Forside:Valdres

Fra lokalhistoriewiki.no
Hopp til navigering Hopp til søk

Portal Valdres

Kart over Valdres, med den historiske vandreruta Stølsrute teikna inn.

Valdres er eit landskap i Oppland, med kommunane Nord-Aurdal, Sør-Aurdal, Øystre Slidre, Vestre Slidre, Vang og Etnedal.Dalføret femner størstedelen av nedbørsområdet for Begnavassdraget nord for Sperillen og den øvre delen av Etnedal landskapsområde med kringliggande fjellstrok. I sør finn ein Begnadalen og Hedalen. I nord er Valdresflye ein del av Jotunheimen. Valdres reknast med til Austlandet, men er òg eit grenseområde til Vestlandet. Den eldste busetninga i dalen kom vestfrå, og Valdres var lenge under Gulatingslagen. I 1153 vart dalen ein del av Stavanger bispedøme.

Den største tettstaden, og den einaste mer over 1000 innbyggjarar er Fagernes i Nord-Aurdal. Fagernes som fekk bystatus i 2007 og har drygt 1900 innbyggjarar (2018). Andre tettstader, med folketal per 2018 i parentes, er: Leira i Nord-Aurdal (873), Bagn i Sør-Aurdal (668), Aurdal i Nord-Aurdal (681), Beitostølen i Øystre Slidre (349), Slidre i Vestre Slidre (346), Røn i Vestre Slidre (283), Heggenes i Øystre Slidre (283), Moane i Øystre Slidre (230) og Bruflat i Etnedal (248).

E16 og fylkesveg 51 går gjennom Valdres. Det er bussamband frå fleire stader i dalen til Oslo, Bergen, Gjøvik og Gol. Valdresbanen gjekk til Fagernes, og vart nedlagd i 1989. Fagernes lufthamn, Leirin var den høgast liggande flyplassen i Nord-Europa, på 822 moh. Den hadde daglege avgonger til Oslo lufthavn, Gardermoen. Lufthamna vart opna i 1987, og nedlagd i 2018.
Sør-Aurdals kommunevåpen

Sør-Aurdals kommunevåpen er blått med et relikvieskrin i gull.

Bakgrunnen for motivet er Hedalskrinet, et relikvieskrin fra Hedalen stavkirke. Sør-Aurdal er en av bare to kommuner som fortsatt har to stavkirker som er i bruk, Hedalen og Reinli. Skrinet ble laget omkring 1275, og har en utforming som minner om en kirke med dragehoder. I våpenet er de to dragehodene tillagt en symbolikk, ett for hver av stavkirkene. Videre er det femarmede patriarkalkorset og de fem buene i borden på skrinet tillagt symbolikk, idet de viser til de fem kirkesognene i kommunen. Valget av blått som feltfarge er knyttet til de to vassdragene som er grunnlaget for tømmer- og sagbruksdriften i kommunen.

Utkastet som ble vedtatt av kommunestyret i 1989 ble tegnet av Arvid Sveen. Våpenet ble godkjent av Kongen i statsråd i 1990.

Ekstern lenke

Søre Lie
Alt. namn: Lien (1667)
Rydda: Sein jernalder
Stad: Liagrende
Sokn: Reinli
Fylke: Innlandet
Kommune: Sør-Aurdal kommune
Gnr.: 1
Type: Matrikkelgard

Søre Lie er ein matrikkelgard i Liagrende i Sør-Aurdal kommune. Saman med Nørdre Lie i Nord-Aurdal har Søre Lie gitt namn til Liagrende. Garden vart truleg rydda i sein jernalder. Etter svartedauden låg han øyde, og vart fyrst rydda opp at ein gong rundt midten av 1600-talet. I gammal matrikkel var garden nr. 172, og hadde 2 skinn skyld frå andre halvdel av 1600-talet. I matrikkelen 1838 vart garden nr. 1, og dette gardsnummeret har han framleis.

Det ser ut til at Søre og Nørdre Lie ikkje kjem frå ein opphavleg namnegard Lie. Nørdre Lie ser ut til å ha hatt eit tidlegare namn, så dei var sannsynlegvis sjølvstendige garder frå først av. I 1666 kallast Nørdre Lie Melby, og i 1693 Melbylie. Under Søre Lie låg bruket Rustøe, som i 1736 vart utskild som sjølvstendig gard. Dei delte då skylda på 2 skinn og 12 merker smør, og fekk skyld på 1 skinn og 6 merker smør kvar. I matrikkelen fra 1723 var det ein husmannsplass under Søre Lie, i matrikkel fra 1761 var det fire husmenn og i 1782 fem plasser.

Bruk

På 1800-talet byrja utskiljinga av nye bruk.

Frå hovedbølet Søre Lie (bnr. 1):

Frå Liabrenne (bnr. 6):

Frå Sagbrøtin (bnr. 3):

Frå teig av Liaskoge:

Frå Rustøen (bnr. 8)

Frå Tøsteinsbrenne (bnr. 10):

Frå Tølleivshaugen (bnr. 9):

  • 1904: Song (bnr. 22)

Setrar

Det var ein rekkje setrar under Søre Lie-gardane. I 1935 vart følgjande registrert:

Husmannsplassar

Den eldste husmannsplassen ein kjenner er Tølleivshaugen, som vart eige bruk i 1845. I 1815 er det nemnt fire plassar, som vart kalla Brennplassane. I 1865 er det nemnt ti plassar:

I 1900 var berre tre av desse att som husmannsplassar. Andre plassar ein kjenner under Søre Lie er Enge, Liabrenne (eige bruk 1815), Dokke (eige bruk 1827) og Hermundsplassen (eige bruk 1828).

Eigarar

På 1600-talet var Søre Lie krongods. Under krongodssalet i 1660-åra kjøpte sokneprest Peder Pedersen Colding garden. Han fekk Søre Lie for ti riksdalar i februar 1666.

Vi kjenner desse eigarane fram til garden vart delt på 1800-talet:

  • Peder Pedersen Colding (sokneprest i Aurdal prestegjeld)
  • Lage Pedersen, son av forrige eigar
  • Timann Gulliksson Torsrud (kjøpte garden 1701)
  • Mikjel Timannsson (død 1743; son av forrige eigar, overtok 1721)
  • Gudbrand Olsson (død seinast 1755; kjøpte hovudbølet, var leiglending på Rustøe som no vart utskilt)
  • Mikjel Mikjelsson Bøen (død 1756; son av forrige eigar, overtok 1755)
  • Dorte Mikjelsdotter Bøen (mor til forrige eigar, overtok 1759 og hadde arva Rustøe 1743)
  • Ola Knutson Framgarden (kjøpte Søre Lie i 1761)
  • Embrek Mikjelsson (son av Mikjel Timannsson og Dorte Mikkjelsdotter, kjøpte Rustøe i 1759)
  • Sjugurd Embreksson (son av forrige eigar av Rustøe, kjøpte Rustøe av mora Gjartrud Sjugurdsdotter 1808)

For brukarer, sjå artiklar om dei einskilde bruka der dette finst.

Frå matriklar og panteregister

Matrikkel 1647
Gammal matrikkel MN 172 med skyld 9/25-deler skinn og 3 og 3/5-deler merker smør
Matrikkel 1838 MN 1 med skyld 3 skylddaler 11 skilling
Matrikkel 1887
Areal og antall bruk 2009


Kjelder

Jul Haganæs.
Foto: Forfatternett Oppland

Jul Haganæs (fødd 22. august 1932 i Aurdal, død 3. april 2013 same stad) var ein forfattar frå Aurdal i Valdres. Han debuterte som lyrikar i 1965. Stein under fuglefot, som kom hausten 2000, var den 12. diktsamlinga hans. For Mørkegangsdalen som kom i 1987, fekk han Sunnmørsprisen.

I 1979 kom eit utval av dikta til Haganæs ut på Island, i omdiktning av Gudmundur Danielsson. Den finske lyrikaren Maj-Lis Holmberg har sett om dikt av Haganæs både til finsk og svensk, og den polske lyrikaren Jerzy Wielunski har omsett og publisert dikt av han i heimlandet sitt.

Haganæs har også skrive fleire dokumentarbøker. Den mest kjende av desse er truleg boka om Knut Hamsun og Aurdal, som kom i 1982 og fekk mange lovord av kritikarane. Mellom prosabøkene til Haganæs er elles biografiar om forfattarane Sigurd Lybeck og Ola Viker.

Haganæs har fått Nord-Aurdal kommunes kulturpris og kulturprisen som Aurdal og Sørskogen Arbeiderlag deler ut.

Bibliografi

  • "Aprilnetter". Fonna Forlag, 1965. (dikt)
  • "Og dagane draup". Fonna, 1967. (dikt)
  • "Vindskag". Fonna, 1970. (dikt)
  • "Signal til vengene". Noregs boklag, 1972. (dikt)
  • "Nyper i frost". Noregs boklag, 1973. (dikt)
  • "Berget i spegelen". Norges boklag, 1975. (dikt)
  • "Skriuland". Norges boklag, 1978. (dikt)
  • "Brennefang til bålet". Noregs boklag, 1979. (dikt)
  • "Strået ved jarnvegen". Noregs boklag, 1981. (dikt)
  • "Nu god Nat min Ven. På Hamsuns gjengrodde stier i Aurdal". Grøndahl, 1982.
  • "Slekt skal følge :Dieserud-folket fra Aurdal". Paul T. Dreyers forlag, 1983.
  • "Om det koster deg livet. Fra krigens dager i Valdres". Grøndahl, 1985.
  • "Kurèr for frihet. Historien om Bjarne Holth-Larsen". Grøndahl, 1986.
  • "Mørkegangsdalen". Grøndahl, 1987. (dikt)
  • "Flygerne fra Piltingsrud. En beretning om uredde valdriser". 1988.
  • "En folkets forteller. Sigurd Lybeck, etnedølen som skapte Bustenskjold". Grøndahl, 1989.
  • "Dikteren ved dommerbordet. Et portrett av Ola Viker". Grøndahl,1992.
  • "Men ljoset finn veg". Fonna, 1992. (dikt)
  • "På vingene for friheten. Flygeren Conrad Skjoldhammer". Valdres forlag, 1995.
  • "Stein under fuglefot". Snøfugl, 2000. (dikt)
  • "Lange Sander og andre noveller". Snøfugl, 2002.
  • "Nattens bilder". Snøfugl, 2004. (dikt)

Meldingar og artiklar

  • Bladet "Valdres" 25. januar 1980: Artikkel av Ivar Orgland: "Norsk lyrikk på islandsk. Gudmundur Danielsson presenterer diktaren Jul Haganæs".
  • Artikkel av Maj-Len Rönkä i tidsskriftet "Horisont" (Organ för svenska Österbottens litteraturförening): "Jul Haganæs - vill få noko til å dukke opp i sinnet".
  • Kronikk av Carl Fredrik Engelstad i Aftenposten 3. november 1982: "Med Knut Hamsun i Valdres". (Om "Nu god Nat min Ven" av Jul Haganæs.

Eksterne lenkjer


05 Oppland vapen.png Valdres er basert på en artikkel fra Forfatternett Oppland, en nettside som drives av Oppland fylkesbibliotek. Artikkelen er lagt ut under lisensen cc-by-sa. Lokalhistoriewikis brukere kan fritt redigere og utvide artikkelen.
Flere artikler finnes i denne alfabetiske oversikten.
  Les mer…
Hentet fra «https://lokalhistoriewiki.no/index.php?title=Forside:Valdres&oldid=2456»