Berdalen (Bykle gnr 3)

Berdalen
Rydda:	Vikingtida eller høgmellomalderen
Stad:	Berdalen
Sokn:	Bykle
Fylke:	Aust-Agder
Kommune:	Bykle
Gnr.:	3
Type:	Gardsbruk

Berdalen er ein matrikkelgard i Bykle kommune. To-tre km nordanfor Hoslemo går ein dal austetter frå Otra-dalføret. I botnen av denne dalen renn elva Berdøla, og oppi lia på nordsida av elva ligg Berdalsgardane.

Om namnet Berdalen skriv Amund B. Larsen i Norske Gaardnavne (VIII, s.212):

Den nærmestliggende forklaring er gjennem Elvenavnet Bera; dog kan 1.ste led også være Kvindenavnet Bera, Fællesnavnet Bera, f, Hunbjørn, eller Fællesnavnet ber, n, Bær; neppe berg n.

Filologen Olav Haslemo (Stadnamn frå Bykle. Hoslemo skulekrins, h.oppgv. norsk, 1968, 62 f) meiner det er gale å setje opp elvenamnet som utgangspunkt for gardsnamnet. Han har større tru på den forklaringa som set namnet til å koma av gamalnorsk bera, f., «binne», men landar likevel på kvinnenamnet Bera som det mest sannsynlege grunnordet til fyrstelekken i namnet, «fordi vi elles helst finn [hankjønnsordet] bjørn i utmerkingsleden når det er tale om «Fællesnavnet» [...] Vi får då Berdalen som beinveges samansetning», medan elvenamnet vert sekundært i høvet til namnet på dalen elva renn igjennom. «Både ber og berg kan vi sjå bort ifrå», seier han, «og det same gjeld den tolkinga T. Nomeland har lagt fram i Bykle Gards- og ættesoge (1966, s. 221)».

Etter Nomeland skal gardsnamnet tyde «den berre dalen, berrsynt og open som han er og ikkje løynd av skog eller fjell». Dette er heilt urimeleg, meiner Haslemo, «elles i landet finn [ein ikkje ]døme på liknande namn med ei slik tyding.» Det kan heller ikkje vera rett å seia at dalen ikkje er løynd av skog, tvertom er han «godt skogsett».

Me skal her slutte oss til synsmåtane åt Haslemo. Einast skal me leggje innåt at dersom det er rett at namnet er samansett med eit personnamn, vil det plassere Berdalen som eit typisk vikingtidsnamn (dvs. frå perioden 800-1050). Ei arkeologisk undersøking (Oldsaksamlinga, topografisk arkiv, Ole Lindquist 1984) stadfester at her har vore menneskeleg aktivitet med kolbrenning og jernvinne i mellomalder og vikingtid, men fortel i og for seg ingenting om alderen på busetnaden.

Men kan då landskylda seia oss noko om alderen? I 1647 og 1723 sto garden i 1/2 hud eller 6 skinn, og var såleis sett på line med Holen, Vatnedalen, Brotteli, Bratteland (Bykle gnr 9)|]] og Breive, men noko lågare enn Hoslemo, som me har kome til må ha stått i 6 1/2 skinn.

Den nye skylda i 1838 var på i alt 1 dalar 3 ort og 10 skilling, eller 178 skilling, medan Hoslemo då sto i 148 eller omlag 1/6 lågare. Kva som ligg attom denne omvurderinga er uvisst, og det er heller ikkje godt å skjøne kvifor Berdalen i 1886-matrikkelen skaut endå meir ifrå Hoslemo med 361 øres skyld mot 276, slik at differansen nå vart på tett innpå ein fjerdepart.

Variasjonane i nyare skyld seier ikkje stort om relativ alder, dei eldre skyldsatsane er meir å byggje på. Når det gjeld Hoslemo kom me til at den garden er eldre enn 1350, og det same gjeld då sannsynlegvis også Berdalen. To omlag jamgode gardar som ligg såpass nære kvarandre vil gjerne vera nokonlunde jamgamle, og dermed landar me også for Berdalen på at rudningstida må ha vore i høgmellomalderen eller vikingtida.

Den opphavlege garden har sidan vorte dela opp i mange bruk. Mønsteret i oppdelinga skulle gå fram av den fylgjande tabellen.

Bruk og bustadtomter under gnr 3 Berdalen

Bnr	Bruksnamn	Skyld i øre	Utskilt ifrå	Matr.- år	Kategori	Etabl.år
4	Der uppe	2	Heile gnr 3	1665	Hovudbøle, etter 1938 utmarksteig	fyre 1350
1	Der nede	54	Heile gnr 3	1723	Gardsbruk	fyre 1350? seinast ca 1715
2	Myri	5	1	1874	Gardsbruk	1873
3	Juvassbeitet m m	6	1	1874	Fjelleigedom	1874
5	Hagen	9	4	1764	Gardsbruk	1764
6	Berdalsskogen	153	heile gnr 3	1838	Skog	1700
7	Jeiskeli	9	1, 4 og 5	1890	Gardsbruk	fyre 1350
8	Juvassbeitet m m	14	4 og 5	1895	fjelleigedom	1895
9	Maurelien	9	5	1898	fjelleigedom	1760 ca (plass)
10	Haugen	1	2	1927	småbruk	1917
11	Øygarden	4	6 og 9	1938	Del av Jeiskeli	1938
12	Jeiskeliskogen	9	6	1938	Skog	1938
13	Nylund	8	1, 4 og 6	1938	Småbruk	1938
14	Der uppe (II)	68	4 og 6	1938	Gardsbruk	1938
16	Åsland	1	5	1939	Småbruk	1918
17	Steinsland	7	13	1943	Småbruk	1943
18	Lien	6	7 og 12	1945	Småbruk	1945
19	Nordheim	1	5	1954	Småbruk	1945
20	Nordheim	1	5	1953	Småbruk	1945
21	Solhaug (Bjones)	5	1	1954	Småbruk	1897
35	Maurheim	1	6	1965	utmarksteig med bustadtomt	1965
164	Nordli Lien	1	18	1978	Bustadtomt	1978
184	Nordli Lien II	1	18	1984	Bustadtomt	1984
247	Hagen	1	5	1999	Bustadtomt	1999
272	Maurstad II	1	35	1991	Bustadtomt	1991