Krundalen

Krundalen (Krondalen) er eit dalføre, ei grend og ein tidlegare skulekrins i Jostedalen i Luster kommune, Vestland fylke.

Johannes Flintoe: Krondalen (1834), akvarell. Flintoe var i Jostedalen i august 1822. Dalen er sett frå Haugen med Høgenibba og Bergsetbreen sentralt i biletet. Original i Bergen kunstmuseum.

Dalføret

Krundalen er ein sidedal til Jostedalen. Det er ein flat U-dal 3-400 m.o.h. omkransa av høge fjell som går aust-vest frå bygdesentrumet Gjerde i hovuddalføret og etter knapt 10 km endar i den bratte Bergsetbreen. Strekninga frå den siste garden i Krundalen, Bergset, og fram til breen, vert kalla Bergsetdalen. Andre og mindre brear i Bergsetdalen er Vetledalsbreen, Baklibreen og Tuftebreen.

Gjennom dalen renn elva Krundøla, som går saman med Jostedøla ved Gjerdekvile i hovuddalføret. Sidedalar til Krundalen er i sør stølsdalen Røykjadalen, Tverradalen og Grøneskreda med Vetledalsbreen, og på nordsida Tufteskardet som fører til Tuftebreen. Fjella som omkransar Krundalen, er i sør Dugurdskulen, Tverranibba og Høgenibba, og i nord Kråfjellet og Haugafjellet med Haugavarden.

Busetnaden

Busetnaden i Krundalen ligg langs fylkesveg 335 som tek av frå fylkesveg 334 gjennom Jostedalen på Gjerde. Når ein har køyrt ca 1 km opp Haugabakkane, ser ein innover Krundalen mot Bergsetbreen. Gardane som høyrer til Krundalen er (frå aust) namnegardane og matrikkelgardane Haugen med bruka Hjellhaug og Baggetun, Hellegård med bruket Helletun, Kruna med bruka Kvam og Øygarden, Snøtun med bruka Reina (Røysi) og Bakkane, Grov med bruka Leitehaugen og Nyørk, og Bergset med bruka Myrebø og Myrehaugen.

Bruka Flatejordi og Gjerde i houvddalføret ligg òg under matrikkelgardane Haugen og Hellegård. Området på og kring Gjerde rommar i dag bygdesentrumet i Jostedalen med hotell, butikk, campingplass og byggjefelt. Heile dette området høyrde til den nedlagde Krundalen skulekrins.

Mellomalderbusetnaden

Ein veit ikkje sikkert når det vart fast busetnad i Krundalen, men garden Kruna er ein av to gardar i Jostedalen som er nemnd i mellomalderen, i eit diplom frå 1318-19. Arkeologiske registreringar på Kruna 2004 viste at garden truleg vart rydda og dyrka opp i fyrste halvdel av 1000-talet.

Nybyggjarane på 1500-talet

Ein reknar med at heile Jostedalen, også Krundalen, vart liggjande øyde ein periode i seinmellomalderen. I det fyrste dokumentet frå Jostedalen etter øydetida, ei presteskatteliste som er datert til 1596, finn ein minst seks gardbrukarar i Krundalen. Det var to på "Kronen" (Kruna) og fire i "Kronnedal". Dette var truleg brukarar på gardane Haugen, Snøtun, Hellegård, Grov og Bergset, noko som tyder på at dei gardsnamna er yngre. Det er ein godt etablert teori at nybyggjarane i fremre del av Jostedalen kom frå Nordfjord medan nedre del vart busett frå Sogn. Den sterkaste indikasjonen er dialekten i Jostedalen, som er eit blandingsprodukt av sognamål og fjordamål. Nybyggjarane i Krundalen var truleg frå Nordfjord, og ein indikasjon er gardsnamna Bergset og Grov attåt plassnamnet Myrehaugen, som alle kan vera import frå Nordfjord. Fjellnamnet -nibba (Høgenibba, Tverranibba) peikar òg mot Nordfjord - namnet er mest ikkje brukt i Sogn, men vanleg frå Sunnfjord og nordover.

Det viktigaste kulturminnet i Krundalen i dag er stovehuset på Kruna, bygt kring 1810. Her var det ei tid både overnattingstilbod for reisande og landhandel. Den gamle stova frå Haugen og stabburet frå Hellegård står i Indre Sogn-tunet på De Heibergske Samlinger - Sogn Folkemuseum.

Den vesle istida

Krundalen vart hardt råka under den vesle istida. I 1684 hadde breane i Bergsetdalen, truleg Bergsetbreen og Vetledalsbreen), gått så mykje fram at støls- og beiteområda i Bergsetdalen var øydelagde. Dette er den fyrste dokumentasjonen i historiske dokument i Skandinavia på at veksande brear valda økonomisk skade under den vesle istida. Ei avtaksforretning frå 1742 dokumenterer at Tuftebreen (tidl. "Tverrbreen") då hadde kome heilt ned i Bergsetdalen og berre låg 250 meter frå gardstunet på Bergset. Då breane nådde maksimum, var det eit bart område på nokre hundre meter i botnen av Bergsetdalen mellom sida på Tuftebreen og fronten på Bergsetbreen.

Herjingane til breane i Bergsetdalen er grunnen til at gardane Grov og Bergset i dag har stølar i Sandhaugedalen i Fåberg. Dei andre gardane har stølar i fjella kring Krundalen: Bruka under Snøtun og Kruna i Røykjadalen, og bruka under Hellegård og Haugen på Haugafjellstølen.

Snøskred

Delar av Krundalen har vore utsett for snøskred. Med ein del års mellomrom går det snøkred over fylkesvegen, og særleg utsett er strekninga fremst i dalen mellom Grov og Bergset.

Det har òg skjedd at bygningar har vorte tekne. Alle gardshusa på Bergset vart tekne to gonger på 18-20 år tidleg på 1700-talet. Etter dette vart gardstunet flytt nokre hundre meter lenger vest der det ligg i dag.

Den alvorlegaste kjende skredulukka i Krundalen var i dagane 26.-27. januar 1849. På bruket Bakkane vart 11 av 13 hus tekne og heile buskapen drepen, men utan at folk kom til skade. Dagen etter vart tunet på husmannsplassen Daveplassen under Kruna vart teken, og husmannen Dave Johnson og kona hans vart alvorleg skadde. I ei samtidig skildring heiter det om skredfaren: "Faren tiltager dog mere og mere, og samtlige Indvaanere i Krondalen overnatte nu af Frygt i Jordkjældere. Kun paa Gaarden Haugen ansees det nogenlunde sikkert." Daveplassen vart fråflytt etter dette, og i 1870-åra vart tunet i Bakkane flytt til ein sikrare stad.

Sidan 1849 skal ikkje gardshus ha vorte tekne av snøskred i Krundalen.

Kjelder og litteratur

• «Krondalen» teljekrins i folketeljinga 1910
• Nesje, Atle. (2009). Historisk skattereduksjon som indikasjon på klimaendringar. Klima (nr. 4), 32-34.
• Sivertsen, Ann Katrine. (2006). Jordbruks- og busetnadsutvikling i Jostedalen. Med utgangspunkt i punktundersøkingar i innmarka på gardane Nedrelid og Kruna. Masteroppgåve i arkeologi. Universitetet i Bergen.
• Øyane, Lars E. (1994). Jostedal sokn. Gards- og ættesoge for Luster kommune. (Bd. 5). Gaupne: Luster kommune.(digital utgåve, NBdigital)