Forside:Valdres

Portal Valdres

Kart over Valdres, med den historiske vandreruta Stølsrute teikna inn.

Valdres er eit landskap i Oppland, med kommunane Nord-Aurdal, Sør-Aurdal, Øystre Slidre, Vestre Slidre, Vang og Etnedal.Dalføret femner størstedelen av nedbørsområdet for Begnavassdraget nord for Sperillen og den øvre delen av Etnedal landskapsområde med kringliggande fjellstrok. I sør finn ein Begnadalen og Hedalen. I nord er Valdresflye ein del av Jotunheimen. Valdres reknast med til Austlandet, men er òg eit grenseområde til Vestlandet. Den eldste busetninga i dalen kom vestfrå, og Valdres var lenge under Gulatingslagen. I 1153 vart dalen ein del av Stavanger bispedøme.

Den største tettstaden, og den einaste mer over 1000 innbyggjarar er Fagernes i Nord-Aurdal. Fagernes som fekk bystatus i 2007 og har drygt 1900 innbyggjarar (2018). Andre tettstader, med folketal per 2018 i parentes, er: Leira i Nord-Aurdal (873), Bagn i Sør-Aurdal (668), Aurdal i Nord-Aurdal (681), Beitostølen i Øystre Slidre (349), Slidre i Vestre Slidre (346), Røn i Vestre Slidre (283), Heggenes i Øystre Slidre (283), Moane i Øystre Slidre (230) og Bruflat i Etnedal (248).

E16 og fylkesveg 51 går gjennom Valdres. Det er bussamband frå fleire stader i dalen til Oslo, Bergen, Gjøvik og Gol. Valdresbanen gjekk til Fagernes, og vart nedlagd i 1989. Fagernes lufthamn, Leirin var den høgast liggande flyplassen i Nord-Europa, på 822 moh. Den hadde daglege avgonger til Oslo lufthavn, Gardermoen. Lufthamna vart opna i 1987, og nedlagd i 2018.

A – Å

I nyhetene

Utsyn fra «nordre» del av Lærskogen sørover Begnadalen.

Foto: John Erling Blad (2007)

Leirskogen (Lærskogen) er en bygd, en grunnkrets og et kirkesogn i Sør-Aurdal kommune i Valdres. Den ligger i og under en sydvendt skrent i høyfjellsskogen nord i kommunen, med utsyn utover deler av Begnadalen og skogsviddene mot Buvassfaret og Øyvassfaret. Klimaet er mildt, men værutsatt.Leirskogen ligger ved foten av de siste utløperne fra Jotunheimen, på sydsiden et bergparti som går over i en stor skogsvidde som brer seg ut mellom Begnadalen og Etnedalen. På grunn av den sydvendte plasseringen er somrene varme, men da bygda ligger værutsatt til kan vintrene være harde. Største delen av bygda ligger mellom 550 meter og 750 meter. Toppene i bergpartiet nord for bygda stopper rett under 1000 meter. Nordre del av bygda er berglendt mens de sentrale og sørlige delene av bygda ligger på morenesand, myr og nedbrutt flisfjell.  Les mer…

Sør-Aurdal · Nord-Aurdal · Etnedal · Vestre Slidre · Østre Slidre · Vang

Dølve
Alt. namn:	Doluin (1346?); Dølffuen, Døffle (1595); Dulffuen (1604); Dølffuen (1616); Dølfven (1723); Dølvi
Fyrst nemnd:	Truleg 1346
Rydda:	Truleg eldre jarnalder
Stad:	Dølvesbygde
Fylke:	Innlandet
Kommune:	Sør-Aurdal
Gnr.:	48

Dølve er ein namnegard i Sør-Aurdal i Valdres. Den eldste delen av garden ligg på rundt 485 meter over havet vest for Begna. Garden har vorte delt i ein rekkje mindre bruk. Dølve vart truleg rydda før år 800, og det er sannsynleg at ei datering til før 600 er meir presis. I seinmellomalderen låg garden øyde. Mot slutten av 1500-talet vart han så rydda på ny.

Namnet

Namnet vert av Oluf Rygh forklara som ei sideform til Dølin. Han meiner såleis at det er samansett av dalr og vin, og tyder «Dalgarden».

Dølve er den einaste garden i Sør-Aurdal med vin-namn. Gardar på -vin er bland dei eldste, og vart truleg rydda ut frå ein av dei aller fyrste gardane i dalen.

Bruk

Før 1616 vart Tronhus øyde tatt i bruk av ryddingsmannen på Dølve, Arne Bjørnsson Dølve. Truleg var dette Tronhus på dalbotnen, men det kan også ha vore Åsen. Arne Dølve betalde bygselsavgift til krona for Tronhus øyde; både Åsen og sjølve Tronhus var heilt eller dels krongods. Det seiast også at Arne Dølve hadde Ølmhus som utslått, men dette er ikkje belagt i jordebøkene.

I 1680 er det nemnt eit Dølven engeland, eit slåtteland under garden, med ei skyld på fire skinn. Dette er det som seinare vart kalla Nedre Dølve. I eit skifte frå 1721 vert det sagt at engelandet var kjøpt i 1677 frå Øystre Bagn. Det er mogleg at Nedre Dølve er same eininga som Ner-Dølve, der ein kan finne spor etter hustufter.

Frå 1720-åra er det klart at Dølve hadde to oppsitjarar. Då er Guttorm Olsson og Ola Olsson, som var brør, nemnt. Guttorm vert også kalla Guttorm øvre Dølve, og Ola må ha budd på Nedre Dølve. I 1764 vart garden så formelt delt i to. Kvar del hadde ei skyld på åtte skinn. Det gamle hovudbølet vart til Dølve bruk I, medan den andre halvdelen vart til Nørdre Dølve, også kalla Kamben.

Utskilde bruk:

• Dølve bruk I, oppretta ved deling i 1764.
  • Dølvesmarke bnr. 4, fråseld bruk I i 1806.
    • Juve bnr. 29, utskilt frå Dølvesmarke i 1895.
  • Dølvesbrenne, skyldsett i 1809.
    • Øvre Brenne bnr. 14.
    • Nørdre Brenne bnr. 15.
  • Bergatn/Dølvesbergatn bnr. 3, seinare kalt Øvre Dølvesbergatn, utskild frå bruk I og Kamben 1834.
    • Bjørnstad bnr. 39, utskild frå Øvre Bergatn 1919.
  • Dølve bnr. 1, oppretta ved deling av bruk I i 1835.
  • Dølve bnr. 2, oppretta ved deling av bruk I i 1835.
    • Dølvesbrøtin bnr. 19, frådelt frå bnr. 2 i 1886.
• Nørdre Dølve, også kalla Kamben, oppretta ved deling i 1764.
  • Køldokke bnr. 7, skyldsett frå Kamben i 1811.
    • Skørre bnr. 8, utskild frå Køldokke i 1824.
    • Dokkebakkatn bnr. 9, utskild frå Køldokke i 1830.
      • Nedre Dokkebakkatn bnr. 17, utskild frå Dokkebakkatn i 1889.
      • Øvre Dokkebakkatn bnr. 18, utskild frå Dokkebakkatn i 1889.
  • Øvre Kamben, oppretta ved deling i 1818.
    • Nedre Bergatn, husmannsplass, fråseld 1818 og kjøpt attende før 1857.
    • Sørei bnr. 26, utskild frå Øvre Kamben i 1891.
      • Løvstad bnr. 38, utskild frå Sørei i 1916.
      • Søreng bnr. 44, utskild frå Sørei i 1925, no del av Haugli.
    • Skaret bnr. 17, utskild frå Øvre Kamben i 1893.
    • Køll bnr. 30, utskild frå Øvre Kamben i 1893.
    • Skoglund bnr. 43, utskild frå Øvre Kamben i 1922.
  • Nedre Kamben, oppretta ved deling i 1818.
  • Søre Dølvesetre bnr. 11, vart sjølveigarbruk seinast 1830.
    • Nedre Bergatn bnr. 20, seinare kalt Nedre Dølvesbergatn, utskild frå Søre Dølvesetre.
• Nørdre Dølvesetre bnr. 10, eige bruk frå midten av 1700-talet.
• Islandsmoen bnr. 12, eige bruk frå midten av 1700-talet.

Dølveseige er nemnt i ei rekkje kjelder. Dette kan vise til fleire husmannsplassar. Det er også nokre ukjende bustader under Dølve, som omtalast saman med Dølveseige.

Fleire område vart fråseld bnr. 2 og Dølvesbrøtin på 1900-talet, og det som er att av dei to bruka er no slått saman med bnr. 1.

Brukarar og eigarar

Lista over brukarar og eigarar går fram til delinga av garden i 1764. For seinare brukarar, sjå artiklar om dei einskilde bruka.

• Lodin Narvesson, nemnt i 1346 som eigar av 5 månadsmatsbol «i Doluin».

Gift med Sigrid.

• Arne Bjørnsson Dølve (d. før 1655), rydda garden på slutten av 1500-talet eller tidleg på 1600-talet; nemnt frå 1612. Var frå Hallingdal.

Gift med Sigri Mortensdotter. Barn ein kjenner:

• Guttorm Arnesson (f. omkr. 1604), neste brukar.
• Anders Arnesson. Kan ha vore gift med Dorte Ellendsdotter på Tronhus.
• Bjørn Arnesson, budde på Øyhus.
• Ragnhild Arnesdotter (d. før 1687), gift med Nils Johansson Åsen.
• Guri Arnesdotter, gift med Ola Gunnarsson Ølmhus.

Tord Dølve, brukar saman med Arne Bjørnsson, nemnt mellom 1616 og 1626. Det er ikkje kjend om han var av same ætta.

• Guttorm Arnesson Dølve (f. omkr. 1604), fyrst nemnt i 1627, brukar åleine frå 1644, og frå 1667 saman med Ola Dølve (neste brukar). Sist nemnt i 1679. Barn ein kjenner:

• Sigri Guttormsdotter Dølve (omkr. 1641–1721). Gift 1) med Lars Timannsson; gift 2) med Ola Ellingsson Dølve, neste brukar.

• Ola Ellingsson Dølve (omkr. 1637–1721, verson til Guttorm Arnesson. Kjøpte Nedre Dølve i 1677, og budde då truleg allereie på hovedbølet.

Gift med Sigri Guttormsdotter Dølve (omkr. 1641–1721), hennar andre ekteskap. Barn ein kjenner:

• Ola Olsson Dølve (f. omkr. 1666), var brukar på Dølve ei tid. Var også brukar på Erstad.
• Elling Olsson, gift med Beret Olsdotter. Brukar på Erstad saman med broren Ola frå omkr. 1710.
• Guttorm Olsson (f. omkr. 1674), neste brukar saman med broren Ola.
• Arne Olsson, gift med Rangdi Ivarsdotter, busett på Sparkevik.
• Gjartrud Olsdotter, gift 1) med Pål Knutsson Framgarden, busett på Framgarden bruk II. Gift 2) med Tøstein Hallsteinsson, busett på Framgarden bruk III.
• Olaug Olsdotter (f. omkr. 1669), gift med Knut Bjørnsson Stugarden.

• Guttorm Olsson Dølve (omkr. 1674–omkr. 1748), overtok garden saman med broren Ola. Døydde truleg på Vøll.

Gift med Kjersti Sindresdotter (d. 1773), døydde på Erstad. Barn ein kjenner:

• Sigri Guttormsdotter (1722–1795), gift 1) med Ola Tomasson Skar på Erstad bruk A, gift 2) med Alv Syversson Leisterud på Midtre Leisterud, gift 3) med Tore Olsson Tronrud på Midtre Leisterud.
• Kari Guttormsdotter (f. 1733), gift med Syver Ivarsson Erstad, busett på Iljanstad.

Guttorm Olsson hadde også ein son utanfor ekteskap (før han gifta seg med Kjersti), med tenestejenta Siri Embreksdotter:

• Harald Guttormsson (f. 1717).

• Ola Olsson Dølve (omkr. 1666–1753), brukar saman med broren Guttorm, og seinare brukar på Erstad.

Gift 1703 med Gunhild Ivarsdotter. Barn ein kjenner:

• Arne Olsson (1703–1764), neste brukar.
• Sigri Olsdotter (1708–1782), døydde ugift på Dølve.
• Ivar Olsson (f. 1712), gift med Sesel Mattisdotter, busett på Nødre Dølvesetre.
• Gjartrud Olsdotter (1716–1739).
• Guri Olsdotter (1719–1739).
• Ragnhild Olsdotter (f. 1723).

• Arne Olsson Erstad (1703–1764). Kjøpte halve Erstad i 1719. Kjøpte farbroren Guttorm Olssons part av Dølve og Nedre Dølve i 1742.

Gift med Marit Tøsteinsdotter (1705–1756). Barn ein kjenner:

• Marit Arnesdoter (1730–1739).
• Ola Arnesson (f. 1732), gift med Beret Gudbrandsdotter Bagn. Brukar på Dølve bruk I.
• Syver Arnesson (f. 1734), gift 1) med Beret Andersdotter Garthus på Nørdre Dølve, gift 2) med Anne Mikkjelsdotter Tronhus på Søre Dølvesetre.
• Gunhild Arnesdotter (f. 1738), gift med Ivar Olsson Lundatn, busett på Islandsmoen.
• Marit Arnesdotter (f. 1741), gift med Hans Olsson Koparvike, busett på Dølveseige.
• Rønnaug Arnesdotter (f. 1744), gift 1769 med Tøsten Nilsson Landmark. Busett på Roo.
• Tøstein Arnesson (f. 1746), gift med Kari Hallvorsdotter, busett på Nødre Dølvesetre.

Dølveshovdingen

Dølveshovdingen er eit lokalt kallenamn på ein av dei tidlege brukarane på Dølve. Det er ein del strid rundt kven dette eigentleg er. Nokre meiner det er den første eigaren vi kjenner namnet på, Lodin Narvesson. Dei fremste innvendingane mot dette er at det ikkje er truleg at han vart hugsa gjennom øydegardstida; namnet har vorte kjend for oss gjennom eit diplom i nyare tid.

De to sterkaste kandidatane er ryddingsmannen Arne Bjørnsson Dølve (død før 1655) eller Ola Ellingsson Dølve (omkr. 1637–1721), som var gift med sonedottera til Arne Dølve. Båe er gode kandidatar, og det har vore lange diskusjonar om desse to. For Ola Dølve talar det at Aslak Hallvorsson Brattrud fleire gonger var i rettssaker med Ola Dølve, og han vert i den samanhangen kalla Dølveshovdingen. Men Arne var også ein mektig mann som var i strid med naboane, så det er ikkje lett å avgjere dette sikkert.

Referansar

Kjelder

• Diplomatarium Norvegicum
• Gjermundsen, Jon Ola: Gard og bygd i Sør-Aurdal: Bind B Kyrkjebjørgo, Øystre Bagn, Leiskogen, Dølve og Hølera, Sør-Aurdal kommune / Valdres bygdeboks forlag, 1988.
• Matrikkelforarbeidet 1723, Hadeland, Toten og Valdres, Matrikkel (RA/EA-4070/N/Nb/Nbf/L0105) (nr. 152)
• Rygh, Oluf: Norske Gaardnavne (NG)

  Les mer…

Olav Semeleng (født 16. mars 1863 på gården Øvre Semeleng i Vestre Slidre, død 21. november 1946 i Bergen) var postfullmektig og fotograf. Fotograferte en del i ungdommen i 1880 og 90-årene. Han var virksom som fotograf også i Horten hvor han bestyrte H.J. Ridstes atelier i Apotekergaten før Nils Torgersen Aastad overtok driften. Både Ridste, Aastad og Semeleng kom fra Vestre Slidre i Valdres. Han arbeidet hovedsaklig innen postvesenet og hadde stillinger i Drammen, på Hamar, i Troms, i Lærdal og til sist i Bergen.

Kilder

• Første versjon av artikkelen er henta fra Preus museums register over norske fotografer.
• Olav Semeleng på Digitalt museum.
• Olav Semeleng på KulturNav
• Baggethun, Rolf (1974). Speilet som husket: de første fotografer i Horten. Horten: Preus fotohistoriske samling.
• Fotografregister : oversyn over ein del av fotografene med tilknytning til Valdres (upublisert manuskript i Preus museum, 2011)
• Olav Semeleng i Historisk befolkningsregister

Denne siden er en spire. Du kan hjelpe den til å vokse seg stor og sterk! Denne sida er ei spire. Du kan hjelpe henne til å vekse seg stor og sterk!

  Les mer…