| Om Heimar og folk i Bykle
|
 Heimar og folk i Bykle, band I. Heimar og folk i Bykle er ei gards- og ættesoge i fem band for Bykle kommune i Setesdal, forfatta av Aanund Olsnes og utgjeve i 2006. Bykle hadde ei ættesoge frå 1966, Gards- og ættesoge for Bykle, med eit stutt utdrag av kultursoga av Knut Gjerden og Bjørgulv Holen. Kring 1990 byrja folk i kommunen å sjå på om det var mogleg å få ei oppdatert soge, som også tok for seg historia til sjølve garden, og ikkje berre ætta.
Det vart nedsett ein komite med Bjarne Tveiten som leiar, og Aanund Olsnes frå Vinje vart tilsett som forfattar hausten 1998. Kommunens kulturkonsulent Astri Rysstad og vikaren hennar, Helene Fredly, var koordinator, medan nemnda og forfattaren tok seg av det faglege. Medlemene i nemnda var frå starten Tora Mosdøl, Gerd Fosse Hovden,
Per Breivegen, Bjarne Tveiten og Folke Nesland. Tveiten og Nesland gjekk etter ei tid ut av nemnda, og i staden kom Leonhard Jansen og Angerd Mosdøl inn. Jansen vart ny leiar. Per Breivegen gjekk bort sumaren 2005, året før boka kom ut.
Bygdebøker i fleire band blir gjerne utgjeve over fleire år, men i Bykle valde ein å gje ut alle fem band samstundes. Les meir ...
|
|
|
| Smakebitar frå artiklar
|
 Hisdal på bilete frå 1990-åra, som vart funne i kommunearkivet. Store-Hisdal er den eldste verestaden i Hisdal i Bykle kommune. Ein kjenner namna på alle som har budd her attende til 1750-åra, men alt på slutten av 1500-åra finn ein nemnt ein husmann Knut Hisdal, så her har altså budd folk i oppimot 400 år. Denne lange busetnadsperioden er ein tydeleg indikasjon på at Store-Hisdal må ha vore ein god stad å bu. Dette vert elles stadfest av det me får vita om den økonomiske stoda til ein del av oppsitjarane i 1700- og 1800-åra.
Den fyrste husmannen her ein får vita noko meir om heitte Bjørgulv Gunnarsson Holen, foreldra hans var Gunnar Tarjeisson Holen og kona, Astrid Knutsdotter, fødd Breive.
- Bjørgulv Gunnarsson Holen, f 1721, d 1804.
- g 1754 m Margit Rikardsdtr. Ørnefjødd, f 1734, d 1816. Born, iallfall:
 Strondi 1965. Foto: Fjellanger-Widerøe Strondi i Trydal i Bykle kommune ligg på austsida av Trydalstjønni, og deildar mot Tykkholt under Trydal) i nord, Hagen i sør og Storstein i aust. I motsetnad til fleire andre av dei nyare bruka i Trydal var Strondi i utgangspunktet ikkje husmannsplass.
I fylgje matrikkelen skal Strondi vera utskilt frå bnr 3, Storstein, i 1882, men dermed er ikkje alt sagt. Det som skjedde i 1882 var at Storstein og Systog sin halvpart av den heimkaupte Trydalsskogen frå 1843 vart formelt dela og matrikulert som to brukseiningar, lnr 46a var Systog sin part, medan 46d høyrde til Storstein. Storsteinparten fekk i 1888 bnr 5, men vart «sammenføiet med bnr 3 i matrikkelen» i 1890, etter at Såve Eivindsson Trydal hadde fått «eindomshævdsdom» på bruket sitt året fyre. I 1898 selde han 4/5 av det som hadde vore bnr 5 til Søren Lund og Olav A. Rike. Desse teigane vart matrikulerte som bnr 6 Båsbrokklii og bnr 7 Sessane (det siste av dessse bruksnummera har sidan vorte sletta or matrikkelen som fylgje av nye sal og delingar). Litt etter salet av bnr 6 og bnr 7 let Såve Eivind H. Bø setje i gang med å rydje seg eit bruk på den femteparten han hadde att. Dette bruket vart sidan ståande med bnr 5. Les mer …
 Gjerden 1965. Frå venstre Der Nord, Derinne og Attistog. I øvre, venstre biletkant skimtar ein Huldreheimen. Foto: Fjellanger Widerøe Gjerden er ein matrikkelgard i Bykle. Dei gamle gardane i Kyrkjebygdi er Byklum, Mosdøl og Gjerden. Av desse er Byklum, som ligg i midten, klårt den eldste, medan Mosdøl i vest og Gjerden i nordaust er sekundære i høve til denne.
På denne bakgrunnen vil me meine at det peikar litt gale i veg, når Tarald Nomeland i den gamle gards- og ættesoga (217) seier at «Jarinn er ein eigen gamal gard, medan Mosdøl kan ha gått ut ifrå Byklum». Både Mosdøl og Gjerden har ein gong i tida gått ut frå Byklum, men desse delingane ligg sjølvsagt langt attende, heilt sikkert fyre 1350.
Utover den nemnde plasseringa i bygda er det fleire grunnar til å meine dette. Ein er landskyldsatsane i 1600-åra, som for Byklum er så mykje høgare enn for grannegardane. Ein tredje er gardsnamnet. Om det siste hermer me den fylgjande passasjen etter Amund B. Larsen (NG IX, 214):
| Udtaleformene [dvs. Jarinne (Nom.) og Jåro (Dat.)] svarer saa korrekt som det er muligt mod oldn. *Jarðirnar og dets Dat. *Jǫrðunum, Flt. af Jǫrð, f. som meget hyppigt bruges i Betydningen Jordstykke, Jordeiendom. At navnet altid har været skrevet som om det var oldn. Gerði, n, Jorde, kan ikke opveie dette, thi dette Ord vilde havt ganske andre Bøiningsformer.
|
|
|
Denne tolkinga virkar innlysande rett, så me skriv under på henne utan vidare.
I den gamle gards- og ættesoga (119-130) ser det ut til at Attistog vert rekna som det eldste av dei tre gamle bruka i Gjerden. Det er smått med konkrete haldepunkt for å avgjera dette spursmålet heilt sikkert, men i den mon Gjerden fylgde det normale garddelingsmønsteret bør bruket i midten, dvs. Der inne, vera det eldste. Me har valt å satse på at det faktisk var såleis, og så langt dette er rett, var då den fyrste delinga ei to-deling, der Attistog vart kløyvd ifrå. Dinest vart den andre halvparten ( Nordstog / Der inne) dela på nytt, slik at det vart 3 bruk. Desse var i hovudsak dei same som dei me kjenner idag. Les mer …
 Lislestogbui som ho såg ut fyre Torjus Stavenes bygde henne om. Biletet her er eit utsnitt av eit større bilete, som er sikkert tidfest til 1933. Det kjem frå Ingebjørg Vegestog. Lislestog er eit leigetomtområde under Utistog og Innistog i Bykle. Det ligg rett ovanfor kyrkja på motsett side av vegen. Parsellen, som han nå er, vart utskilt og matrikulert i 1967 og 1995, men her har vore hus og aktivitet mykje lenger. Nå er det bygdetun, men då staden fyrst vart bygd, var det kråmbu. Han som sette i gang med handel her var Ånund Å. Tveiten, den tredje av sønene åt Ånund Hallvardsson i Heimtveiti.
- Ånund Ånundsson Tveiten, f 1849, d 1912
- g 1875 m Sigrid Olavsdtr. Dysje, f 1835, d 1911. Born:
Sigrid Olavsdotter var dotter åt Olav Gunnarsson Nesland på Dysje og kona, Tone Tarjeisdotter. Les mer …
 Åsheim 5.8.2005. Foto: Aanund Olsnes Åsheim ligg heilt i nordkanten av Hoslemo-gardsvaldet, opp imot Løyningsåni. For å koma hit må ein fylgje vegen frå Berdalsbru eit par km mot Vatnedalen.
Åsheim vart utkløyvd frå Uppigard og Nordigard i 1927, etter at Sigbjørn Eivindsson Bø året fyre hadde kaupt eit jordstykke av Gjermund Sigbjørnsson Hoslemo, og eitt til av Olav Knutsson Vatnedalen. Bruket gjekk altså ut ifrå to eldre bruk, og vart difor tildela 2 bruksnummer med ei samla landskyld på 2 øre, mao. 1 øre frå kvart av morbruka.
Sigbjørn kom frå Berdalen Der uppe, og var eldste son åt Eivind Hallvardsson Bø på det bruket og fyrste kona Tone Sigbjørnsdotter, fødd Glidbjørg. Etter at han flutte hit nytta han etternamnet Åsheim:
 Frå Vatnedalsanlegget ein gong på 1940-talet. Sigbjørn Åsheim står omlag midt på biletet med vest, sixpence og latein i neven. Frå venstre: Knut A. Byklum, Auver Åsen, Knut E. Berdalen, Ånund Skarberg, Johan Johansen, Sigbjørn Åsheim, Åsmund A. Byklum og Knut H. Byklum. Mannen i sixpence som sit i profil heilt til høgre er ikkje identifisert. Bilete frå Åsmund G. Tveiten.  Tone T. Stavenes. seinare Åsheim. Bilete frå samlinga til Tore K. Mosdøl. - Sigbjørn Eivindsson Åsheim, f 1899, d 1988
- g 1920 m Ingebjørg Olavsdtr. Vatnedalen, f 1897, d 1982. Les mer …
 Nordigard ca 1890. Rekonstruksjonsteikning av Arne Berg 1962. På teikninga er Nordigard kalla «Oppiga, Der nord», ser ein. Denne nemninga var i bruk til tunflytjinga i 1912. Nordigard er eitt av gardsbruka i Hoslemo i Bykle kommune. Dette bruket, som til å byrje med hadde tun jamsides Uppigardstunet, har i dag husestaden sin lenger nede og litt lenger vest. Det har opphavet sitt i delinga av Uppigard mellom Tor og Kolbein Hadlessøner. Kva tid ein vil seia at[ dette var, vert vel nærast ei smakssak, men iallfall var det slik at Kolbein i 1874 fekk bygsla halve garden hjå faren, Hadle Torsteinsson Stråpa. I 1881 fekk Tor og Kolbein skøyte på kvar sin ideelle halvpart av garden, og i 1883 vart det halde offentleg delingsforretning, der deildene vart fastsette, og kvart av dei to bruka vart tildela ei landskyld på 1,07 skyldmark.
Fyrste oppsitjaren her var altså ovannemnde Kolbein.
- Kolbein Hadlesson Hoslemo, f 1852, utflytt til Mo ca 1896, vidare til Aurdal, Vats i Ryfylke 1907, d 1935
- g 1874 m Kirsti Jonsdtr. Fiskjetjønn, f 1849, d 1922. Les mer …
|
|
|
| Se også
|
|
|
| Eksterne ressursar
|
|
|
|
|
| Kategoriar for Heimar og folk i Bykle
|
|
|
|
|
| Mest lest
|
|
|
|
