Forside:Valdres
Portal Valdres
Valdres er eit landskap i Oppland, med kommunane Nord-Aurdal, Sør-Aurdal, Øystre Slidre, Vestre Slidre, Vang og Etnedal.Dalføret femner størstedelen av nedbørsområdet for Begnavassdraget nord for Sperillen og den øvre delen av Etnedal landskapsområde med kringliggande fjellstrok. I sør finn ein Begnadalen og Hedalen. I nord er Valdresflye ein del av Jotunheimen. Valdres reknast med til Austlandet, men er òg eit grenseområde til Vestlandet. Den eldste busetninga i dalen kom vestfrå, og Valdres var lenge under Gulatingslagen. I 1153 vart dalen ein del av Stavanger bispedøme.
Den største tettstaden, og den einaste mer over 1000 innbyggjarar er Fagernes i Nord-Aurdal. Fagernes som fekk bystatus i 2007 og har drygt 1900 innbyggjarar (2018). Andre tettstader, med folketal per 2018 i parentes, er: Leira i Nord-Aurdal (873), Bagn i Sør-Aurdal (668), Aurdal i Nord-Aurdal (681), Beitostølen i Øystre Slidre (349), Slidre i Vestre Slidre (346), Røn i Vestre Slidre (283), Heggenes i Øystre Slidre (283), Moane i Øystre Slidre (230) og Bruflat i Etnedal (248).
E16 og fylkesveg 51 går gjennom Valdres. Det er bussamband frå fleire stader i dalen til Oslo, Bergen, Gjøvik og Gol. Valdresbanen gjekk til Fagernes, og vart nedlagd i 1989. Fagernes lufthamn, Leirin var den høgast liggande flyplassen i Nord-Europa, på 822 moh. Den hadde daglege avgonger til Oslo lufthavn, Gardermoen. Lufthamna vart opna i 1987, og nedlagd i 2018.
Frydenlund hotell ligger langs den gamle kongeveien ved Aurdal i Nord-Aurdal kommune. Stedet ble grunnlagt av landkremmer Hans Fluberg tidlig på 1800-tallet, og ble tidig et kommunikasjonsentrum i området. Fluberg fikk oppført flere hus i Aurdal rundt 1800, og drev en stor forretningsvirksomhet. Men ved det store pengefallet i 1813 måtte han gi opp virksomheten.
Ved innføringen av betalingsskyss i 1816 ble det likevel på Frydenlund både skysstasjon og gjestgiveri, og etter hvert kom det også landhandleri, posthus og telegrafstasjon i Aurdal.
Dagens bygning, slik den står i dag, ble bygget omkring 1860 og har fremdeles det sveitserpreget som den fikk ved ombyggingen rundt 1900.
Mange berømte personer gjestet Frydenlund, blant dem N.F.S. Grundtvig og Nina og Edvard Grieg, og ikke minst Knut Hamsun som besøkte stedet flere ganger. Blant annet ble romanen «Victoria» skrevet mens han bodde i Aurdal, og hotellet har innredet et «Hamsun-rom» som er et lite museum med bøker og bilder.
Eksterne lenker
- Frydenlund skysstasjon på valdres.no
- Stftelsen Frydenlund
| Brattrud | |
|---|---|
| Alt. namn: | Brattaruð, Bratrud |
| Fyrst nemnd: | 1454 |
| Stad: | Bagn |
| Sokn: | Bagn |
| Fylke: | Innlandet |
| Kommune: | Sør-Aurdal |
| Gnr.: | 23 |
Brattrud, tidlegare skreve Bratrud, er ein gard i Bagn i Sør-Aurdal. Han ligg i Vestre Bagn på omkring 470 moh.
Namn
Namnet kjem ifølgje Rygh frå norrønt Brattaruð, «brattrydningen»[1].
Historie
Den fyrste skriftlege kjelda som nemner garden er eit diplom datert 7. april 1454, som fortel at Ivar Ivarsson selde ti laupsbol i Brattrud (Brattarudhi) til Hallkjell Thorgilsson[2]. Garden må ha vore eldre enn dette, og namneleddet -rud tyder på norrøn tid. Den ser ut til å ha vorte ein øydegard, som så vart nyrydda tidleg på 1500-talet. Rundt midten av 1600-talet var det to garder, Søre Brattrud og Nørdre Brattrud. Søre Brattrud vart vidare delt i to like deler i 1760, medan Nørdre vart delt i to like deler i 1724. Bruk 1 er eit av dei to frå Nørdre Brattrud.
Utskilde bruk:
- Frå Søre Brattrud
- Søre Brattrud (Sør-Aurdal 23/7) bnr. 7, oppretta ved deling i 1760.
- Ranangen, fråseld i 1763, kjøpt attende i 1799.
- Midtre Brattrud bnr. 9, oppretta ved deling i 1760.
- Øvre midtre Brattrud bnr. 14, utskild i 1900.
- Øvre Brattebakke bnr. 15, utskild i 1903.
- Frå Nørdre Brattrud
- Nørdre Brattrud bruk I, oppretta ved deling i 1724. Saman med bnr. 3 frå 1764 til 1783.
- Haugrud bnr. 6, fråseld i 1754.
- Nørdre Brattrud bnr. 1, oppretta ved skylddeling i 1886.
- Nedre Brattrud bnr. 2, oppretta ved skylddeling i 1886.
- Øvre Brattrud bnr. 3, oppretta ved deling i 1724. Saman med bruk I frå 1764 til 1783.
- Håvardsrud, husmannsplass, fråseld i 1754, kjøpt attende i 1797.
- Lijordhaugen bnr. 5, utskild i 1841.
Eigarar
Garden var i det minste dels i bondeeige i seinmellomalderen, men seinare dokument tyder på at også kyrkje eller kongen eigde part i han. Eigarane var:
- Ivar Ivarsson: Selde 10 laupsbol i garden i 1454.
- Hallkjell Torgilson: Eigar (av part?) frå 1454.
- Håvard Bjørnsson: Selde 10 laupsbol i garden med samtykkje frå kona Gudrun Torbjørnsdotter i 1466.
- Gunnar Torleivsson: Eigar (av part?) frå 1466.
- Ukjende eigarar
- Bjørn Brattrud: Odelsbonde, sonen tok over omkring 1612.
- Ola og Bjørn Bjørnsson: Søner av forrige eigar.
- Krona: Eigde 4 skinn i 1647, 1/2 hus i 1667.
- Reidar Skjaker: Eigde 1 1/2 hud i 1647.
- Knut Endresson: Oppsitjar og eigar av 1 hud i 1647.
- Elling øvre Skjaker og medarvingar: 1 1/2 hud i 1667.
- Svein Reiersson Nerlaus: 1 1/2 hus saman med Elling Skjaker i 1670, selde i 1690.
- Laurits Lauritsson på Bragernes: Eigde krongodset i 1685, 1/2 hus i Søre Brattrud.
- Ola Ellingsson Dølve: Kjøpte 1/2 hud i Søre Brattrud av Laurits Lauritsson.
- Ola Østensson Heie frå Flå i Hallingdal: Kjøpte 1 1/2 hus for 96 rd. i 1690.
- Amund Olsson: Son av forrige eigar, arvea ein del etter mor si og kjøpte meir i 1714.
- Harald Ellingsson Torsrud: Kjøpte 1/2 hud i Søre Brattrud for 50 rd. frå arvingane til Ola Ellingsson Dølve.
- Aslak Hallvorsson: Oppsitjar på Søre Brattrud, kjøpte ut dei andre i 1727.
Etter dette er det samanfall mellom eigarar og brukarar. For brukarar, sjå artiklar om dei einskilde bruka.
Setrer
I 1935 vart følgjande setrer registrert:
- Brattrudsetrane (Nørdre Brattrud, bnr. 1, Brattrud bnr. 2, Haugrud bnr. 6, Søre Brattrud bnr. 7)
- Gutesetre (Brattrud bnr. 3)
- Skrikkarvøllen (Øvre midtre Brattrud bnr. 14)
- Fjøs (Midtre Brattrud bnr. 9)
- Bukfyll (Midtre Brattrud bnr. 9)
- Knutstølen (Midtre Brattrud bnr. 9)
Husmannsplassar
Husmannsplassar ein kjenner er:
- Ranangen: Nemnt i 1720-åra, fråseld i 1763 og fraflytta omkring 1800.
- Håvardsrud: Panta i 1748, fråseld i 1754, i bruk til slutten av 1700-talet.
- Haugrud: Plass til 1748, fråseld og vart bruk nr. 6
- Øvre Brattebakke: Nemnd rundt midten av 1700-talet, utskild i 1903.
- Bakkin: Nemnt i 1764.
- Lijordhaugen: Utskild i 1841.
- Bakkejord: Brukt i siste del av 1800-talet.
Frå matriklar og panteregister
| Matrikkel 1647 | 2 1/2 hus og 4 skinn[3]
|
| Gammal matrikkel | MN 147 med skyld 3 hudar |
| Matrikkel 1838 | MN 20 med skyld 11 skylddaler 2 ort 20 skilling |
| Matrikkel 1887 | MN 23 med skyld 20 mark 91 øyre |
| Areal og antall bruk 2009 |
Referansar
- ↑ O. Rygh, Norske Gaardnavne, b.4, s.225
- ↑ DN I, nr. 828
- ↑ Skattematrikkelen 1647 bind IV, s. 74
Kjelder
- Diplomatarium Norvegicum
- Gjermundsen, Jon Ola: Gard og bygd i Sør-Aurdal: Bind A Reinli og Vestre Bagn, Sør-Aurdal kommune / Valdres bygdeboks forlag, 1987. Digital versjon på Nettbiblioteket.
- Rolf Fladby og Hans Try: Skattematrikkelen 1647: Bind IV: Oppland fylke. Utg. Norsk lokalhistorisk institutt. Oslo. 1970. Digital versjon på Nettbiblioteket.
Eksterne lenkjer
- Braterud i folketelling 1801 for Aurdal prestegjeld fra Digitalarkivet
- Bratrud i folketelling 1865 for Sør-Aurdal prestegjeld fra Digitalarkivet
- Bratrud i folketelling 1910 for Sør-Aurdal herred fra Digitalarkivet
Koordinater: 60.814444° N 9.537222° Ø
{{#coordinates:}}: kan ikke har mer enn én primærtagg per side Les mer…
Kjelder og litteratur
|
