leksikon:fullgård|fullgard]] | |1593 - [[leksikon:fullgård|fullgard]] | ||
| Linje 70: | Linje 69: | ||
|66 | |66 | ||
|[[Haugen (Hylestad)|Haugen]] | |[[Haugen (Hylestad)|Haugen]] | ||
|nordafor Bjørgum, | |nordafor Bjørgum, vest for Otra | ||
| | | | ||
|1593 - [[leksikon:fullgård|fullgard]] | |1593 - [[leksikon:fullgård|fullgard]] | ||
| Linje 76: | Linje 75: | ||
|67 | |67 | ||
|[[Bjørgum (Hylestad)|Bjørgum]] | |[[Bjørgum (Hylestad)|Bjørgum]] | ||
|nordafor Straume, | |nordafor Straume, aust for Otra | ||
| | | | ||
|til 1838 g.nr. 61<br />1838-1889 g.nr. 64<br />frå 1889 g.nr. 67. | |til 1838 g.nr. 61<br />1838-1889 g.nr. 64<br />frå 1889 g.nr. 67. | ||
| Linje 82: | Linje 81: | ||
|68 | |68 | ||
|[[Rysstad (Hylestad)|Rysstad]] | |[[Rysstad (Hylestad)|Rysstad]] | ||
|nordafor Helle, | |nordafor Helle, vest for Otra | ||
|1576 - ''Røssestadt'' | |1576 - ''Røssestadt'' | ||
|1593 - [[leksikon:fullgård|fullgard]] | |1593 - [[leksikon:fullgård|fullgard]] | ||
| Linje 88: | Linje 87: | ||
|69 | |69 | ||
|[[Straume (Hylestad)|Straume]] | |[[Straume (Hylestad)|Straume]] | ||
|heilt syd, | |heilt syd, aust for Otra | ||
|1405 - ''Strvm'' | |1405 - ''Strvm'' | ||
|1593 - [[leksikon:fullgård|fullgard]]<br />til 1838 g.nr. 58<br />1838-1889 g.nr. 66<br />frå 1889 g.nr. 69. | |1593 - [[leksikon:fullgård|fullgard]]<br />til 1838 g.nr. 58<br />1838-1889 g.nr. 66<br />frå 1889 g.nr. 69. | ||
| Linje 94: | Linje 93: | ||
|70 | |70 | ||
|[[Helle (Hylestad)|Helle]] | |[[Helle (Hylestad)|Helle]] | ||
| | |nord for Besteland, vest for Otra | ||
|1479 - ''i Hellee'' | |1479 - ''i Hellee'' | ||
|1593 - 1623: [[leksikon:fullgård|fullgard]]<br />til 1838 g.nr. 63<br />1838-1889 g.nr. 67<br />frå 1889 g.nr. 70. | |1593 - 1623: [[leksikon:fullgård|fullgard]]<br />til 1838 g.nr. 63<br />1838-1889 g.nr. 67<br />frå 1889 g.nr. 70. | ||
| Linje 100: | Linje 99: | ||
|71 | |71 | ||
|[[Besteland (Hylestad)|Besteland]] | |[[Besteland (Hylestad)|Besteland]] | ||
|heilt sør, | |heilt sør, vest for Otra | ||
|1437 - ''Bestaland'' | |1437 - ''Bestaland'' | ||
|1601 - 1647: [[leksikon:Ødegård|øydegaard]]<br />til 1838 g.nr. 66<br />1838-1889 g.nr. 68<br />frå 1889 g.nr. 71. | |1601 - 1647: [[leksikon:Ødegård|øydegaard]]<br />til 1838 g.nr. 66<br />1838-1889 g.nr. 68<br />frå 1889 g.nr. 71. | ||
| Linje 107: | Linje 106: | ||
<!-- | <!-- | ||
==Kjende hylstringar== | ==Kjende hylstringar== | ||
*[[Olav Olson Faremo]] (fødd 1786), spelemann[[Ryningen, Alfred]]: ''Valle kommune I'', Gards- og ættesoge Hylestad; Valle kommune 1985, s. 364 ff. ISBN 82-991334-0-8. | *[[Olav Olson Faremo]] (fødd 1786), spelemann [[Ryningen, Alfred]]: ''Valle kommune I'', Gards- og ættesoge Hylestad; Valle kommune 1985, s. 364 ff. ISBN 82-991334-0-8. | ||
*[[Knut Jonson Heddi]]--> | *[[Knut Jonson Heddi]] | ||
Torleif H. Bjørgum | |||
Halvard T. Bjørgum | |||
Sigurd Brokke | |||
Bjørgulv Straume | |||
Aani Rysstad | |||
Kirsten Bråten Berg | |||
Olav Bjørgum | |||
Gunnar T. Rysstad | |||
Gunnar Stubseid | |||
--> | |||
==Kjelder og fotnoter== | ==Kjelder og fotnoter== | ||
<references /> | |||
[[Kategori:Tidligere kommuner | ==Eksterne lenkjer== | ||
* {{arkivportalen|aktør=no-AAKS_arkiv000000055098|Hylestad kommune}} | |||
[[Kategori:Tidligere kommuner]] | |||
[[Kategori:Valle kommune]] | [[Kategori:Valle kommune]] | ||
[[Kategori:Hylestad| ]] | |||
{{nn}} | |||
Nåværende revisjon fra 8. mar. 2024 kl. 10:06
Hylestad kommune er ein tidlegare kommune i Setesdal i Aust-Agder. Den var ein del av Valle formannskapsdistrikt frå 1838 til 1. juli 1915, då den vart skild ut til ein eigen kommune med kommunenummeret 0939. 1. januar 1962 vart kommunane Hylestad og Valle på ny slegne saman til Valle kommune. I løpet av desse åra hadde Hylestad hatt elleve ordførarar.
Hylestad ligg lengst sør i Valle, og tettstaden Rysstad var kommunens senter. Kommunen var ved samanslåinga 570 km² stor[1] og folketalet hadde vakse frå 658 i 1915 til 662 i 1962.[2]
Namnet
Kommunen (opphaveleg soknet) fekk namn etter (preste)garden Hylestad eller Hyl(k)je, norrønt: Hyljastaðir. Den fyrste delen av namnet kjem frå hylja som tyder «kulp» (leddet kan visa til ein kulp i Otra) medan staðir tydar gard eller bustad.[3]
Kyrkje og trusliv
Sentralt på Rysstad ligg den nyaste av kyrkjene på Hylestad. Ho er den fyrste på denne tomta der ho vart bygd av Anders «Kirkebygger» Thorson Syrtveit i 1838. Den eldste kyrkja på Hylestad er nemnd fyrste gong i pavelege rekneskap og dagbøker i 1328 (Ecclesia de Hulesta)[4]
Stavkyrkja stod nede ved elva Otra frå omkring 1200 og fram til ho vart riven i 1644. Fyrst låg grunnen til prestegarden Hylje, men etter svartedauen vart den lagd til Bjørgum. I staden for stavkyrkja kom ei lafta langkyrkje som blei ståande fram til 1838. På Nomeland ligg dessutan eit bedehus. Hylestad er ein del av Valle og Hylestad kirkelige fellesråd i Otredal prosti.
Folketeljingar
Kommunen hadde fem teljingskrinsar:[5]
- Treungen (Straume, Helle og Besteland)
- Rysstad (Rysstad)
- Haugen (Haugen, Hovet og Bjørgum)
- Brokke (Brokke og Berg)
- Nomeland og Uppstad (Nomeland, Haugeland og Oppstad)
Teljingane i åra 1951-1961 ligg på Statistisk sentralbyrå SSB.no (vitja 4. august 2010)
Gardane
I 2010 er det tolv gardar i bygda, men det har vore minst tretten. Etter svartedauen blei Hylje dela mellom Hovet og Bjørgum. Oppe i dalsida, vest for Otra og midt i bygda ligg Brokke, Berg og Haugeland som har samnamnet Gardan.
| G.nr. | Gard | Plassering | Fyrst nemnd |
Merknader |
|---|---|---|---|---|
| 60 | Oppstad | heilt nord, vest for Otra | 1593 - fullgard | |
| 61 | Haugeland | nordafor Nomeland, sør for Oppstad | 1668 - skild ut frå Nomeland ein av Gardan | |
| 62 | Brokke | nordafor Rysstad, vest for Berg | 1401 - Brekka | ein av Gardan |
| 63 | Berg | nordafor Rysstad, vest for Nomeland | til 1838 g.nr. 65 1838-1889 g.nr. 60 frå 1889 g.nr. 63. ein av Gardan | |
| 64 | Nomeland | nordafor Rysstad, vest for Otra | 1601 - fullgard | |
| 65 | Hovet | nordafor Bjørgum, aust for Otra | 1593 - fullgard | |
| 66 | Haugen | nordafor Bjørgum, vest for Otra | 1593 - fullgard | |
| 67 | Bjørgum | nordafor Straume, aust for Otra | til 1838 g.nr. 61 1838-1889 g.nr. 64 frå 1889 g.nr. 67. | |
| 68 | Rysstad | nordafor Helle, vest for Otra | 1576 - Røssestadt | 1593 - fullgard |
| 69 | Straume | heilt syd, aust for Otra | 1405 - Strvm | 1593 - fullgard til 1838 g.nr. 58 1838-1889 g.nr. 66 frå 1889 g.nr. 69. |
| 70 | Helle | nord for Besteland, vest for Otra | 1479 - i Hellee | 1593 - 1623: fullgard til 1838 g.nr. 63 1838-1889 g.nr. 67 frå 1889 g.nr. 70. |
| 71 | Besteland | heilt sør, vest for Otra | 1437 - Bestaland | 1601 - 1647: øydegaard til 1838 g.nr. 66 1838-1889 g.nr. 68 frå 1889 g.nr. 71. |
Kjelder og fotnoter
- ↑ «Hylestad» i Store Norske Leksikon (vitja 29. juni 2010)
- ↑ Juvkam, Dag: Historisk oversikt over endringer i kommune- og fylkesinndelingen, Statistisk sentralbyrå, Oslo 1999.
- ↑ Nomeland, Tarald: «Gardsnamna i Valle og Hylestad» i Bygdesogeskrifter frå Valle og Hylestad s. 317, 1983, ISBN 8290300077
- ↑ Ruud, Erling: «Kirkeliv og kirker» i Bygd og by i Norge: Agder, s. 316-317, Gyldendal 1977, ISBN 8205094063
- ↑ SSB sitt kommunehefte for 0939 Hylestad i 1960, sidene 4 og 5 (vitja 4. august 2010)
- ↑ Om ikkje anna er angjeve: Ryningen, Alfred: Valle kommune I og II, Gards- og ættesoge Hylestad; Valle kommune 1985, ISBN 82-991334-0-8 og ISBN 82-991334-1-6.