| Om Setesdal
|
 Valle frå Åmli. Foto: Siri Johannessen (2008) Fyrst i 1846 vart hovudvegen frå Kristiansand til Bykle anlagt, og setesdølane trakk då meir mot byen i sør. Særleg i Bykle hadde det vore vanskeleg kommunikasjon sørover, då den smale og bratte Byklestigen var einaste veg.I Setesdal har ein tatt vare på meir av mellomalderens byggeskikk, folkekunst og drakter enn dei fleste andre stader. Dalen har også ein rik tradisjon for segn og folkemusikk og for sine handverkstradisjonar. På Rysstad i Valle ligg både Setesdalsmuseet og Agder folkemusikkarkiv, og ellers er særleg sølvsmedane frå Setesdal kjend for sine arbeider. Les mer ...
|
|
|
| Smakebitar fra artiklar
|
 Systog Grasbrokke 20.1.2006. Foto: Aanund Olsnes Systog Grasbrokke er eit bruk på Trydal i Bykle kommune. Dei fyrste som budde på denne staden, sette seg ned som husmannsfolk her litt fyre 1870. Dette var Åvoll Torleivsson Trydal og kona, Tore Eivindsdotter. Åvoll var son åt Torleiv Åsmundsson Stavenes i Nordstog Trydal og kona, Tore Åvollsdotter, medan Tore var dotter åt Eivind Ånundsson på Storstein og kona, Turid Kjetilsdotter.
I bolken om Nordstog Trydal er det fortalt at Knut Hallvardsson Hisdal i Der inne i 1867 fekk hand om det bruket, og at alle dei som hadde budd der etter dette laut finne seg ein annan verestad. Mellom desse var også Åvoll og Tore, som hadde budd som busetar og medbrukarar i Nordstog sidan dei gifte seg i 1857. Ettersom Åvoll vert kalla husmann då sonen Arne vart døypt i 1870, vil me tru at dei var på plass i Grasbrokke då.
Folketeljinga frå 1875 tyder også på at dei det året ikkje kan ha vore heilt nye på plassen, ettersom dei hadde ein sånad på 2 1/2 tunner jordeple og 5 kvartel bygg, noko som skulle svara til omlag 4 mål åker. Attåt stoga, som dei budde i, hadde dei i 1875 også rokke å få på plass eit uthus, ettersom dei sat med ei kyr, 4 sauer
og 5 geiter. Les mer …
 Trydal Der inne 1965. Foto: Fjellanger-Widerøe Der inne i Trydal i Bykle kommune ligg på nordsida av Trydalstjønni mellom Nordstog Trydal og Systog, men er utan tvil utkløyvd frå Nordstog.
Den fyrste me kan vita sat her er Såve Ånundsson, son åt Ånund Ånundsson, som me har omtala i bolken om Nordstog. Me har kome til at bruket her må ha vorte utkløyvd for Såve etter at dei skifte etter Eivind Såvesson, godfar hans, i 1667.Jorunn, kona åt Såve, var dotter av Torleiv Olavsson og kona, Tone Gunnarsdotter i Utistog Stavenes. Jorunn og Såve skal ha vore tremenningar, korleis nå det nærare heng i hop, så dei laut løyse kongebrev for å få gifte seg.
I 1711 døydde Ånund Ånundsson, den ugifte bror åt Såve, som åtte Storstein. Såve overtok då bruket hans, og flutte dit, og overdrog eigedomen sin her til Torleiv Kjetilsson frå Nordstog. Etterkomarane åt Såve kom til å bu i Storstein, og vert difor nærare omtala der.
Torleiv var den eldste av sønene åt Kjetil Arnesson i Nordstog og dermed den som sto nærast til å taka over det bruket. Men så hadde han gift seg i 1709, fyre faren tykte han var klar til å taka foddog, og så vart det til at Torleiv i staden for Nordstog overtok bruket her. Les mer …
 Øystre Haugen 9.4.2003. Foto: Aanund Olsnes Øystre Haugen i plassgrenda i Byklum har Evre Haugen på vestsida og Neire Haugen på austsida. Såvidt me kan sjå har det aldri vore husmannsplass, ettersom me ikkje har funne at det budde nokon her fyrr Jon Olsson Hoslemo kaupte denne parsellen av Olav og Gjermund Gunsteinsssøner i Uppistog ein gong på 1890-talet. Handelen vart ikkje tinglyst, og difor kan han ikkje tidfestast nøyare enn dette. Men han som kaupte bruket, og bygde seg ein heim her, er det sumt å melde om.
Lat det fyrst vera nemnt at han var frå Nigard Hoslemo, og at foreldra hans var Olav Tallaksson Hoslemo på det bruket og kona, Birgit Auversdotter, fødd Vatnedalen.
- Jon Olsson Hoslemo, f 1830, d 1916
- g 1859 m Torbjørg Auversdtr. Gjerden, f 1835, d 1915. Les mer …
 Utistog 9.4.2003. Foto: Aanund Olsnes Utistog på Byklum i Bykle kommune ligg i dag på vestsida av Innistog og i breidd med dette.
Den gamle gards- og ættesoga (111) har ikkje kjennskap til nokon oppsitjar på dette bruket fyrr innpå 1700-talet, men det er likevel all grunn til å tru at dette bruket er like gamalt som Innistog og Austistog, og vart etablert som eiga eining samstundes med desse. Dette var på den tid då åsmundssønene dela garden, meiner me, og vidare meiner me at den fyrste som sat på bruket her var Folke Åsmundsson.
Nå les me i den nemnde boka ( 117) at Folke budde i Austistog Byklum, åtte det bruket og hadde sønene Tarjei og Jon, som sidan sat der. Vel har me funne ein Tarjei og ein Jon med farsnamnet Folkesson i Austistog, men etter dei kjeldestadene der me har sett dei omtala, var desse søner åt Folke Tarjeisson Dale, og altså ikkje åt Folke Åsmundsson Byklum. Korleis dei hamna i Austistog kjem me attende til under det bruket, men namna på sønene gjev då ingen grunn til å plassere Folke Åsmundsson i Austistog, og fordelinga av familiane på dei ulike bruka i ettertida tyder på at han ikkje var der. I Innistog eller Uppistog var han heller ikkje, og då lyt han mest ha hatt Utistog.
Vallesoga ymtar forsiktig om at Folke Åsmundsson Byklum kunne vera identisk med Folke Åsmundsson i Nordstog Berg ( Valle III, 372), men dette vert berre presentert som eit «framlegg», og altså ikkje rekna for nåme nære sikkert. Men framlegget tykkjest å ha meir fyre seg enn Alfred Ryningen torer tilleggje det. For det fyrste hadde Folke Åsmundsson Berg heilt sikkert ein son som heitte Kjetil, og for det andre er det like sikkert at denne Kjetil-en budde i Byklum. Når nå også skattelistene viser klårt at Kjetil Folkesson overtok eigedomen i Byklum etter Folke Åsmundsson noko fyre 1660, manntala frå 1660-åra heimfester han sikkert her for oss då, og ei rettssak frå 1673 viser at han framleis var her det året, skulle det vera temmeleg støtt grunngjeve at det må dreie seg om dei same folka ( jfr Valle III, 371, 512). Les mer …
 Vodden Nesland i 1965. Foto: Fjellanger-Widerøe Vodden er ein av Neslandgardane i Bykle kommune. Som me har fortalt i bolken om hovudbølet vart dette bruket, som er det vestlegaste av dei gamle gardsbruka på Nesland, utskilt som ein eigen verestad med ei landskyld på 6 kalveskinn alt i 1682, og
den fyrste oppsitjaren her var Olav Knutsson.
- Olav Knutsson Nesland, n 1645-1682, d fyre 1689
- g 1. m ukj. Born, iallfall:
- ? Bjørgulv, n 1664-66, d fyre 1670
- Tarjei, f ca 1648, d 1720, sjå nedanfor
- g 2. m Asgjerd, n 1666-70. Born, ialfall:
- Knut, f ca 1659, n 1666, seinare lagnad ukj.
Når me trur at Asgjerd må ha vore andre kona av Olav Knutsson er det avdi Tarjei Olavsson ikkje kalla nokon av dei tre døtrene sine for Asgjerd, og då er det snautt om ho var mor hans.
Olav døydde ein gong på 1680-talet, få år etter at han hadde fått deilda ifrå Vodden som eige bruk, og sonen Tarjei vart neste oppsitjar. Les mer …
 På Strandestøyl ca 1960. Han som sit og spikkar er Olav G. Holen jr. Foto: Folke Nesland Strandestøyl er ein støyl på nordsida av Bossvatn i Bykle kommune, austom Brotteli og like aust for Bosbekk, elva som renn or Brottelidalen. Her er steinut og bakkut med dyrka jordstykke ned mot Bossvatn. Staden var i bruk som husmannsplass i lange tider, men nett kor lenge det var folk her, er me usikre på. Dette heng i hop med at me ikkje kan vita heilt sikkert kven som var dei fyrste til å slå seg ned her, jamvel om me kan slå fast at det var den eine av to huslydar.
Likevel vil me halde ein knapp på Olav Åsmundsson frå Berdalen og Ingebjørg Jonsdotter frå Brotteli. Om det er rett at desse var dei fyrste, vart plassen busett på 1750-talet.
Det andre paret det kan vera tale om er Ånund Såvesson frå Vatnedalen og Torbjørg Tarjeisdotter frå Nesland. Om desse var dei fyrste på Strandestøyl, var her ikkje folk fyrr utpå 1770-talet.
Grunnen til at dette spørsmålet ikkje utan vidare kan avgjerast, og dermed treng noko drøfting, er kyrkjebokføringa. For prestane nytta sjeldan bruks- eller plassnamn som etternamn eller «adresse» i kyrkjeboka, men skreiv som regel opp folk med namnet på den matrikkelgarden dei høyrde under. Dertil kjem at det stundom var noko opp og ned med statusmarkeringane, slik at ein ikkje alltid kan sjå om vedkomande var husmann, innerst, bruksmann eller sjølveigar. Les mer … |
|
|
|
|
|
|
| Kategoriar for Setesdal
|
|
|
|
|
| Andre artiklar
|
|
|
|
W.JPG)
