lokalhistoriewiki.no

Forside:Valdres

Sideversjon per 1. nov. 2007 kl. 22:34 av Jeblad (samtale | bidrag)

Portal Valdres

Kart over Valdres, med den historiske vandreruta Stølsrute teikna inn.

Valdres er eit landskap i Oppland, med kommunane Nord-Aurdal, Sør-Aurdal, Øystre Slidre, Vestre Slidre, Vang og Etnedal.Dalføret femner størstedelen av nedbørsområdet for Begnavassdraget nord for Sperillen og den øvre delen av Etnedal landskapsområde med kringliggande fjellstrok. I sør finn ein Begnadalen og Hedalen. I nord er Valdresflye ein del av Jotunheimen. Valdres reknast med til Austlandet, men er òg eit grenseområde til Vestlandet. Den eldste busetninga i dalen kom vestfrå, og Valdres var lenge under Gulatingslagen. I 1153 vart dalen ein del av Stavanger bispedøme.

Den største tettstaden, og den einaste mer over 1000 innbyggjarar er Fagernes i Nord-Aurdal. Fagernes som fekk bystatus i 2007 og har drygt 1900 innbyggjarar (2018). Andre tettstader, med folketal per 2018 i parentes, er: Leira i Nord-Aurdal (873), Bagn i Sør-Aurdal (668), Aurdal i Nord-Aurdal (681), Beitostølen i Øystre Slidre (349), Slidre i Vestre Slidre (346), Røn i Vestre Slidre (283), Heggenes i Øystre Slidre (283), Moane i Øystre Slidre (230) og Bruflat i Etnedal (248).

E16 og fylkesveg 51 går gjennom Valdres. Det er bussamband frå fleire stader i dalen til Oslo, Bergen, Gjøvik og Gol. Valdresbanen gjekk til Fagernes, og vart nedlagd i 1989. Fagernes lufthamn, Leirin var den høgast liggande flyplassen i Nord-Europa, på 822 moh. Den hadde daglege avgonger til Oslo lufthavn, Gardermoen. Lufthamna vart opna i 1987, og nedlagd i 2018.
Utstilling på Gjøvik bibliotek i forbindelse med Margit Sandemos død, laget av Oppland fylkesbibliotek.
Foto: Oppland fylkesbibliotek
(2018)

Margit Sandemo f. Underdal (født 23. april 1924 på Østre Toten, død 1. september 2018 i Skillinge i Skåne) var forfatter. Hun ga ut over 150 bøker, og var på slutten av livet den dalevende norske forfatteren som hadde kommet med flest utgivelser. Antallet hang sammen med at hun ble regna med blant kiosk- eller serielitterære forfattere, og hun ble avvist da hun søkte medlemskap i Den norske Forfatterforening. Hun var datter av forfatter Anders Underdal (1880–1973) og lærer Elsa Reuterskiöld (1892–1967). Margit Sandemo hevda at faren var en utenomekteskapelig sønn av Bjørnstjerne Bjørnson, noe som senere har blitt motbevist.

Da Margit ble født, bodde familien på Tovollen i Østre Toten.  Les mer…


Søre Lie
Alt. namn: Lien (1667)
Rydda: Sein jernalder
Stad: Liagrende
Sokn: Reinli
Fylke: Innlandet
Kommune: Sør-Aurdal kommune
Gnr.: 1
Type: Matrikkelgard

Søre Lie er ein matrikkelgard i Liagrende i Sør-Aurdal kommune. Saman med Nørdre Lie i Nord-Aurdal har Søre Lie gitt namn til Liagrende. Garden vart truleg rydda i sein jernalder. Etter svartedauden låg han øyde, og vart fyrst rydda opp at ein gong rundt midten av 1600-talet. I gammal matrikkel var garden nr. 172, og hadde 2 skinn skyld frå andre halvdel av 1600-talet. I matrikkelen 1838 vart garden nr. 1, og dette gardsnummeret har han framleis.

Det ser ut til at Søre og Nørdre Lie ikkje kjem frå ein opphavleg namnegard Lie. Nørdre Lie ser ut til å ha hatt eit tidlegare namn, så dei var sannsynlegvis sjølvstendige garder frå først av. I 1666 kallast Nørdre Lie Melby, og i 1693 Melbylie. Under Søre Lie låg bruket Rustøe, som i 1736 vart utskild som sjølvstendig gard. Dei delte då skylda på 2 skinn og 12 merker smør, og fekk skyld på 1 skinn og 6 merker smør kvar. I matrikkelen fra 1723 var det ein husmannsplass under Søre Lie, i matrikkel fra 1761 var det fire husmenn og i 1782 fem plasser.

Bruk

På 1800-talet byrja utskiljinga av nye bruk.

Frå hovedbølet Søre Lie (bnr. 1):

Frå Liabrenne (bnr. 6):

Frå Sagbrøtin (bnr. 3):

Frå teig av Liaskoge:

Frå Rustøen (bnr. 8)

Frå Tøsteinsbrenne (bnr. 10):

Frå Tølleivshaugen (bnr. 9):

  • 1904: Song (bnr. 22)

Setrar

Det var ein rekkje setrar under Søre Lie-gardane. I 1935 vart følgjande registrert:

Husmannsplassar

Den eldste husmannsplassen ein kjenner er Tølleivshaugen, som vart eige bruk i 1845. I 1815 er det nemnt fire plassar, som vart kalla Brennplassane. I 1865 er det nemnt ti plassar:

I 1900 var berre tre av desse att som husmannsplassar. Andre plassar ein kjenner under Søre Lie er Enge, Liabrenne (eige bruk 1815), Dokke (eige bruk 1827) og Hermundsplassen (eige bruk 1828).

Eigarar

På 1600-talet var Søre Lie krongods. Under krongodssalet i 1660-åra kjøpte sokneprest Peder Pedersen Colding garden. Han fekk Søre Lie for ti riksdalar i februar 1666.

Vi kjenner desse eigarane fram til garden vart delt på 1800-talet:

  • Peder Pedersen Colding (sokneprest i Aurdal prestegjeld)
  • Lage Pedersen, son av forrige eigar
  • Timann Gulliksson Torsrud (kjøpte garden 1701)
  • Mikjel Timannsson (død 1743; son av forrige eigar, overtok 1721)
  • Gudbrand Olsson (død seinast 1755; kjøpte hovudbølet, var leiglending på Rustøe som no vart utskilt)
  • Mikjel Mikjelsson Bøen (død 1756; son av forrige eigar, overtok 1755)
  • Dorte Mikjelsdotter Bøen (mor til forrige eigar, overtok 1759 og hadde arva Rustøe 1743)
  • Ola Knutson Framgarden (kjøpte Søre Lie i 1761)
  • Embrek Mikjelsson (son av Mikjel Timannsson og Dorte Mikkjelsdotter, kjøpte Rustøe i 1759)
  • Sjugurd Embreksson (son av forrige eigar av Rustøe, kjøpte Rustøe av mora Gjartrud Sjugurdsdotter 1808)

For brukarer, sjå artiklar om dei einskilde bruka der dette finst.

Frå matriklar og panteregister

Matrikkel 1647
Gammal matrikkel MN 172 med skyld 9/25-deler skinn og 3 og 3/5-deler merker smør
Matrikkel 1838 MN 1 med skyld 3 skylddaler 11 skilling
Matrikkel 1887
Areal og antall bruk 2009


Kjelder

Anne og Sigurd Saksberg fotografert i 1957, i forbindelse med 75-årsdagen til Anne. Bak er bygningen i Nergarden. Ifølge folketellinga 1920 hadde det toetasjes huset seks beboelsesrom.
Foto: Ukjent

Anne Saksberg (født Sletten 18. august 1882 i Etnedal, død 1. januar 1966 i Snertingdal) var kone på Nergarden Drogset, Snertingdal i nåværende Gjøvik kommune.

Bakgrunn

Hun vokste opp på Rundesletten, et småbruk i Steinsetbygda i Nord-Etnedal, som eldstedattera til Anders Nilsson (1854-?) og Ragnhild Mikkelsdotter (1847-1906). Anne og søstrene Inger (1884–1954) og Ingeborg (1888–1914) fikk alt som barn skjøte på Rundesletten, men de solgte stedet i 1912.

Som mange andre bygdejenter begynte Anne som tjenestejente. Rundt 1900 hadde hun post på garden Nedre Bråstad ved Gjøvik, og noen år seinere var hun på Skunberg i Snertingdalen. Det var sannsynligvis der hun ble kjent med Sigurd Saksberg (1887-1977), som kom fra nabogarden (Nordre Saksberg).

Ekteskap

De gifta seg i 1910 og kjøpte året etter Nergarden Drogset, et bruk som lå litt nedafor Skunberg og Saksberg. Der dreiv de og de seks barna tradisjonell, allsidig gardsdrift, med mjølkekuer og andre husdyr. Anne hadde sannsynligvis hovedansvaret for fjøset.

Barn

Anne og Sigurd Saksbergs gravminne ved Segard kirke.
Foto: Anne Solfrid Nygård (1995)

Anne og Sigurd Saksberg hadde disse ungene:

Kilder og litteratur

Eksterne lenker

Hentet fra «https://lokalhistoriewiki.no/index.php?title=Forside:Valdres&oldid=2448»