Forside:Valdres: Forskjell mellom sideversjoner
Ingen redigeringsforklaring |
Ingen redigeringsforklaring |
||
| Linje 26: | Linje 26: | ||
<div style="font-variant: small-caps; text-align: center; margin: 10px 10px 0 0; padding: 0 1em 0 1em; ">[[Sør-Aurdal]] · [[Nord-Aurdal]] · [[Etnedal]] · [[Vestre Slidre]] · [[Østre Slidre]] · [[Vang i Valdres|Vang]]</div> | <div style="font-variant: small-caps; text-align: center; margin: 10px 10px 0 0; padding: 0 1em 0 1em; ">[[Sør-Aurdal]] · [[Nord-Aurdal]] · [[Etnedal]] · [[Vestre Slidre]] · [[Østre Slidre]] · [[Vang i Valdres|Vang]]</div> | ||
<div style="position: relative; margin: 10px 10px 0 0; border: 1px solid #dfdfdf; padding: 1em; background-color: #f8f8ff; "> | <div style="position: relative; margin: 10px 10px 0 0; border: 1px solid #dfdfdf; padding: 0 1em 0 1em; background-color: #f8f8ff; "> | ||
{{#dpl:categorymatch=%Valdres%¦%Sør-Aurdal%¦%Nord-Aurdal%¦%Vestre Slidre%¦%Østre Slidre%¦%Vang i Valdres%¦%Etnedal%| | {{#dpl:categorymatch=%Valdres%¦%Sør-Aurdal%¦%Nord-Aurdal%¦%Vestre Slidre%¦%Østre Slidre%¦%Vang i Valdres%¦%Etnedal%| | ||
category=Bygder i Oppland|namespace=|randomcount=1|format=,²{Teaser¦%PAGE%}²,,}} | category=Bygder i Oppland|namespace=|randomcount=1|format=,²{Teaser¦%PAGE%}²,,}} | ||
Sideversjonen fra 1. nov. 2007 kl. 22:51
Portal Valdres
Valdres er eit landskap i Oppland, med kommunane Nord-Aurdal, Sør-Aurdal, Øystre Slidre, Vestre Slidre, Vang og Etnedal.Dalføret femner størstedelen av nedbørsområdet for Begnavassdraget nord for Sperillen og den øvre delen av Etnedal landskapsområde med kringliggande fjellstrok. I sør finn ein Begnadalen og Hedalen. I nord er Valdresflye ein del av Jotunheimen. Valdres reknast med til Austlandet, men er òg eit grenseområde til Vestlandet. Den eldste busetninga i dalen kom vestfrå, og Valdres var lenge under Gulatingslagen. I 1153 vart dalen ein del av Stavanger bispedøme.
Den største tettstaden, og den einaste mer over 1000 innbyggjarar er Fagernes i Nord-Aurdal. Fagernes som fekk bystatus i 2007 og har drygt 1900 innbyggjarar (2018). Andre tettstader, med folketal per 2018 i parentes, er: Leira i Nord-Aurdal (873), Bagn i Sør-Aurdal (668), Aurdal i Nord-Aurdal (681), Beitostølen i Øystre Slidre (349), Slidre i Vestre Slidre (346), Røn i Vestre Slidre (283), Heggenes i Øystre Slidre (283), Moane i Øystre Slidre (230) og Bruflat i Etnedal (248).
E16 og fylkesveg 51 går gjennom Valdres. Det er bussamband frå fleire stader i dalen til Oslo, Bergen, Gjøvik og Gol. Valdresbanen gjekk til Fagernes, og vart nedlagd i 1989. Fagernes lufthamn, Leirin var den høgast liggande flyplassen i Nord-Europa, på 822 moh. Den hadde daglege avgonger til Oslo lufthavn, Gardermoen. Lufthamna vart opna i 1987, og nedlagd i 2018.
Sørum (norrønt: «Suðr heim», sørgården) er en grend sør i Begnadalen og en grunnkrets i Sør-Aurdal kommune i Valdres.
Det var skysstasjon på stedet og dagens hovedbygning ble reist da rutebåten DS «Bægna» på Begna og Sperillen som hadde startet opp i 1868 til Nes i Ådal, og ble forlenget til Sørum i 1869. Denne trafikerte på Sperillen og betjente en rekke anløpsteder, fra Hen i Ådal i sør via Ådalselva, Sperillen og Begna til Sørum. Videre oppover dalen gikk transporten med hest og kjerre.
I årene 1896 til 1908 fikk DS «Bægna» assistanse av en nyere båt, DS «Spirillen», som hadde kapasitet til 200 passasjerer og 25 tonn last. Men denne gikk dypere i vannet og fikk problemer når det var lite vannføring. I 1908 ble den derfor solgt til Krøderen.
DS «Bægna» var i drift fram til 1929, deretter overtok en motorbåt fram til ferdelsåra ble nedlagt i 1933.
Fra 30. til 31. august 1901 overnattet Norges første bilturist, nederlenderen Petrus Scheltemer Beduin på Sørum skysstasjon. Han og hans følge var på vei fra Kristiania og til Lærdal i en Panhard et Levassor.
Mye av turisttrafikken forsvant imidlertid etter at Valdresbanen kom i drift til Fagernes i 1906.
Da Sperillbanen åpnet i 1926 ble båttrafikkens sørligste anløpsted ved Sperillen stasjon på Finsand, om lag tre kilometer nord for Sperillens utløp.
Skysstasjonen er i dag videreført som et gjestehus og campingplass.
Grenda har en av Valdres eldste landhandler, Stømmen og Thorsrud assorterte landhandel.
Eksterne lenker
- Begnadalen.no
- Ut på tur! Ringerikes Blad, 4, juni 2011
- Sperillen, Gudmund Bakke, 18. oktober 2018
- Sørum gjestehus og camping
| Søre Lie | |
|---|---|
| Alt. namn: | Lien (1667) |
| Rydda: | Sein jernalder |
| Stad: | Liagrende |
| Sokn: | Reinli |
| Fylke: | Innlandet |
| Kommune: | Sør-Aurdal kommune |
| Gnr.: | 1 |
| Type: | Matrikkelgard |
Søre Lie er ein matrikkelgard i Liagrende i Sør-Aurdal kommune. Saman med Nørdre Lie i Nord-Aurdal har Søre Lie gitt namn til Liagrende. Garden vart truleg rydda i sein jernalder. Etter svartedauden låg han øyde, og vart fyrst rydda opp at ein gong rundt midten av 1600-talet. I gammal matrikkel var garden nr. 172, og hadde 2 skinn skyld frå andre halvdel av 1600-talet. I matrikkelen 1838 vart garden nr. 1, og dette gardsnummeret har han framleis.
Det ser ut til at Søre og Nørdre Lie ikkje kjem frå ein opphavleg namnegard Lie. Nørdre Lie ser ut til å ha hatt eit tidlegare namn, så dei var sannsynlegvis sjølvstendige garder frå først av. I 1666 kallast Nørdre Lie Melby, og i 1693 Melbylie. Under Søre Lie låg bruket Rustøe, som i 1736 vart utskild som sjølvstendig gard. Dei delte då skylda på 2 skinn og 12 merker smør, og fekk skyld på 1 skinn og 6 merker smør kvar. I matrikkelen fra 1723 var det ein husmannsplass under Søre Lie, i matrikkel fra 1761 var det fire husmenn og i 1782 fem plasser.
Bruk
På 1800-talet byrja utskiljinga av nye bruk.
Frå hovedbølet Søre Lie (bnr. 1):
- 1815: Liabrenne (bnr. 6)
- 1828: Hermundsplassen (bnr. 5)
- 1879: Sagbrøtin (bnr. 3)
- 1902: Rugbrøtin (bnr. 21)
- 1914: Nørdre Lie (bnr. 24
- 1914: Søre Lie (bnr. 25)
- 1914: Gjestvang (bnr. 26)
Frå Liabrenne (bnr. 6):
Frå Sagbrøtin (bnr. 3):
- 1920: Granheim (bnr. 31)
Frå teig av Liaskoge:
- 1949: Skoglund (bnr. 46)
Frå Rustøen (bnr. 8)
- 1845: Tølleivshaugen (bnr. 9)
- 1892: Tøsteinsbrenne (bnr. 10)
- 1892: Sofiebrøtin (bnr. 11)
- 1897: Rustøbakken (bnr. 18
Frå Tøsteinsbrenne (bnr. 10):
- 1924: Skogly (bnr. 32)
Frå Tølleivshaugen (bnr. 9):
- 1904: Song (bnr. 22)
Setrar
Det var ein rekkje setrar under Søre Lie-gardane. I 1935 vart følgjande registrert:
- Liastølen (Søre Lie bnr. 1)
- Nystølen (Sagbrøtin)
- Myrstølen (Hermundsplassen)
- Dugurdshaugen (Liabrenne)
- Jjuvesetertrøe på Blomstølo (Rustøe)
- Tølleivshaugtrøe på Liasetro (Tølleivshaugen)
Husmannsplassar
Den eldste husmannsplassen ein kjenner er Tølleivshaugen, som vart eige bruk i 1845. I 1815 er det nemnt fire plassar, som vart kalla Brennplassane. I 1865 er det nemnt ti plassar:
- Moen
- Sagbrøtin (eige bruk 1879)
- Bergatn
- Rugbrøtin (eige bruk 1902)
- Nerli
- Rustøbakken (eige bruk 1897)
- Sofiebrøtin (eige bruk 1892)
- Tøsteinsbrenne (eige bruk 1892)
- Song (eige bruk 1904)
- Lundal
I 1900 var berre tre av desse att som husmannsplassar. Andre plassar ein kjenner under Søre Lie er Enge, Liabrenne (eige bruk 1815), Dokke (eige bruk 1827) og Hermundsplassen (eige bruk 1828).
Eigarar
På 1600-talet var Søre Lie krongods. Under krongodssalet i 1660-åra kjøpte sokneprest Peder Pedersen Colding garden. Han fekk Søre Lie for ti riksdalar i februar 1666.
Vi kjenner desse eigarane fram til garden vart delt på 1800-talet:
- Peder Pedersen Colding (sokneprest i Aurdal prestegjeld)
- Lage Pedersen, son av forrige eigar
- Timann Gulliksson Torsrud (kjøpte garden 1701)
- Mikjel Timannsson (død 1743; son av forrige eigar, overtok 1721)
- Gudbrand Olsson (død seinast 1755; kjøpte hovudbølet, var leiglending på Rustøe som no vart utskilt)
- Mikjel Mikjelsson Bøen (død 1756; son av forrige eigar, overtok 1755)
- Dorte Mikjelsdotter Bøen (mor til forrige eigar, overtok 1759 og hadde arva Rustøe 1743)
- Ola Knutson Framgarden (kjøpte Søre Lie i 1761)
- Embrek Mikjelsson (son av Mikjel Timannsson og Dorte Mikkjelsdotter, kjøpte Rustøe i 1759)
- Sjugurd Embreksson (son av forrige eigar av Rustøe, kjøpte Rustøe av mora Gjartrud Sjugurdsdotter 1808)
For brukarer, sjå artiklar om dei einskilde bruka der dette finst.
Frå matriklar og panteregister
| Matrikkel 1647 | |
| Gammal matrikkel | MN 172 med skyld 9/25-deler skinn og 3 og 3/5-deler merker smør |
| Matrikkel 1838 | MN 1 med skyld 3 skylddaler 11 skilling |
| Matrikkel 1887 | |
| Areal og antall bruk 2009 |
Kjelder
- Gjermundsen, Jon Ola: Gard og bygd i Sør-Aurdal: Bind A Reinli og Vestre Bagn, Sør-Aurdal kommune / Valdres bygdeboks forlag, 1987. Digital versjon på Nettbiblioteket.
- Lien i folketelling 1865 for Sør-Aurdal prestegjeld fra Digitalarkivet
- Christians amt, Matrikkel , 1838- på Digitalarkivet
- Lien i Rygh, Olaf: Norske Gaardnavne, b. 4, s. 220 Les mer…
Bibliografi
- Utsyn fra Liabø: Ola Lajord fortel, Valdres 1990.
- Eg vil freiste, Eget forl. 2005. (Dikt)
- Påskedramaet: hvem var de skyldige, Eget forlag 2009.
|
Valdres er basert på en artikkel fra Forfatternett Oppland, en nettside som drives av Oppland fylkesbibliotek. Artikkelen er lagt ut under lisensen cc-by-sa. Lokalhistoriewikis brukere kan fritt redigere og utvide artikkelen. Flere artikler finnes i denne alfabetiske oversikten. |
|
