Setesdal: Forskjell mellom sideversjoner

Fra lokalhistoriewiki.no
Hopp til navigering Hopp til søk
(bilde fra nåtiden, rettet bildeteksten på det gamle bildet - enten nynorsk i artikkelen, eller bokmål. Litt mer tekst.)
Ingen redigeringsforklaring
Linje 1: Linje 1:
<onlyinclude>{{thumb|Setesdalslaget bunader.jpg|Setesdal er kjent for å holde tradisjoner i hevd. Her medlemmer av Setesdalslaget i Oslo i bunad.|Dagbladet / Norsk Folkemuseum (1952)}}
<onlyinclude>{{thumb|Valle from Åmli (1)W.JPG|Valle frå Åmli.|Siri Johannessen|2008}}</onlyinclude>
<noinclude>{{thumb|Bjørgulv S. Lund i rette klede 2013.JPG|Men, tradisjonene holdes fremdeles i hevd mer enn 60 år senere enn på bildet fra Setesdalslaget. Her er fylkesordfører Bjørgulv S. Lund fra Valle kledd i «rette klede», med ordførerkjede på fylkets kulturkonferanse i 2013.|Aust-Agder bibliotek og kulturformidling}}</noinclude>
{{thumb|Setesdalslaget bunader.jpg|Setesdal er kjend for å halde tradisjonar i hevd. Her medlemmer av Setesdalslaget i Oslo i bunad.|Dagbladet / Norsk Folkemuseum (1952)}}
'''[[Setesdal]]''' er dalføret langs [[Otra]]vassdraget, som strekker seg fra lengst nord i [[Aust-Agder fylke]]. Historisk har man regnet de to kommunene [[Bykle kommune|Bykle]] og [[Valle kommune|Valle]] kommune til Setesdal, mens området sørover ble kalt [[Otrudal]]. Etterhvert forskjøv man grensen sørover til [[Bygland kommune|Bygland]]. Dalen ble da delt inn i Øvre og Nedre Setesdal. I dag regner man ofte også med [[Iveland kommune|Iveland]] og [[Evje og Hornnes kommune|Evje og Hornnes]] til dalen, hvilket medfører at mer enn halvparten av Aust-Agder tilhører Setesdal. Dette området tilsvarer [[Setesdal fogderi]], som eksisterte fra 1660 til 1919.</onlyinclude>
{{thumb|Bjørgulv S. Lund i rette klede 2013.JPG|Men, tradisjonene holdast framleis i hevd meir enn 60 år seinare enn på biletet frå Setesdalslaget. Her er fylkesordførar Bjørgulv S. Lund frå Valle kledd i «rette klede», med ordførarkjede på fylket sin kulturkonferanse i 2013.|Aust-Agder bibliotek og kulturformidling}}
<onlyinclude>'''[[Setesdal]]''' er dalføret langs [[Otra]]vassdraget, som strekk seg frå lengst nord i [[Aust-Agder fylke]]. Historisk har ein rekna de to kommunene [[Bykle kommune|Bykle]] og [[Valle kommune|Valle]] kommune til Setesdal, medan området sørover vart kalla [[Otrudal]]. Etter kvart flytta ein grensa sørover til [[Bygland kommune|Bygland]]. Dalen vart då delt inn i Øvre og Nedre Setesdal. I dag reknar ein ofte også med [[Iveland kommune|Iveland]] og [[Evje og Hornnes kommune|Evje og Hornnes]] til dalen, noko som medfører at meir enn halvparten av Aust-Agder tilhøyrer Setesdal. Dette området svarar til [[Setesdal fogderi]], som eksisterte frå 1660 til 1919.</onlyinclude>


Det er en relativt trang dal, med [[Setesdalsheiene]] på begge sider. <onlyinclude> Nede i dalen er det områder som tidligere var nærmest uframkommelige, og dalen var derfor lenge isolert fra kysten i sør. Stier og [[kløvveier]] på heiene var da eneste mulighet til å komme fram. Frem til 1800-talet var det mest ferdsel til/fra Setesdal i retning øst-vest. Det vil si at iallefall midtre og øvre del av dalen hadde mest kontakt mot Rogaland og Fyresdal i Telemark. I middelalderen skattet setesdølene til Stavanger. Først i [[1846]] ble hovedveien fra [[Kristiansand]] til [[Bykle (tettsted)|Bykle]] anlagt. I [[1896]] ble [[Setesdalsbanen]] bygd frem til Byglandsfjord. I Setesdal har en beholdt mer av [[middelalderen]]s byggeskikk, folkekunst og drakter enn de fleste andre steder. Dalen har også en rik tradisjon for sagn og folkemusikk og for sine håndverkstradisjoner. På Rysstad i Valle ligger både [[Setesdalsmuseet]] og [[Agder folkemusikkarkiv]], og ellers er særlig [[sølvsmed]]ene fra Setesdal kjent for sine arbeider.</onlyinclude>
==Namn==


Som [[distrikt]] omfatter Setesdal Valle, Bykle, Bygland og Evje og Hornnes, med [[Evje]] som regionsenter og [[Setesdal regionråd]] som samarbeidsforum. Iveland tilhører i denne sammenheng [[Kristiansandregionen]].
Fyrste ledd i namnet kjem frå norrønt ''setr'', som tyder 'bustad'. Den tidlegaste kjende bruken av namnet er frå [[Magnus Lagabøte]]s [[Landsloven|landslov]], der dalen nord for [[Bygland]] omtalast som ''Sættre'', som er ei dativform.


Lokalavisa ''[[Setesdølen]]'' blir utgitt i Bygland. Den leses av et klart flertall av husstandene i dalen - i Bygland har den mer enn 100 prosent dekning, fordi det også er mange utflyttere og hytteiere som abonnerer.
==Geografi og kommunikasjon==


[[Setesdalslaget (Oslo)|Setesdalslaget]] i [[Oslo]] er et [[innflytterlag]] som ble grunnlagt i 1945. Etter ei tid uten særlig aktivitet ble det blåst liv i laget i 2009.
Det er ein relativt trang dal, med [[Setesdalsheiane]] på både sider. <onlyinclude>Nede i dalen er det områder som tidlegare var nærastt uframkommelege, og dalen var derfor lenge isolert frå kysten i sør. Stiar og [[kløvveger]] på heiane var då einaste moglegheit til å komme fram. Frem til 1800-talet var det mest ferdsel til/frå Setesdal i retning aust-vest. Det vil si at iallefall midtre og øvre del av dalen hadde mest kontakt mot [[Rogaland]] og mot [[Fyresdal]] i [[Telemark]]. I [[mellomalderen]] skatt setesdølane til [[Stavanger]]. Fyrst i [[1846]] vart hovudvegen frå [[Kristiansand]] til [[Bykle (tettsted)|Bykle]] anlagt. I [[1896]] vart [[Setesdalsbanen]] bygt fram til Byglandsfjord.</onlyinclude>


==Ekstern lenke==
==Kultur==
* {{swiki|Setesdal}}


<onlyinclude>I Setesdal har ein tatt vare på meir av [[mellomalderen]]s byggeskikk, folkekunst og drakter enn dei fleste andre stader. Dalen har også ein rik tradisjon for segn og folkemusikk og for sine handverkstradisjonar. På Rysstad i Valle ligg både [[Setesdalsmuseet]] og [[Agder folkemusikkarkiv]], og ellers er særleg [[sølvsmed]]ane frå Setesdal kjend for sine arbeider.</onlyinclude>
Lokalavisa ''[[Setesdølen]]'' vert utgjeve i Bygland. Den lesast av et klart fleirtal av husstandane i dalen - i Bygland har ho meir enn 100 prosent dekning, fordi det også er mange utflyttarar og hytteeigarar som abonnerer.
[[Setesdalslaget (Oslo)|Setesdalslaget]] i [[Oslo]] er eit [[innflytterlag|innflyttarlag]] som vart grunnlagt i 1945. Etter ei tid utan særleg aktivitet vart det blåst liv i laget i 2009.
==Offentleg forvaltning==
Som [[distrikt]] omfattar Setesdal Valle, Bykle, Bygland og Evje og Hornnes, med [[Evje]] som regionsenter og [[Setesdal regionråd]] som samarbeidsforum. Iveland tilhøyrer i denne samanhangen [[Kristiansandregionen]], som dermed skil seg noko frå det gamle Setesdal fogderi.
==Kjelder==
* {{swiki|Setesdal}}.
* [https://snl.no/Setesdal Setesdal] i ''Store norske leksikon''.
==Eksterne lenkjer==
* [http://www.setesdalswiki.no/wiki/Hovedside Setesdalswiki].


[[Kategori:Setesdal|  ]]
[[Kategori:Setesdal|  ]]

Sideversjonen fra 27. mar. 2015 kl. 10:32

Valle frå Åmli.
Foto: Siri Johannessen (2008).
Setesdal er kjend for å halde tradisjonar i hevd. Her medlemmer av Setesdalslaget i Oslo i bunad.
Foto: Dagbladet / Norsk Folkemuseum (1952)
Men, tradisjonene holdast framleis i hevd meir enn 60 år seinare enn på biletet frå Setesdalslaget. Her er fylkesordførar Bjørgulv S. Lund frå Valle kledd i «rette klede», med ordførarkjede på fylket sin kulturkonferanse i 2013.
Foto: Aust-Agder bibliotek og kulturformidling

Setesdal er dalføret langs Otravassdraget, som strekk seg frå lengst nord i Aust-Agder fylke. Historisk har ein rekna de to kommunene Bykle og Valle kommune til Setesdal, medan området sørover vart kalla Otrudal. Etter kvart flytta ein grensa sørover til Bygland. Dalen vart då delt inn i Øvre og Nedre Setesdal. I dag reknar ein ofte også med Iveland og Evje og Hornnes til dalen, noko som medfører at meir enn halvparten av Aust-Agder tilhøyrer Setesdal. Dette området svarar til Setesdal fogderi, som eksisterte frå 1660 til 1919.

Namn

Fyrste ledd i namnet kjem frå norrønt setr, som tyder 'bustad'. Den tidlegaste kjende bruken av namnet er frå Magnus Lagabøtes landslov, der dalen nord for Bygland omtalast som Sættre, som er ei dativform.

Geografi og kommunikasjon

Det er ein relativt trang dal, med Setesdalsheiane på både sider. Nede i dalen er det områder som tidlegare var nærastt uframkommelege, og dalen var derfor lenge isolert frå kysten i sør. Stiar og kløvveger på heiane var då einaste moglegheit til å komme fram. Frem til 1800-talet var det mest ferdsel til/frå Setesdal i retning aust-vest. Det vil si at iallefall midtre og øvre del av dalen hadde mest kontakt mot Rogaland og mot Fyresdal i Telemark. I mellomalderen skatt setesdølane til Stavanger. Fyrst i 1846 vart hovudvegen frå Kristiansand til Bykle anlagt. I 1896 vart Setesdalsbanen bygt fram til Byglandsfjord.

Kultur

I Setesdal har ein tatt vare på meir av mellomalderens byggeskikk, folkekunst og drakter enn dei fleste andre stader. Dalen har også ein rik tradisjon for segn og folkemusikk og for sine handverkstradisjonar. På Rysstad i Valle ligg både Setesdalsmuseet og Agder folkemusikkarkiv, og ellers er særleg sølvsmedane frå Setesdal kjend for sine arbeider.

Lokalavisa Setesdølen vert utgjeve i Bygland. Den lesast av et klart fleirtal av husstandane i dalen - i Bygland har ho meir enn 100 prosent dekning, fordi det også er mange utflyttarar og hytteeigarar som abonnerer.

Setesdalslaget i Oslo er eit innflyttarlag som vart grunnlagt i 1945. Etter ei tid utan særleg aktivitet vart det blåst liv i laget i 2009.

Offentleg forvaltning

Som distrikt omfattar Setesdal Valle, Bykle, Bygland og Evje og Hornnes, med Evje som regionsenter og Setesdal regionråd som samarbeidsforum. Iveland tilhøyrer i denne samanhangen Kristiansandregionen, som dermed skil seg noko frå det gamle Setesdal fogderi.

Kjelder

Eksterne lenkjer

Hentet fra «https://lokalhistoriewiki.no/index.php?title=Setesdal&oldid=667790»