Pillarguri: Forskjell mellom sideversjoner
Ingen redigeringsforklaring |
m (Teksterstatting – «{{faktaark|» til «{{Kartverket|») |
||
| (6 mellomliggende versjoner av 4 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
{{thumb|MinnesteinKringen.jpg|Prillar-Guri på minnesteinen over slaget ved Kringen.|Arnfinn Kjelland|2009}} | {{thumb|MinnesteinKringen.jpg|Prillar-Guri på minnesteinen over slaget ved Kringen.|Arnfinn Kjelland|2009}} | ||
{{thumb|0517 Sel komm.png|Prillar-Guri er motivet på Sel kommune sitt våpen.}} | {{thumb|0517 Sel komm.png|Prillar-Guri er motivet på Sel kommune sitt våpen.}} | ||
[[Pillarguri | '''[[Pillarguri]]''' (også ''Prillarguri'' og ''Prillar-Guri'') er ein segnfigur som deltok i [[slaget ved Kringen]] sør for [[Otta]] i 1612. Ho blåste i ein [[lur (instrument)|lur]] eller eit [[prillarhorn]] når det var tid for at den norske bondehæren skulle gå til åtak mot [[skottetoget]]. Ho kan vere basert på en virkelig person, men det har ikkje vore mogleg å knytte ho opp mot nokon i kjeldene. | ||
==Slaget ved Kringen== | ==Slaget ved Kringen== | ||
Ifølge segnet sto | Ifølge segnet sto Prillarguri på ei høgde og blåste i ein lur. Høgda heitte tidlegare Selsjordkampen, men har seinare fått namnet [[Prillarguri (topp)|Prillarguri]].<ref>{{Kartverket|556690}}.</ref> | ||
Ho er avbilda på minnestøtte over slaget, som vart reist i 1912, og ho er òg avbilda i kommunevåpenet til [[Sel kommune]]. Det står ein statue av ho på Otta. | Ho er avbilda på minnestøtte over slaget, som vart reist i 1912, og ho er òg avbilda i kommunevåpenet til [[Sel kommune]]. Det står ein statue av ho på Otta. | ||
| Linje 17: | Linje 17: | ||
[[Ivar Teigum]] trekk i en artikkel frå 2008 ein annan konklusjon. Han meiner at den lokale formen av 'å prille' var 'å pela', og at 'å pille' var ein naturleg måte i skrive dette på. Då er det meir truleg at det er Pillarguri som er det opphavlege namnet. | [[Ivar Teigum]] trekk i en artikkel frå 2008 ein annan konklusjon. Han meiner at den lokale formen av 'å prille' var 'å pela', og at 'å pille' var ein naturleg måte i skrive dette på. Då er det meir truleg at det er Pillarguri som er det opphavlege namnet. | ||
I same publikasjon meiner så [[Rolf Rasch-Engh]] at det er Prillar-Guri som er det rette; han meinte at 'å prille' er den lokale forma frå den tida, og viser til folkemusikksamlaren [[ | I same publikasjon meiner så [[Rolf Rasch-Engh]] at det er Prillar-Guri som er det rette; han meinte at 'å prille' er den lokale forma frå den tida, og viser til folkemusikksamlaren [[Ole Mørk Sandvik]] og den nedskrevne ''Prillar-Guri-slåtten''. | ||
Lokalt er det heilt klårt Pillarguri som er den mest nytta forma. Som nemnt har vi høgda Pillarguri, og ein finn òg [[Pillarguri Café]] og [[Pillarviken]]. | Lokalt er det heilt klårt Pillarguri som er den mest nytta forma. Som nemnt har vi høgda Pillarguri, og ein finn òg [[Pillarguri Café]] og [[Pillarviken]]. | ||
| Linje 25: | Linje 25: | ||
== Segnfigur eller verkeleg kvinne == | == Segnfigur eller verkeleg kvinne == | ||
Fleire lokalhistorikarar i Gudbrandsdalen meinar at | Fleire lokalhistorikarar i Gudbrandsdalen meinar at Prillarguri er ein historisk person, medan ein del folkeminnegranskarar meinar at ho er eit døme på ein type som er kjend frå fleire folkesegner. Ingen av kjeldene frå 1600-talet nemner ei kvinne som blåste til strid. Men det var ein levande segntradisjon, og det var frå denne Krag hadde sin informasjon. Altså kan vi ikkje utelukke at forteljinga om Prillarguri går heilt attende til 1612. | ||
[[Sjur A.F. Lonbakken]] er i ''Slaget ved Kringen'' klår på at at han meiner det er eit segn utan rot i røynda. Det sterkaste argumentet er at ingen av kjeldene frå før Faye skreiv ned segnet i 1833 nemner noko som kan minne om | [[Sjur A.F. Lonbakken]] er i ''Slaget ved Kringen'' klår på at at han meiner det er eit segn utan rot i røynda. Det sterkaste argumentet er at ingen av kjeldene frå før Faye skreiv ned segnet i 1833 nemner noko som kan minne om Prillarguri. Han ramsar opp ei rekke kjelder, mellom anna to rapporter frå statthaldaren datert 1612, fleire gåvebrev, ein rapport frå 1661, ei minnetavle frå 1733, «[[Dølevisa]]», [[Gerhard Schöning]] sitt skrift frå 1775 og Storm sin Sinclairvise frå 1782 - ingen av dei nemner Prillarguri eller noko som kan minne om ho. | ||
==Referansar== | ==Referansar== | ||
| Linje 43: | Linje 43: | ||
* Teigum, Ivar: «Prillarguri - symbol for kva?» i ''Årbok for Gudbrandsdalen. 2008. Vol. 76''. Utg. Dølaringen boklag. 2008. {{nb.no|NBN:no-nb_digitidsskrift_2019030681659_001}}. | * Teigum, Ivar: «Prillarguri - symbol for kva?» i ''Årbok for Gudbrandsdalen. 2008. Vol. 76''. Utg. Dølaringen boklag. 2008. {{nb.no|NBN:no-nb_digitidsskrift_2019030681659_001}}. | ||
[[ | [[Kategori:Eventyr og sagn]] | ||
[[ | [[Kategori:Sel kommune]] | ||
[[ | [[Kategori:Fiktive personer]] | ||
{{nn}} | {{nn}} | ||
Nåværende revisjon fra 12. jan. 2024 kl. 13:23
Pillarguri (også Prillarguri og Prillar-Guri) er ein segnfigur som deltok i slaget ved Kringen sør for Otta i 1612. Ho blåste i ein lur eller eit prillarhorn når det var tid for at den norske bondehæren skulle gå til åtak mot skottetoget. Ho kan vere basert på en virkelig person, men det har ikkje vore mogleg å knytte ho opp mot nokon i kjeldene.
Slaget ved Kringen
Ifølge segnet sto Prillarguri på ei høgde og blåste i ein lur. Høgda heitte tidlegare Selsjordkampen, men har seinare fått namnet Prillarguri.[1]
Ho er avbilda på minnestøtte over slaget, som vart reist i 1912, og ho er òg avbilda i kommunevåpenet til Sel kommune. Det står ein statue av ho på Otta.
Namnet
Første gong ho er nemnd skriftleg er i Norske Sagn av Andreas Faye (1833) og i ei samling segner utgjeve av presten Hans Peter Schnitler Krag i Vågå i 1838. Det finst ei serie feleslåttar frå Ottadalen, Guroleikjin, som er knytt til namnet Guro, og dei kan tilhøyre den same segnkretsen. Formene Prillar-Guri og Pillarguri er nytta om kvarandre. I 1880 gav Rudolf Muus ut ein roman, der han nytta forma Prillarguri, og det var gjennom denne romanen at mange utafor Gudbrandsdalen først vart kjend med ho. Krag nytta forma Pillar-Guri, men skriv òg at ho blåste i eit bukkehorn, som lokalt er kjend som 'prillehorn'. Det å spele på eit slikt horn var 'å prille'. Per A. Holst trekk i sitt føreord til 2010-utgåva av Krag den konklusjon at Prillar-Guri må ha vore det opphavlege namnet; om det var eit prillehorn må det opphavlege namnet vere Prillar-Guri.
Om det er Pillarguri som er det rette finst det ein forklåring på det òg: 'å pille' er eit lokalt ord for å ha seksuelt samkvem. I segnet vert det sagt at ho hadde stått i gapestokken for hor, og at ho hadde ein unge utanfor ekteskap.
Ivar Teigum trekk i en artikkel frå 2008 ein annan konklusjon. Han meiner at den lokale formen av 'å prille' var 'å pela', og at 'å pille' var ein naturleg måte i skrive dette på. Då er det meir truleg at det er Pillarguri som er det opphavlege namnet.
I same publikasjon meiner så Rolf Rasch-Engh at det er Prillar-Guri som er det rette; han meinte at 'å prille' er den lokale forma frå den tida, og viser til folkemusikksamlaren Ole Mørk Sandvik og den nedskrevne Prillar-Guri-slåtten.
Lokalt er det heilt klårt Pillarguri som er den mest nytta forma. Som nemnt har vi høgda Pillarguri, og ein finn òg Pillarguri Café og Pillarviken.
Instrumentet
Når det gjeld instrumentet ho nytta ser det ut til at det var i samband med minnesmerket frå 1912 at det vart til ein lur; tidlegare er berre horn nemnd.
Segnfigur eller verkeleg kvinne
Fleire lokalhistorikarar i Gudbrandsdalen meinar at Prillarguri er ein historisk person, medan ein del folkeminnegranskarar meinar at ho er eit døme på ein type som er kjend frå fleire folkesegner. Ingen av kjeldene frå 1600-talet nemner ei kvinne som blåste til strid. Men det var ein levande segntradisjon, og det var frå denne Krag hadde sin informasjon. Altså kan vi ikkje utelukke at forteljinga om Prillarguri går heilt attende til 1612.
Sjur A.F. Lonbakken er i Slaget ved Kringen klår på at at han meiner det er eit segn utan rot i røynda. Det sterkaste argumentet er at ingen av kjeldene frå før Faye skreiv ned segnet i 1833 nemner noko som kan minne om Prillarguri. Han ramsar opp ei rekke kjelder, mellom anna to rapporter frå statthaldaren datert 1612, fleire gåvebrev, ein rapport frå 1661, ei minnetavle frå 1733, «Dølevisa», Gerhard Schöning sitt skrift frå 1775 og Storm sin Sinclairvise frå 1782 - ingen av dei nemner Prillarguri eller noko som kan minne om ho.
Referansar
Littertur og kjelder
- Pillarguri på Wikipedia på bokmål og riksmål.
- Prillarguri.
- Bakken, Syver: Ringen om Kringen. Utg. Pillargurikomiteen. 1999. Digital versjon på Nettbiblioteket.
- Krag, Hans Peter Schnitler: Slaget ved Kringen og Skottetoget i 1612 : sagn samlet i Gudbrandsdalen i forbindelse med hva historien beretter om denne tildragelsen. 2010. Digital versjon på Nettbiblioteket.
- Lonbakken, Sjur Anders Furset: Slaget ved Kringen. Utg. [S.A.F. Lonbakken]. 2012. Digital versjon på Nettbiblioteket.
- Rasch-Engh, Rolf: «Prillar-Guri og den unge løytnanten» i Årbok for Gudbrandsdalen. 2008. Vol. 76. Utg. Dølaringen boklag. 2008. Digital versjon på Nettbiblioteket.
- Teigum, Ivar: «Prillarguri - symbol for kva?» i Årbok for Gudbrandsdalen. 2008. Vol. 76. Utg. Dølaringen boklag. 2008. Digital versjon på Nettbiblioteket.