Trondheims len: Forskjell mellom sideversjoner

Fra lokalhistoriewiki.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Ingen redigeringsforklaring
(Informasjon lagt til fra Olve Utnes artikkel på safon.org)
Linje 1: Linje 1:
<onlyinclude>{{thumb|6193 Erkebispegarden.jpg|[[Erkebispegarden]] var lensherresete frå kring 1556 til overgangen til amt i 1662.|Olve Utne}}
<onlyinclude>{{thumb|6193 Erkebispegarden.jpg|[[Erkebispegarden]] var lensherresete frå kring 1556 til overgangen til amt i 1662.|Olve Utne}}
'''[[Trondheims len]]''', òg kalla ''Trondhjems len'' eller ''Trondheimhus len'', og i ein periode frå 1530-åra til 1550-åra ''Steinvikholms len'', var eit av dei fire [[hovudlen]]a i [[Noreg]] som vart oppretta i [[1503]], og det bestod som len med ymse grensejusteringar fram til lenssystemet vart avvikla og erstatta med [[amt]] i [[1662]]. Administrasjonsstaden for hovudlenet var for det meste byen [[Nidaros]], seinare kalla [[Trondheim]] og Trondhjem. Kjerna i hovudlenet var sjølve ''slottslenet'', og i tillegg fanst det eit varierande antal smålen som underlen. Smålena vart ofte samanslegne i ulike, meir eller mindre kortvarige konstellasjonar, men etter kvart vart smålena tekne inn i sjølve slottslenet, slik at dette dekte heile [[Trøndelag]], [[Namdalen]] og [[Nordmøre]] midt på 1600-talet. </onlyinclude>
'''[[Trondheims len]]''', òg kalla ''Trondhjems len'' eller ''Trondheimhus len'', og i ein periode frå 1530-åra til 1550-åra ''Steinvikholms len'', var eit av dei fire [[hovudlen]]a i [[Noreg]] som vart oppretta i [[1503]], og det bestod som len med ymse grensejusteringar fram til lenssystemet vart avvikla og erstatta med [[amt]] i [[1662]]. Administrasjonsstaden for hovudlenet var for det meste byen [[Nidaros]], seinare kalla [[Trondheim]] og Trondhjem. Kjerna i hovudlenet var sjølve ''slottslenet'', og i tillegg fanst det eit varierande antal smålen som underlen. Smålena vart ofte samanslegne i ulike, meir eller mindre kortvarige konstellasjonar, men etter kvart vart smålena tekne inn i sjølve slottslenet, slik at dette dekte heile [[Trøndelag]], [[Namdalen]] og [[Nordmøre]] midt på 1600-talet. </onlyinclude>
== Trondheims len 1503&ndash;1537 ==
I [[1532]] vart Erkebispegarden herja og brent tå danske troppar. Erkebiskopen, som i praksis òg var lensherre og høvedsmann, trekte seg da tilbake til [[Steinvikholm slott]], og lenet kom til å bli heitande Steinvikholms len i tida framover.
== Steinvikholms len 1537&ndash;1556 ==
[[image:Steinvikholm slott.jpg|thumb|right|250px|Steinvikholm slott. {{byline|Erik Fløan}}]]
=== Høvedsmenn ===
* 29. januar 1540: Christopher Huidtfeldt [Steinvikholm] {{DN|XIII|654|11792}}
* 29. juni 1540: Christopher Huidtfeldt høffuidzmandt paa Stenwigholm {{DN|II|1135|2267}}
* 24. juni 1545: [Tordt] Rodis høffwesmand paa Stenwigholmm {{DN|VI|760|6493}}
* 28. september 1545: Tord Rhoedt høffuizmandt paa Stenwigholm  {{DN|II|1144|2276}}
* 22. mars 1547 : Christoffer Galle høffuidzmand paa Steinwigholm {{DN|XII|611|11067}}
* 29. november 1551: Christoffer Galle [Steinviksholm] {{DN|XVI|634|14118}}
* 24. oktober 1554: Effuert Bildt til Raffnholt høffuijdtzmand paa Stenwigholm {{DN|XII|655|11111}}
* 19. juli 1555?: Effuertt Bild til Rhaffnholtt høffuidzman paa Steinuigholm {{DN|XII|656|11112}}
* 14. november 1555: Ewertt Bild till Rhaffnholdt, Høuidzman paa Stenuigholm {{DN|XII|658|11114}}
* 13. januar 1559: waar øffrighedt vdj Steinuigholms lehenn Effuertt Bild {{DN|IV|1141|4599}}
=== Utstrekning ===
De første åra var Trondheims len eit innlandslen som først og fremst omfatta [[Strinda]]. [[Stjørdalen]] vart lagt til i [[1541]]; [[Nordmør]], [[Fosen]], [[Gauldalen]] og [[Sparbu len|Sparbu]] føre 1542; og [[Herjedalen]] ein gong føre 1549. [[Namdalen]] vart lagt til lenet permanent i [[1552]]. [[Jamtland]] vart lagt under Trondheim i [[1571]].
Under høvedsmann Evert Bild vart det gjeve kongeleg løyve til å flytte administrasjonsstaden til byen og [[Erkebispegarden]] att i [[1556]], og lenet skifta da namn frå Steinvikholm til ''Trondheims len''.
Kystlandskapa [[Romsdal]], [[Nordmør]], [[Fosen]] og [[Namdalen]], som alle haurde til [[Nidaros bispedømme]], låg under [[Bergenhus len|Bergenhus hovudlen]] de første åra, men vart etter kvart overførte til Trondheims hovudlen. Namdalen vart overført til Trondheim i [[1532]] og Nordmør (Edøy) og Fosen vart overførte i i 1540-åra. [[Nord-Noreg]] òg låg under Trondheim nokre få år på 1500-talet, men kom snart under Bergenhus att. Romsdal låg ofte under Bergenhus, men låg under Trondheim blant anna i tida [[1604]]&ndash;[[1627]]. Frå [[4. januar]] [[1639]] til[[1642]] låg [[Østerdalen]], inkludert [[Idre og Serna]], under Trondheims len òg.
== Trondheims len 1556&ndash;1658 ==
== Trondheims län 1658&ndash;1660 ==
Guvernør var [[Claes Nilsson Stiernsköld]].
== 1660&ndash;1662 ==
Den interne organiseringa av Trondheims len varierte ganske mykje. [[Jamtland]] og [[Romsdal]] beheldt for det meste statusen som eigne underlen. Elles var det mange meir eller mindre kortvarige underlen i olike kombinasjonar; blant anna kan nemnast [[Sparbu len]], [[Stjørdalens len]] og [[Herjedalens len]].
Erkebispegarden vart sett i brann tå danske troppar i [[1532]], og under [[reformasjonen]] i [[1537]] vart [[Erkebispegarden]] overteken tå de danske myndigheitene. Han fungerte som administrasjonssete (1537&ndash;1658: lensherresete; 1658&ndash;60: guvernørsete; 1662&ndash;&nbsp;: amtmannssete) frå da og fram til bygningane vart overlatne til militæret i [[1686]].
I [[1645]] vart Jamtland og Herjeådalen lagt under [[Sverige]], og i 1658 fall resten av lenet, inkludert [[Romsdals len|Romsdal]], inn under svensk styre gjønom guvernør [[Claes Nilsson Stiernsköld]]. Jamtland og Herjeådalen vart lagt til det nye svenske lenet, som fekk namnet «Trondheims län». Trøndelag, Namdalen, Fosen, Nordmør og Romsdal vart lagt under dansk styre att i 1660, og i 1662 vart Trondheims len erstatta med det fastare organiserte [[Trondhjems Stiftsamt]].


== Kjelder ==
== Kjelder ==

Sideversjonen fra 2. jun. 2009 kl. 10:49

Erkebispegarden var lensherresete frå kring 1556 til overgangen til amt i 1662.
Foto: Olve Utne

Trondheims len, òg kalla Trondhjems len eller Trondheimhus len, og i ein periode frå 1530-åra til 1550-åra Steinvikholms len, var eit av dei fire hovudlena i Noreg som vart oppretta i 1503, og det bestod som len med ymse grensejusteringar fram til lenssystemet vart avvikla og erstatta med amt i 1662. Administrasjonsstaden for hovudlenet var for det meste byen Nidaros, seinare kalla Trondheim og Trondhjem. Kjerna i hovudlenet var sjølve slottslenet, og i tillegg fanst det eit varierande antal smålen som underlen. Smålena vart ofte samanslegne i ulike, meir eller mindre kortvarige konstellasjonar, men etter kvart vart smålena tekne inn i sjølve slottslenet, slik at dette dekte heile Trøndelag, Namdalen og Nordmøre midt på 1600-talet.

Trondheims len 1503–1537

I 1532 vart Erkebispegarden herja og brent tå danske troppar. Erkebiskopen, som i praksis òg var lensherre og høvedsmann, trekte seg da tilbake til Steinvikholm slott, og lenet kom til å bli heitande Steinvikholms len i tida framover.

Steinvikholms len 1537–1556

Steinvikholm slott.
Foto: Erik Fløan

Høvedsmenn

Utstrekning

De første åra var Trondheims len eit innlandslen som først og fremst omfatta Strinda. Stjørdalen vart lagt til i 1541; Nordmør, Fosen, Gauldalen og Sparbu føre 1542; og Herjedalen ein gong føre 1549. Namdalen vart lagt til lenet permanent i 1552. Jamtland vart lagt under Trondheim i 1571.

Under høvedsmann Evert Bild vart det gjeve kongeleg løyve til å flytte administrasjonsstaden til byen og Erkebispegarden att i 1556, og lenet skifta da namn frå Steinvikholm til Trondheims len.

Kystlandskapa Romsdal, Nordmør, Fosen og Namdalen, som alle haurde til Nidaros bispedømme, låg under Bergenhus hovudlen de første åra, men vart etter kvart overførte til Trondheims hovudlen. Namdalen vart overført til Trondheim i 1532 og Nordmør (Edøy) og Fosen vart overførte i i 1540-åra. Nord-Noreg òg låg under Trondheim nokre få år på 1500-talet, men kom snart under Bergenhus att. Romsdal låg ofte under Bergenhus, men låg under Trondheim blant anna i tida 1604–1627. Frå 4. januar 1639 til1642 låg Østerdalen, inkludert Idre og Serna, under Trondheims len òg.

Trondheims len 1556–1658

Trondheims län 1658–1660

Guvernør var Claes Nilsson Stiernsköld.

1660–1662

Den interne organiseringa av Trondheims len varierte ganske mykje. Jamtland og Romsdal beheldt for det meste statusen som eigne underlen. Elles var det mange meir eller mindre kortvarige underlen i olike kombinasjonar; blant anna kan nemnast Sparbu len, Stjørdalens len og Herjedalens len.

Erkebispegarden vart sett i brann tå danske troppar i 1532, og under reformasjonen i 1537 vart Erkebispegarden overteken tå de danske myndigheitene. Han fungerte som administrasjonssete (1537–1658: lensherresete; 1658–60: guvernørsete; 1662– : amtmannssete) frå da og fram til bygningane vart overlatne til militæret i 1686.

I 1645 vart Jamtland og Herjeådalen lagt under Sverige, og i 1658 fall resten av lenet, inkludert Romsdal, inn under svensk styre gjønom guvernør Claes Nilsson Stiernsköld. Jamtland og Herjeådalen vart lagt til det nye svenske lenet, som fekk namnet «Trondheims län». Trøndelag, Namdalen, Fosen, Nordmør og Romsdal vart lagt under dansk styre att i 1660, og i 1662 vart Trondheims len erstatta med det fastare organiserte Trondhjems Stiftsamt.

Kjelder

Hentet fra «https://lokalhistoriewiki.no/index.php?title=Trondheims_len&oldid=87041»