Forside:Samisk historie og kultur

URFOLK OG NASJONALE MINORITETER • NYERE MINORITETER samisk • skogfinsk • kvensk • rom/romani • jødisk sørsamisk • umesamisk • pitesamisk • lulesamisk • nordsamisk • austsamisk språk • byggeskikk • rein • mat • religion/livssyn Om Samisk historie og kultur Det samiske flagget Samer (nordsam.: sámit, sápmelaččat; lules.: sáme, sábmelattja; pitesam. sámeh; sørsam.: saemieh; tidl. norske betegnelser lapper eller finner) er ei folkegruppe med status som urfolk. Grupper, som består av en rekke undergrupper, har sitt historiske tilhold i det nordlige Skandinavia og det nordvestlige Russland. Det er anslått at det finnes mellom 50 000 og 80 000 samer. Den største samiske befolkninga finnes i Norge, med rundt 40 000 mennesker. Samisk samarbeid over landegrensene har blitt stadig sterkere gjennom 1900-tallet og i vårt århundre. Den 6. februar er siden 1992 Samefolkets dag, og denne feires som nasjonaldag. «Sámi soga lávlla», skrevet av Isak Saba og trykt i Anders Larsens avis Sagai Muittalægje i 1906 har siden 1986 vært den samiske nasjonalsangen. Samme år ble det samiske flagget innført. Hovedfargene er blått og rødt, som er de mest brukte fargene i samedraktene. Ringen i flagget symboliserer samhold, kontinuitet og et syklisk syn på tilværelsen.   Les mer ...   Smakebiter fra artikler Ved Kautokeino-opprøret i 1852 gjekk ei gruppe samar til åtak på representantar for det norske samfunnet. Opprørarane drap handelsmannen og lensmannen i Kautokeino, sette fyr på huset til handelsmannen og piska soknepresten og huslyden hos presten og handelsmannen. Opprørarane vart overmanna av andre samar. To av opprørarane vart drepne i denne kampen. Sidan vart to av leiarane deira avretta ved halshogging. Opprøret er historisk eineståande; konflikt mellom samiske interesser og det norske storsamfunnet har elles ikkje ført til valdeleg konflikt med tap av menneskeliv. Etter opprøret følgde ein periode med sterkare fornorsking av det samiske folket i Noreg. Opprøret er utypisk for samisk kultur, og det er vanskeleg å forstå eller forklare bakgrunnen for opprøret. Men opprøret må ha hatt samanheng med fleire forhold.   Les mer … Skoltesamisk (skoltesam. sääˊmǩiõll, nuõrttsää’m, nuõrttsää'mǩiõll) er det nordvestligaste av dei austsamiske språka. Det historiske utbreiingsområdet inkluderer først og fremst Sør-Varanger kommune i Noreg, nordlige delar av Enare kommun i Finland, og Petsjengskaja rajon og Kolskij rajon i Russland. Skoltesamisk språk er prega av eit rikt vokalsystem, mykje apokope og suprasegmental palatalisering i ord med apokopert fremre endingsvokal. Språket har 9 kasus, og verba blir bøygd i 4 personar. Skoltesamisk er utdøydd som morsmål i Noreg i dag, og i Russland finst det berre kring 25–30 personar som snakkar språket; men i Enare har språket vorte revitalisert og det finst kring 400 personar som snakkar skoltesamisk der. Det no utdøydde nabospråket akkalasamisk vart stundom rekna som ein skoltesamisk dialekt.   Les mer … Israel Ruong (1903–1986) var ein pitesamisk språkforskar, politikar og professor i samisk språk og kultur ved Uppsala universitet. Israel Ruong vart fødd i Arjeplog i 1903. Foreldra var kateketar og bufaste i Harrok ved innsjøen Labbas. Foreldra og fleire sysken omkom i spanskesjuka som ramma Arjeplog i 1920. Oppveksten i Harrok blir utførlig skildra i artikkelen «Harrok : ett samiskt nybygge i Pite Lappmark», som er utgjeven i Kultur på karrig jord : festskrift til Asbjørn Nesheim. Han tok lærarutdaning i Luleå og arbeidde som lærar ved Nomadskolan i Jukkasjärvi. Faglig sett arbeidde Ruong elles med ulike aspekt av samiske språk òg, og særlig med morfologien.   Les mer … Møte i Lesja Fjellstyre kring 1956, Olaf Heitkøtter i midten bak. Foto: Ukjent Olaf Heitkøtter (fødd 26. mars 1928 i Sel, død 11. oktober 2013 i Lesja) vart i 1950 tilsett som den første fjelloppsynsmann på heiltid i Noreg, og var aktiv i naturforvalting og naturvern heile livet. I 1989 fekk han Kongens fortenestemedalje i gull for denne innsatsen.Olaf vart tidleg natur- og friluftsinteressert og meldte seg inn i Sel Fiskeforening alt i konfirmasjonsalderen. Denne foreininga dreiv med utsetting av yngel i elver og vatn, og dette var noko som interesserte Olaf i særleg grad. Han dreiv sjølvstudium i fiskeoppdrett og hadde planlagt å søkje seg inn på ein svensk fiskeriskule, men vart avbrote av militærteneste i Tysklandsbrigaden. Dette vart likevel ei viktig erfaring, for han var forlagt like sør for grensa til Danmark og fekk høve til å besøke fiskeoppdrettsanlegg der. Mange danske bønder hadde enkle anlegg og produserte fisk for sal, og nokre hadde òg små klekkeri der dei skaffa seg yngel til eige bruk eller sal.   Les mer … Elativ er eit lokalt kasus som blir bruka i samiske språk frå sørsamisk til tornesamisk. I eldre litteratur blir elativ ofta kalla ablativ etter latinsk mønster. Elativ, som vi òg kunne kalle derifrå-kasus, blir bruka om fråstad og i mange andre samanhengar der ein kan bruke preposisjonen frå på norsk. På sørsamisk er den typiske eintalsendinga -ste, og ume- og pitesamisk har hovudsaklig -st. I lulesamisk og tornesamisk er den typiske endinga -s, men -st er ikkje uvanlig i litt eldre språk. I finnmarkssamisk og det nordsamiske standardsskriftspråket så vel som i austsamiske språk har inessiv og elativ falle saman i lokativ.   Les mer … Planteikning utført av okkupasjonsstyret. Krokelva fangeleir var ein tysk fangeleir omlag 300 meter nordom den seinare Semska stasjon på Semska i Saltdal kommune under andre verdskrigen. Leiren vart etablert i 1942 og oppløyst ved den tyske kapitulasjonen i mai 1945. Krigsfangane var sett til tvangsarbeid på Blodvegen. Ved kapitulasjonen var det 790 fangar der. 364 fangar omkom i løpet av åra leiren var i drift. Dei attlevande fangane sette opp eit minnesmerke i 1945. Dette minnesmerket vart sprengt av dei norske myndigheitene i samband med Operasjon asfalt i 1950, og dei einaste spora etter leiren i dag er overgrodde levningar i landskapet.   Les mer …		Eksterne ressurser Generelt: Samediggi.no (Sametinget) Sør- og umesamisk: Saemien sijte - sørsamisk museum og kultursenter Aajege - sørsamisk språk- og kultursenter eatneme.no – sørsamisk landskapsterminologi Kapitlet «Sørsamer» i Stortingsmelding nr. 28 (2007-2008) Samepolitikken Sørsamisk forhistorie, artikkel hos Norgeshistorie.no Pite- og lulesamisk: Arran - lulesamisk senter Nordsamisk: Østsamisk:   Kategorier for Samisk historie og kultur ▼ Samisk historie og kultur ► Artikler på samisk ► Austsamisk historie og kultur ► Samiske aviser ► Samisk byggeskikk ► Forvaltningsområdet for samisk språk ► Förvaltningsområdet för samiska språket ► Samisk kunst og handverk ► Lappland ► Samisk litteratur ► Lulesamisk historie og kultur ► Samisk mat ► Samisk musikk ► Nordsamisk historie og kultur ► Pitesamisk historie og kultur ► Samisk politikk ► Pulker ► Rein og reindrift ► Samisk religion og livssyn ► Sametingsrepresentanter ► Siida ► Silvermuseet ► Samisk sjøbruk ► Sjøsamisk historie og kultur ► Skogssamisk historie og kultur ► Samiske språk ► Sørsamisk historie og kultur ► Umesamisk historie og kultur   Andre artikler SVD-Sámiid Vuorká-Dávviriid musea- ja historjásearvi Kárášjogas Buvvda 3. Almatjij dulutj viessoma birra 4. Gumpi sjuvdnjedim 2. Dalle galgab mån subtsastit, gåkkte mánon almatja vujdnuji Porsanger kommune Kautokeino kommune Kåfjord kommune Lavangen kommune Arjeplogs kommun Árran (Tysfjord) Hagen Simonsen Kilbotn Forsamlingshus Anders J. Bongo Aslak Pedersen Rist Lars Jakobsen Hætta Pitesamar Salten Pitesamiske Forening Saltfjellet Pitesamiske stadnamn Lexicon Lapponicum (1780) Pitesamisk grammatikk - substantiv BidumBágo Olaf Heitkøtter Den gamle villreinfangsten Slubbo Reindrift på Grønland Karasjoksamer Lønsstua Ellinor Marita Jåma Saemien Sijte Bask Samiske dyrenamn Sámiid Vuorká-Dávvirat Thomas Renberg Norsk Samisk Langbuelag Ellen Aslaksdatter Skum (1827–1895) Trolldomsprosessene i Finnmark Det samiske flagget Alta-saken Grene Emilie Demant Hatt Samisk mat Trondenes Seminar Anders Poulsen (d. 1692) Stadnamn på «lapp-» i Romsdal, på Nordmøre og i Sør-Fosen Sørsamisk drakttradisjon Henrik Liljestrand Marie Finnskog Grunnvoll (Narvik gnr. 230)   Siste endringer for Samisk historie og kultur Gáhkko redigert av Marianne Wiig 2021-12-02 14:35:47 Fornorskingspolitikken redigert av Marianne Wiig 2021-11-30 16:01:00 Kåfjord kommune redigert av Marianne Wiig 2021-11-30 15:57:45 Helland østre (Hamarøy gnr. 258) redigert av Kallrustad 2021-11-29 07:55:05 Slektshistorie for Musken (Hamarøy gnr. 256 og 257) redigert av Skalltje 2021-11-25 16:08:35 Vasja vestre (Hamarøy gnr. 254) redigert av Kallrustad 2021-11-23 07:54:12 Grunnvoll (Narvik gnr. 230) redigert av Kallrustad 2021-11-23 07:44:49 Gårds- og slektshistorie for Tysfjord, bind 1 redigert av Skalltje 2021-11-22 21:20:00 Tysfjords gårds- og slektshistorie redigert av Skalltje 2021-11-22 20:44:33 Kjøpsvik og Kjøpsnes (Narvik gnr. 219 – 223) redigert av Skalltje 2021-11-22 20:34:58 Flere endringer ...