Hylestad kommune
Hylestad kommune er ein tidlegare kommune i Setesdal i Aust-Agder. Den var ein del av Valle formannskapsdistrikt frå 1838 til 1. juli 1915, då den vart skild ut til ein eigen kommune med kommunenummeret 0939. 1. januar 1962 vart kommunane Hylestad og Valle på ny slegne saman til Valle kommune. I løpet av desse åra hadde Hylestad hatt elleve ordførarar.
Hylestad ligg lengst sør i Valle, og tettstaden Rysstad var kommunens senter. Kommunen var ved samanslåinga 570 km² stor[1] og folketalet hadde vakse frå 658 i 1915 til 662 i 1962.[2]
Namnet
Kommunen (opphaveleg soknet) fekk namn etter (preste)garden Hylestad eller Hyl(k)je, norrønt: Hyljastaðir. Den fyrste delen av namnet kjem frå hylja som tyder «kulp» (leddet kan visa til ein kulp i Otra) medan staðir tydar gard eller bustad.[3]
Kyrkje og trusliv
Sentralt på Rysstad ligg den nyaste av kyrkjene på Hylestad. Ho er den fyrste på denne tomta der ho vart bygd av Anders «Kirkebygger» Thorson Syrtveit i 1838. Den eldste kyrkja på Hylestad er nemnd fyrste gong i pavelege rekneskap og dagbøker i 1328 (Ecclesia de Hulesta)[4]
Stavkyrkja stod nede ved elva Otra frå omkring 1200 og fram til ho vart riven i 1644. Fyrst låg grunnen til prestegarden Hylje, men etter svartedauen vart den lagd til Bjørgum. I staden for stavkyrkja kom ei lafta langkyrkje som blei ståande fram til 1838. På Nomeland ligg dessutan eit bedehus. Hylestad er ein del av Valle og Hylestad kirkelige fellesråd i Otredal prosti.
Folketeljingar
Kommunen hadde fem teljingskrinsar:[5]
- Treungen (Straume, Helle og Besteland)
- Rysstad (Rysstad)
- Haugen (Haugen, Hovet og Bjørgum)
- Brokke (Brokke og Berg)
- Nomeland og Uppstad (Nomeland, Haugeland og Oppstad)
Teljingane i åra 1951-1961 ligg på Statistisk sentralbyrå SSB.no (vitja 4. august 2010)
Gardane
I 2010 er det tolv gardar i bygda, men det har vore minst tretten. Etter svartedauen blei Hylje dela mellom Hovet og Bjørgum. Oppe i dalsida, vest for Otra og midt i bygda ligg Brokke, Berg og Haugeland som har samnamnet Gardan.
| G.nr. | Gard | Plassering | Fyrst nemnd |
Merknader |
|---|---|---|---|---|
| 60 | Oppstad | heilt nord, vest for Otra | 1593 - fullgard | |
| 61 | Haugeland | nordafor Nomeland, sør for Oppstad | 1668 - skild ut frå Nomeland ein av Gardan | |
| 62 | Brokke | nordafor Rysstad, vest for Berg | 1401 - Brekka | ein av Gardan |
| 63 | Berg | nordafor Rysstad, vest for Nomeland | til 1838 g.nr. 65 1838-1889 g.nr. 60 frå 1889 g.nr. 63. ein av Gardan | |
| 64 | Nomeland | nordafor Rysstad, vest for Otra | 1601 - fullgard | |
| 65 | Hovet | nordafor Bjørgum, aust for Otra | 1593 - fullgard | |
| 66 | Haugen | nordafor Bjørgum, vest for Otra | 1593 - fullgard | |
| 67 | Bjørgum | nordafor Straume, aust for Otra | til 1838 g.nr. 61 1838-1889 g.nr. 64 frå 1889 g.nr. 67. | |
| 68 | Rysstad | nordafor Helle, vest for Otra | 1576 - Røssestadt | 1593 - fullgard |
| 69 | Straume | heilt syd, aust for Otra | 1405 - Strvm | 1593 - fullgard til 1838 g.nr. 58 1838-1889 g.nr. 66 frå 1889 g.nr. 69. |
| 70 | Helle | nord for Besteland, vest for Otra | 1479 - i Hellee | 1593 - 1623: fullgard til 1838 g.nr. 63 1838-1889 g.nr. 67 frå 1889 g.nr. 70. |
| 71 | Besteland | heilt sør, vest for Otra | 1437 - Bestaland | 1601 - 1647: øydegaard til 1838 g.nr. 66 1838-1889 g.nr. 68 frå 1889 g.nr. 71. |
Kjelder og fotnoter
- ↑ «Hylestad» i Store Norske Leksikon (vitja 29. juni 2010)
- ↑ Juvkam, Dag: Historisk oversikt over endringer i kommune- og fylkesinndelingen, Statistisk sentralbyrå, Oslo 1999.
- ↑ Nomeland, Tarald: «Gardsnamna i Valle og Hylestad» i Bygdesogeskrifter frå Valle og Hylestad s. 317, 1983, ISBN 8290300077
- ↑ Ruud, Erling: «Kirkeliv og kirker» i Bygd og by i Norge: Agder, s. 316-317, Gyldendal 1977, ISBN 8205094063
- ↑ SSB sitt kommunehefte for 0939 Hylestad i 1960, sidene 4 og 5 (vitja 4. august 2010)
- ↑ Om ikkje anna er angjeve: Ryningen, Alfred: Valle kommune I og II, Gards- og ættesoge Hylestad; Valle kommune 1985, ISBN 82-991334-0-8 og ISBN 82-991334-1-6.