Bombinga av Vemork 16. november 1943
Bombinga av Vemork 16. november 1943 var eit alliert åtak mot Norsk Hydro sitt anlegg på Vemork ved Rjukan. Dei 173 amerikanske bombeflya som deltok slapp 1099 bomber over Rjukan, men klarte ikkje å stogge produksjonen av tungtvatn, som hadde kome i gang att etter tungtvassaksjonen tidlegare på året. Fleire sivile vart drepne i åtaket, både ved fabrikken og ellers i området.
Åtaket kom på morgonen 16. november 1943, og innbyggjarane på Rjukan var ikkje førebudd på det. Sjølv dei som var i kontakt med London hadde ingen aning om kva som skulle hende. Dei som var involvert i arbeidet mot produksjonen av tungvatn, som var nytta i tysk atomforsking, meinte at bombing i den tronge dalen ikkje ville ha nokon verknad, og at ein ny sabotasjeaksjon var det rette. Flyalarmen gjekk i 11-tida. Ikkje alle løp i tilfluktsrom eller kjellarar med ein gong, for dei var vane med falsk alarm.
Dei tunge bombeflya, av typane B-17 og B-24, skulle sleppe bombene så nær 11.45 som mogleg. Dette var fordi det då var lunsjpause, og såleis så få arbeidarar som mogleg inne i anlegget. Det skulle ha vore nokre færre fly over Rjukan, for ein hadde samstundes eit tokt mot Kjeller flyplass, men på grunn av tåke der vart tolv fly omdirigert til Rjukan. Totalt var 175 fly på veg inn mot Rjukan. Dei var litt tidleg ute, og under ei ekstra runde over Nordsjøen for å tilpasse tida mista dei to fly; eitt var skote ned og eit vart skada og måtte vende snuta mot England. 161 av flya skulle sleppe bombene over Vemork, medan dei tolv ekstra flya blei sendt mot fabrikkane.
Inne på Norsk Hydro sitt område braut det ut brann i tårnhusa og emballasjefabrikken, der ein no finn Næringsparken. Fleire bomber traff også eit nybygd tilfluktsrom på Våer, der seksten personar vart drepne, dei fleste av dei kvinner og born. Såheim kraftverk var også eit mål, men bombarane sikta feil og traff kvelstofffabrikkane ein halv kilometer lenger opp i dalen. Nokre bomber blei slepte så langt unna som Bosnuten ved Møsvatn, atten kilometer unna Vemork. Vemork kraftverk fekk fire treff, medan vannstoffabrikken fekk to treff. Dei fire øverste etasjane blei øydelagt, og 14 000 glasruter blei knust. Berre ei tungtvasscelle blei treft, og seksti kilo tungtvatn øydelagt.
Fem bustader og tre brakker på Vemork blei øydelagt, og tre bustader blei skada. På Våer blei eit hus øydelagt og barneskulen blei skada. Rjukan stasjon blei også skada. Om lag hundre personar miste nær sagt alt dei eigde. I tillegg til dei som omkom på Vemork, døydde ein person på Rjukan. Totalt var det om lag tjue som miste livet.
Sjølv om skadane var store og fleire sivile hadde mist livet, og aksjonen var ein fiasko militært sett, blei harmen frå lokalbefolkninga retta mot tyskarane, ikkje mot dei allierte.
Dei omkomne
Lista over dei omkomne er samla frå opplysningar i Våre falne, og er truleg ikkje komplett.
| Namn | Født | Fødestad | Yrke | Merknader | Bilete |
|---|---|---|---|---|---|
| Abrahamsen, Jennie Karoline | 1898-05-07 | Risør | Husmor | Gift med Tor Nikolai Abrahamsen. Gravlagt i Risør. | 
|
| Abrahamsen, Tor Nikolai | 1899-01-01 | Søndeled | Verksmester | Var med på planlegging av tungtvassaksjonen. Gift med Jennie Karoline Abrahamsen. Gravlagt i Risør. | |
| Arnesen, Arnold | 1931-07-10 | Tinn | Skoleelev | Son av Magnhild Magdalene Arnesen. | 
|
| Arnesen, Magnhild Magdalene | 1907-09-18 | Voss | Husmor | Mor til Arnold Arnesen. | |
| Bergstuen, Torkjel | 1915-02-15 | Tuddal | Linjearbeidar | Såra i angrepet, døydde på sjukehus same dagen. | |
| Brokka, Astrid Amalie | 1917-12-25 | Tinn | Husmor | Gift med Thorleif Brokka. Gravlagt på Rjukan. | |
| Brokka, Thorleif | 1915-02-16 | Solum | Politikonstabel | Gift med Astrid Amalie Brokka. Gravlagt ved Melum kyrkje i Skien. | |
| Bøilestad, Arnfinn Normann | 1919-12-29 | Tinn | Lagerekspeditør | Tidlegare Grinifange. | |
| Ekeland, Aage Johan | 1914-10-31 | Tinn | Laborant | ||
| Engebretsen, Ingeborg Kristine | 1889-02-18 | Drangedal | Husmor | ||
| Firing, Othilie | 1879-12-28 | Nøtterøy | Husholderske | Gravlagt på Rjukan. | |
| Kling, Anna Louise | 1872-09-07 | Tinn | Husmor | Gravlagt på Rjukan. | |
| Knutsen, Arne | 1931-10-21 | Tinn | Skoleelev | Sønn av Solveig Kathinka Knutsen. | |
| Knutsen, Solveig Kathinka | 1899-07-16 | Hønefoss | Sentralborddame | Mor til Arne Knutsen. | |
| Moe, Ingrid | 1895-02-17 | Sandsvær | Husmor | ||
| Olsen, Emilie Marie | 1898-05-29 | Solum | Husmor | Gravlagt på Rjukan. | |
| Roterud, Hilda Sofie | 1874-09-13 | Hønefoss | Husmor | Gift med Johan Roterud. Gravlagt på Rjukan. | |
| Roterud, Johan | 1875-09-19 | Norderhov | Bestyrer | Gift med Hilda Sofie Roterud. Gravlagt på Rjukan. | |
| Sandsbråten, Gullik | 1895-01-13 | Sigdal | Formann | Gravlagt i Modum. | |
| Aas, Julie | 1921-08-09 | Tinn | Kontordame |
Kjelder
- «70 år siden Rjukan ble bombet» på Radio Rjukan sine nettsider, publ. 2013-11-16, lest 2015-05-08.
- «Bomberegn og "bestilt" sabotasje» på Norsk Hydros nettsider.
- Våre falne : 1939-1945, Grøndahl, Oslo 1949, bd. 1 Digital versjon på Nettbiblioteket
- Våre falne : 1939-1945, Grøndahl, Oslo 1950, bd. 2 Digital versjon på Nettbiblioteket
- Våre falne : 1939-1945, Grøndahl, Oslo 1950, bd. 3 Digital versjon på Nettbiblioteket
- Våre falne : 1939-1945, Grøndahl, Oslo 1951, bd. 4 Digital versjon på Nettbiblioteket