Kommuneinndelinga i Sogn og Fjordane
Kommuneinndelinga i Sogn og Fjordane er eit oversyn over i inndelinga sidan opprettinga av kommunane i 1838. Oversynet går så langt fram til 1962.
Skipinga 1838
Formannskapsdistrikta (kommunane) vart skipa frå 1. januar 1838 etter at Stortinget 14. januar 1837 hadde vedteke formannskapslovene, ei for byane og ei for landdistrikta. I Nordre Bergenhus amt var det i 1837 ingen byar (kjøpstader, ladestader), så det var Lov om Formandskaber paa Landet som galdt. Lova (§1) la prestegjeldsinndelinga til grunn for den nye verdslege kommunale eininga, som fekk nemninga formannskapsdistrikt. Det kunne likevel gjerast unntak frå prestegjeldsprinsippet, så i 1838 var landet delt inn i 320 prestegjeld, men 355 formannskapsdistrikt.
I Sogn og Fjordane var det i 1838 21 prestegjeld og 22 formannskapsdistrikt. Unntaket var Vevring sokn som vart eigen kommune. Vevring høyrde til Førde prestegjeld, men høyrde til Brandsøy tinglag i lag med sokna i Kinn (sjå oversynet skipreider i Sogn og Fjordane). I slike tilfelle sa lova at dei røysteføre i soknet med vanleg fleirtal kunne avgjere at soknet skulle vere eit eige formannskapsdistrikt. Førde formannskapsdistrikt omfatta såleis sokna Førde, Holsen og Naustdal.
Eit minus med ei slik deling var at prestegjeldet framleis berre hadde 1 røyst i amtsformannskapet (fylkestinget), så ordførarane i Vevring og Førde hadde ½ røyst kvar. Jostedalen hadde òg berre ½ røyst fordi kommunen hadde under 50 røysteføre.
Kommunane 1838
Då formannskapslovene vart sette i verk 1. januar 1838, hadde Nordre Bergenhus amt desse formannskapsdistrikta (med namna frå kring 1840):
| Formannskapsdistrikt | Opphav | Kommunar i dag |
|---|---|---|
| Sælløe | Gamalt prestegjeld | Selje og Vågsøy |
| Davig | Oppretta som prestegjeld 1740 ved delinga av Eid prestegjeld | Bremanger (stor del) og Eid (mindre del) |
| Eid | Gamalt prestegjeld | Eid og Hornindal (mindre del) |
| Gloppen | Gamalt prestegjeld | Gloppen |
| Indvigen | Gamalt prestegjeld | Stryn |
| Kind | Gamalt prestegjeld | Flora |
| Askevold | Gamalt prestegjeld | Askvoll |
| Yttre Holmedal | Oppretta som prestegjeld 1755 ved delinga av Holmedal prestegjeld | Fjaler |
| Indre Holmedal | Oppretta som prestegjeld 1755 ved delinga av Holmedal prestegjeld | Gaular |
| Førde | Gamalt prestegjeld, men berre sokna Holsen, Førde og Naustdal | Førde og Naustdal |
| Vevring | Sokn i Førde prestegjeld | Delt mellom Askvoll og Naustdal |
| Jølster | Gamalt prestegjeld | Jølster |
| Evindvig | Gamalt prestegjeld | Gulen, Solund og Hyllestad (mindre del) |
| Ladvig | Oppretta som prestegjeld 1809 ved delinga av Eivindvik prestegjeld | Hyllestad og Høyanger |
| Vig | Gamalt prestegjeld | Vik |
| Leganger | Gamalt prestegjeld | Leikanger |
| Urland | Gamalt prestegjeld | Aurland |
| Leirdal | Gamalt prestegjeld | Lærdal og Årdal |
| Sogndal | Gamalt prestegjeld | Sogndal |
| Hafsloe | Gamalt prestegjeld | Del av Luster |
| Lyster | Gamalt prestegjeld | Del av Luster |
| Justedal | Gamalt prestegjeld | Del av Luster |
Nye kommunar 1838-1962
Frå 1840-åra til kring 1930 vart ei rekkje kommunar delte i alle fylke, også Sogn og Fjordane. Den siste kommunedelinga i Sogn og Fjordane i denne perioden var i 1923. I dei fleste tilfella vart både prestegjeldet og kommunen delte, men det fanst òg unntak. Etter dette låg kommunedelinga fast til 1963 då ein periode med omfattande samanslåingar byrja.
Kommunar i Sogn og Fjordane 1923-1962:
| Kommune | Skipingsår og endring 1838-1962 | Folketal 1946 |
|---|---|---|
| Gulen | Frådelt Solund og Brekke | 2975 |
| Solund | Skild ut frå Eivindvik (Gulen) 1858 | 1910 |
| Hyllestad | Skild ut frå Askvoll 1862 | 2234 |
| Brekke | Skild ut frå Eivindvik (Gulen) 1850. Saman med Lavik frå 1861, eigen kommune att frå 1905 | 847 |
| Lavik | Frådelt Kyrkjebø. Saman med Brekke 1861-1904 | 990 |
| Kyrkjebø | Skild ut frå Lavik 1858 | 4854 |
| Vik | Udelt 1838-1962 | 3266 |
| Balestrand | Skild ut frå Leikanger 1850 | 2097 |
| Leikanger | Frådelt Balestrand | 2601 |
| Sogndal | Udelt 1838-1962 | 3661 |
| Aurland | Udelt 1838-1962 | 2372 |
| Lærdal | Frådelt Årdal og Borgund | 1925 |
| Borgund | Skild ut frå Lærdal 1864 | 605 |
| Årdal | Skild ut frå Lærdal 1863 | 2182 |
| Hafslo | Udelt 1838-1962 | 2872 |
| Luster | Udelt 1838-1962 | 2957 |
| Jostedal | Udelt 1838-1962 | 977 |
| Askvoll | Frådelt Hyllestad | 3322 |
| Fjaler | Udelt 1838-1962 | 3930 |
| Gaular | Udelt 1838-1962 | 3234 |
| Jølster | Udelt 1838-1962 | 2925 |
| Førde | Frådelt Naustdal | 3082 |
| Naustdal | Skild ut frå Førde 1896 | 2274 |
| Vevring | Udelt 1838-1962 | 975 |
| Florø (by) | Skild ut frå Kinn med bystatus 1861 | 1586 |
| Eikefjord | Skild ut frå Kinn 1923 | 1012 |
| Bru | Skild ut frå Kinn 1923 | 1476 |
| Kinn | Frådelt Florø, Bremanger, Eikefjord og Bru | 2685 |
| Bremanger | Skild ut frå Kinn 1866 | 3148 |
| Sør-Vågsøy | Skild ut frå Selje 1910 | 2837 |
| Nord-Vågsøy | Skild ut frå Selje 1910 | 1176 |
| Selje | Frådelt Sør- og Nord-Vågsøy | 3634 |
| Davik | Udelt 1838-1962 | 3658 |
| Eid | Frådelt Hornindal | 3409 |
| Hornindal | Skild ut frå Eid 1867 | 1608 |
| Gloppen | Frådelt Breim | 3779 |
| Breim | Skild ut frå Gloppen 1866 | 1794 |
| Innvik | Frådelt Stryn | 3159 |
| Stryn | Skild ut frå Innvik 1843 | 2851 |
Dei 22 kommunane i 1838 hadde såleis auka til 39 i perioden 1923-62. 17 nye kommunar var såleis oppretta gjennom deling av gamle. Av dei 22 opphavlege kommunane var 11 delte medan 11 hadde same utstrekning som i 1838 om ein ser bort frå mindre grensereguleringar.
Etter kommunesamanslåingane 1963-1965 kom det ei deling til: Hornindal vart delt frå Stryn att i 1977.
Kjelder
- Kommuneinndelingskomiteen (Schei-komiteen) si tilråding om Sogn og Fjordane (1960) (Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane)
- Juvkam, Dag: Historisk oversikt over endringer i kommune- og fylkesinndelingen, Statistisk sentralbyrå, Oslo 1999.