Forside:Valdres

Fra lokalhistoriewiki.no
Hopp til navigering Hopp til søk

Portal Valdres

Kart over Valdres, med den historiske vandreruta Stølsrute teikna inn.

Valdres er eit landskap i Oppland, med kommunane Nord-Aurdal, Sør-Aurdal, Øystre Slidre, Vestre Slidre, Vang og Etnedal.Dalføret femner størstedelen av nedbørsområdet for Begnavassdraget nord for Sperillen og den øvre delen av Etnedal landskapsområde med kringliggande fjellstrok. I sør finn ein Begnadalen og Hedalen. I nord er Valdresflye ein del av Jotunheimen. Valdres reknast med til Austlandet, men er òg eit grenseområde til Vestlandet. Den eldste busetninga i dalen kom vestfrå, og Valdres var lenge under Gulatingslagen. I 1153 vart dalen ein del av Stavanger bispedøme.

Den største tettstaden, og den einaste mer over 1000 innbyggjarar er Fagernes i Nord-Aurdal. Fagernes som fekk bystatus i 2007 og har drygt 1900 innbyggjarar (2018). Andre tettstader, med folketal per 2018 i parentes, er: Leira i Nord-Aurdal (873), Bagn i Sør-Aurdal (668), Aurdal i Nord-Aurdal (681), Beitostølen i Øystre Slidre (349), Slidre i Vestre Slidre (346), Røn i Vestre Slidre (283), Heggenes i Øystre Slidre (283), Moane i Øystre Slidre (230) og Bruflat i Etnedal (248).

E16 og fylkesveg 51 går gjennom Valdres. Det er bussamband frå fleire stader i dalen til Oslo, Bergen, Gjøvik og Gol. Valdresbanen gjekk til Fagernes, og vart nedlagd i 1989. Fagernes lufthamn, Leirin var den høgast liggande flyplassen i Nord-Europa, på 822 moh. Den hadde daglege avgonger til Oslo lufthavn, Gardermoen. Lufthamna vart opna i 1987, og nedlagd i 2018.
Ellef Marcussen.
Foto: Ukjent, hentet fra Kobro: Norges læger 1800-1908 (1915)

Ellef Marcussen (født 15. november 1857 i Dypvåg, død 27. juli 1923 i Gjøvik) var lege og politiker (H). Han virket som lege i Gjøvik-distriktet det meste av yrkeskarrieren, og var stortingsrepresentant 1919-1921.

Familie

Ellef Marcussen var sønn av skipsreder Peder Evensen Marcussen (1828-1884) og Ellen Marie Knudsen (1831-1908), og ble gift i 1885 med Anna Linhardine ("Dina") Marie Risøe (1860-1934). De fikk seks sønner mellom 1886 og 1897; Sverre, Harald, , Fridtjof, Olav, Torgny og Eilef.

Liv og virke

Ellef Marcussen ble student fra Gjertsens skole i Christiania i 1876 og ble cand. med. i 1884. Etter studiet arbeidet han først hos lege O. F. Vogt i Tvedestrand fram til 1885, da han ble kommunelege i nordre Valdres.

Marcussen var i nordre Valdres fram til 1888. Da opprettet han privatklinikk på Gjøvik og fungerte også som kommunelege og fattiglege i Gjøvik og Vardal. I Gjøvik bys historie skriver Reidar Mollgard at «det var heldig at byen fikk en så dyktig og sosialt interessert lege som dr. Marcussen». Han engasjerte seg blant annet i kampen mot tuberkulosen, som hadde blitt et stort problem i Gjøvik i samband med byens sterke vekst på 1890-tallet.

Fra 1900 var Marcussen konstituert kommunelege for Toten, Vardal og Biri med bopel i Gjøvik, og samtidig la han ned sin privatklinikk. I 1921 ble han beskikket til kommunelege i Vardal distrikt, etter en nyordning av stillingene. Han satt i stillingen til sin død. Marcussen gjorde seg for øvrig bemerket som en av de første legene som brukte bil i tjenesten, allerede fra 1907.

Marcussen var i perioden 1919–1921 stortingsrepresentant for Lillehammer og Gjøvik, som representant for Høyre. Han satt i Næringskomiteen.

Ellef Marcussen hadde en rekke verv. Han var blant annet medlem av Gjøvik representantskap 1890-1894, formann i Gjøvik skolestyre ca. 1900-1905, fra 1917 medlem av kontrollkomiteen for Presteseter asyl på Vestre Toten, og i en årrekke styremedlem og viseformann i Kgl. Norsk automobilklubb.

Ellefsen fikk i 1895 oppført en bygård i Gjøvik, kalt Marcussengården eller Dr. Marcussens gård. Ved folketellingen i 1900 var 17 personer oppført der, inkludert Marcussen selv, kona og seks sønner. Gården ble revet på slutten av 1980-tallet.

Ettermæle

Ellef Marcussen er gravlagt på Vestre gravlund i Oslo.
Foto: Stig Rune Pedersen (2015)

I en nekrolog over Ellef Marcussen (usignert) i Aftenposten 28. juli 1923 ble han beskrevet slik (utdrag):

Marcussens navn som læge har en meget god klang blant kolleger, og inden folkets brede lag blev han omfattet med respekt og ubegrænset tillid. Som kirurg var han særlig fremragende. Det stod med rette ry av hans utallige og altid vellykkede operasjoner. ... Med dr. Marcussen har vort land mistet en glødende patriot og en god og trofast søn. Han var en høireist, fryktløs mand og en utpræget personlighet, hos hvem der ikke fandtes svik.

31. juli 1923 ble det holdt en sørgehøytidelighet i Gjøvik kirke, og dagen etter ble han bisatt fra krematoriet i Kristiania. Ellef Marcussen er gravlagt i familiegrav på Vestre gravlund. Tittelen Distriktslæge er benyttet på gravminnet.

Kilder


Kolsgard
Alt. navn: Kollsgard; Framgard; Framgarde; Framgarden
Sted: Reinli
Sokn: Reinli
Fylke: Innlandet
Kommune: Sør-Aurdal
Gnr.: 13

Kolsgard eller Framgard / Framgarden er ein matrikkelgard i Sør-Aurdal kommune i Valdres. Garden ligg på rundt 500 meter over havet i Reinli, rett ved Reinli stavkyrkje. Garden er delt i ei rekkje bruk.

Namnet

Opphavleg var nok Kolsgard namnet, og det vert i dag nytta i forma Kolsgard. Men namnet Framgarden vart tidleg nytta side om side med Kolsgard. Truleg var det eit namn på ein del av garden, den som lå fremst, men kva han låg fremst i høve til veit ein ikkje. Bruket som i dag nyttar namnet Framgarden har forma Framgard. Allereie i 1712 skal Framgard og Austegard ha delt tun, så desse to namna kan også gå om kvarandre.

Kolsgard kjem ifølgje Oluf Rygh frå Kolsgarðr, av mannsnamnet Kolr[1]. Dette er eit av dei eldste gardsnamna i bygda. Tidleg på 1600-talet nemnast Kolgiorde og Koldtzgiorde, som truleg er forvanskingar av Kolsgard.

Bruk

Garden vart oppdelt frå midten av 1600-talet. Jon Ola Gjermundsen har i Gard og bygd i Sør-Aurdal sett opp fire bruk som er nemnt i 1664, og seks bruk på 1700-talet. Bruk- og brukarhistoria på Kolsgard er komplisert, men det er her prøvd å sette ho opp systematisk.

Bruk I

Utdjupande artikkel: Framgarden bruk I (Sør-Aurdal)

Bruk I vart etter kvart ein del redusert gjennom frådeling. I 1856 vart bruket slått saman med Svartlie og Sveltrud frå bruk VIa til Svartlie og Sveltrud, gnr. 13/12.

Utskilde bruk:

  • Brøtin, bnr. 13, fråseld i 1827. Også kalla Liungbruket.
  • Framgardslie, bnr. 24, utskild i 1890. Også kalla Barbrobruket.

Bruk II og III

Utdjupande artikkel: Framgarden bruk II og III (Sør-Aurdal)

Bruk II vart i 1736 slått saman med bruk III, men i 1757 vart dei delt att. I 1769 vart så både bruk II og bruk III delt i to like delar. Bruk II og IIIa og partar frå VIa og VIb, vart i 1804 og 1808 kjøpt opp og slått saman til [[Framgard (Sør-Aurdal 13/16) bnr. 16, også kalla Umundsgarden.

Utskilde bruk:

Frå den andre delen av bruka, II og IIIb, vart det også utskild nye bruk:

  • Ellevsbakkatn, bnr. 14, utskild frå bruk II og IIIb.
  • Framgard, bnr. 26, utskild frå bruk II og IIIb, med tillegg av part frå Framgard bnr. 1.
  • Nedre Slettet, bnr. 15, utskild frå Ellevsbakkatn bnr. 14 i 1837
  • Pålelie, bnr. 28, utskild frå Framgard bnr. 26 i 1855.
  • Lykkja, bnr. 29, utskild frå Framgard bnr. 26 i 1855.
  • Hagin, bnr. 27, utskild frå Framgard bnr. 26 i 1857.
  • Framgard, bnr. 30, utskild frå Framgard bnr. 26 i 1857. Også kalla Øvre Kollsgardbrøtin.

Bruk IV

Utdjupande artikkel: Framgarden bruk IV (Sør-Aurdal)

Bruk IV vart del i 1759. IVa vart så i 1782 slått saman med ein part frå bruk V til Framgard bnr. 3, kjend som Ellingsgarden. Bruk IVb vart til Haslatn bnr. 9.

Utskilde bruk:

  • Brettatn, bnr. 24, utskild i 1812 frå Framgard bnr. 3.
  • Haslebrøtin, bnr. 11, utskild frå Haslatn bnr. 9 i 1823.
  • Vilhelmshaugen, bnr. 7, utskild frå Framgard bnr. 3 i 1870.
  • Kjørum, bnr. 5, utskild frå Framgard bnr. 3 i 1875.
  • Kvednajordet, bnr. 4, utskild frå Framgard bnr. 3 i 1876.
  • Hermundslie, bnr. 25, utskild frå Brettatn i 1888.

Bruk V

Utdjupande artikkel: Framgarden bruk V (Sør-Aurdal)

Bruk V vart til Framgard bnr. 1, også kalla Nilsegarden. Utskilde bruk:

  • Kyrkjebøen, bnr. 2, utskild frå Framgard bnr. 1 i 1837.
  • Lyhushaugen, husmannsplass, fråseld frå Framgard bnr. 1 i 1841 og kjøpt attende i 1861.
  • Dalabakkin, bnr. 39, utskild frå Framgard bnr. 1 i 1904.
  • Møldbakkin, bnr. 62, utskild frå Framgard bnr. 1 i 1947.
  • Bruhagin, bnr. 68, utskild frå Framgard bnr. 1 i 1949.

Bruk VI

Utdjupande artikkel: Framgarden bruk VI (Sør-Aurdal)

Bruk VI vart delt i to like delar i 1795. Frå både VIa og VIb vart det fråseld fleire bruk, og resten vart del av Framgard bnr. 16 saman med delar av bruk II og III.

Utskilde bruk:

  • Sveltrud, fråseld frå bruk VIa i 1796.
  • Svartlie, fråseld frå bruk VIa i 1796. Sveltrud og Svartlie vart seinare slått saman, sjå bruk I.
  • Klavabrøtin, fråseld frå bruk VIb til Leineikro, gnr. 12/17, seinare utskild frå Lineikro.

Eigarar

Den fyrste eigaren som er kjend er Arne Tomle frå Land som eigde ein hud i Kolsgard. Året etter er det nemnt ein Tøstein Belgum som eigde 10 laupsbol i Vestgard, og det ser ut til å vore eit eigarfellesskap mellom Vestgard og Kolsgard.

I matrikkelen 1667 eigde Aurdal prestebol halvanna pund smør medan Reinli sokn eigde fire skinn. Resten av garden var bondegods. Bøndene eigde også eitt skinn i Vøll engeland og fem skinn i Stavadale. I 1803 eigde kyrkja framleis ein del av garden: Prestebolet hadde 1 pund 15 ½ merker smør og Reinli sokn hadde eitt skinn. I 1824 vart så prestebolets del seld til sjølveige.

Brukarar / eigarar

Denne lista dekkjer tida fram til deling av garden midt på 1600-talet. Seinare brukarer og eigarar kan ein finne i artiklar om dei einskilde bruka. Delinga mellom fire brukarar på midten av 1600-talet er det vanskeleg å finne ut av. Ein veit ikkje kva del den einskilde brukar satt på. Det ein veit er at det ikkje berre var gode høve mellom dei, for det var fleire rettssaker om eigedomsretten.

  • Ola, truleg Ola Bjørnsson Vestgard, nemnt frå 1612 til 1631.
  • Ola, nemnt fram til 1643.
  • Knut, kan vere Knut Bjørnsson Brattrud, son til Bjørn Brattrud, nemnt frå 1644. Skal ifølgje eit skøyte frå 1641 ha budd på Kollgard også tidlegare.
  • Gudbrand Tøsteinsson (f. omkr. 1616), brukar saman med Knut i 1647 og åleine i 1647. Også nemnt i 1664 til 1681.
  • Knut Knutsson (f. omkr. 1599), kan vere son til Knut som er nemnt frå 1644. Nemnt som brukar i 1664. Barn ein kjenner:
  • Timann Knutsson (f. omkr. 1645), nemnt 1664 til 1681.
  • Pål Knutsson (f. omkr. 1643), nemnt 1664 til 1682.

Referansar

  1. ↑ Norske Gaardnavne 4, s. 223

Kjelder

Koordinater: 60.83097° N 9.49829° Ø  Les mer…


Nordli skole rundt 1950, Lundstein bak til venstre.
Foto: Ukjent
Håkon Lundstein (født 1. mai 1908 i Etnedal, død 11. april 2001 i Østre Toten) var lærer. Lengst var han ved Nordli skole i Østre Toten. Han vokste opp i Etnedal i Valdres, som sønn av Martin (1872-1973) og Gunhild Lundstein (1886-1983). Også faren var lærer, og i tillegg ordfører, skribent og en kjent person i Etnedal. Håkon Lundstein tok lærereksamen på Hamar i 1934 og hadde dessuten utdanning fra jordbruksskole, håndverksskole og Norges Lærerhøgskole (1946/47).  Les mer…
Hentet fra «https://lokalhistoriewiki.no/index.php?title=Forside:Valdres&oldid=2451»