Forside:Samisk historie og kultur

URFOLK OG NASJONALE MINORITETER • NYERE MINORITETER Samer • finner/kvener • romanifolk • rom • jøder sørsamer • umesamer • pitesamer • lulesamer • nordsamer • austsamer språk • byggeskikk • rein • mat • religion/livssyn Om Samisk historie og kultur Det samiske flagget Samer (nordsam.: sámit, sápmelaččat; lules.: sáme, sábmelattja; pitesam. sámeh; sørsam.: saemieh; tidl. norske betegnelser lapper eller finner) er ei folkegruppe med status som urfolk. Grupper, som består av en rekke undergrupper, har sitt historiske tilhold i det nordlige Skandinavia og det nordvestlige Russland. Det er anslått at det finnes mellom 50 000 og 80 000 samer. Den største samiske befolkninga finnes i Norge, med rundt 40 000 mennesker. Samisk samarbeid over landegrensene har blitt stadig sterkere gjennom 1900-tallet og i vårt århundre. Den 6. februar er siden 1992 Samefolkets dag, og denne feires som nasjonaldag. «Sámi soga lávlla», skrevet av Isak Saba og trykt i Anders Larsens avis Sagai Muittalægje i 1906 har siden 1986 vært den samiske nasjonalsangen. Samme år ble det samiske flagget innført. Hovedfargene er blått og rødt, som er de mest brukte fargene i samedraktene. Ringen i flagget symboliserer samhold, kontinuitet og et syklisk syn på tilværelsen.   Les mer ...   Smakebiter fra artikler Satellittfoto av Vaajma. Foto: NASA Vaajma er eit distrikt lengst nord i Namdalen og Jamtland. Området inkluderer Røyrvik kommune og Lierne kommune i Namdalen i Trøndelag fylke; og på den svenske sida av riksgrensa inkluderer det Frostvikens socken i Strömsunds kommun og Hotagens socken i Krokoms kommun — begge i Jämtlands län. Frå 2009 til 2014 pågår det eit interregprosjekt, «Regionprojektet Vaajma», for å utvikle og styrke distriktet. Sjølve namnet Vaajma er sørsamisk og tyder ‘hjarte’. Namnet vart avgjort ved ei avstemning sommaren 2010.   Les mer … Samisk arkiv / Sámi arkiiva (nordsam.) er en del av Arkivverket. Arkivet holder til i Diehtosiida i Kautokeino, og har ansvar for offentlige og private arkiv med betydning for samisk historie, kultur og samfunn. Her finner man blant annet arkivene fra Sametinget, Samisk høyskole, Gáldu - Kompetansesenteret for urfolks rettigheter og Kautokeino kommune. Arkivet er samlokalisert med Samisk høyskoles bibliotek. Bakgrunnen for opprettelsen av arkivet var at man hadde sett et behov for en egen arkivinstitusjon som spesiell kompetanse innen samisk språk og kultur. Prosjektet Samiske arkiver ble oppretta i 1988, og i 1995 ble arkivet oppretta som en stiftelse. Det ble i 2005 underlagt Riksantikvaren, og siden 2007 har arkivet vært en del av Arkivverket.   Les mer … Salmebok på umesamisk, det eldste samiske litteraturspråket. Samiske språk er den språkgruppa innanfor uralske språk som blir snakka av samar. Dei samiske språka viser nærmast slektskap med østersjøfinske språk, som blant anna inkluderer finsk/kvænsk, men slektskapet er ikkje nærmare enn at vi ikkje greier å skilje eit hypotetisk proto-samisk/finsk ut frå det generelle uralske rekonstruerte protospråket. Dei samiske språka kan inndelast i tre hovudgrupper: austsamiske språk, sentralsamiske språk og sørsamiske språk. I Noreg har sørsamisk, lulesamisk og nordsamisk morsmålstalarar og offisiell status på kommunalt og fylkeskommunalt nivå innanfor Det samiske forvaltningsområdet. Pitesamisk og skoltesamisk er lokalt utdøydd som morsmål, men revitalisering i nokon grad er aktuelt. Umesamisk er heilt utdøydd i Norge. I Sverige har sørsamisk, umesamisk, pitesamisk, lulesamisk og nordsamisk morsmålstalarar. Förvaltningsområdet för samiska språket, som dekkjer 19 kommunar per 2014, sikrar samiske tilbod i førskulen og eldreomsorgen, og i tillegg har ein rett til å bruke sitt samiske språk i møte med forvaltninga. Det finst likevel ikkje tilbod om grunnskuleutdanning med samisk som opplæringsspråk i Sverige.   Les mer … Slik ser gamle Saron i Kilbotn ut etter siste renovering i 2005. Foto: Just Lind (2005) Kilbotn Forsamlingshus i nåværende Harstad kommune ble bygget som en følge av at oppsitterne i Kilbotn trådte ut av den komiteen som på 1890-tallet arbeidet for ei kapellkirke i Sørvik. Husstyrets første protokoll ble signert fredag 19. januar 1900. Tomta til huset ble gitt av gårdbrukerne Jens Johan Mikkelsen (1837-1908) og Just Johan Benjaminsen (1845-1927). De ga halve tomten hver i skillet mellom eiendommene sine – på «Kvilerbakken». Huset, som sto ferdig i 1905, er et felleseie av oppsitterne i bygda, der ingen av de lokale lag og foreninger er begunstiget, og er som sådan et særegent stykke kollektiv historie for kilbotningene. Husets bruksområde har variert fra oppbyggelige foredrag via bedehus til fester av familiær art, og kan derfor også karakteriseres som bygdas kulturhus.   Les mer … Elativ er eit lokalt kasus som blir bruka i samiske språk frå sørsamisk til tornesamisk. I eldre litteratur blir elativ ofta kalla ablativ etter latinsk mønster. Elativ, som vi òg kunne kalle derifrå-kasus, blir bruka om fråstad og i mange andre samanhengar der ein kan bruke preposisjonen frå på norsk. På sørsamisk er den typiske eintalsendinga -ste, og ume- og pitesamisk har hovudsaklig -st. I lulesamisk og tornesamisk er den typiske endinga -s, men -st er ikkje uvanlig i litt eldre språk. I finnmarkssamisk og det nordsamiske standardsskriftspråket så vel som i austsamiske språk har inessiv og elativ falle saman i lokativ.   Les mer … Inessiv er eit lokalt kasus som blir bruka i samiske språk frå sørsamisk til tornesamisk. Inessiv, som vi òg kunne kalle der-kasus, blir bruka om påstad. På sørsamisk er den typiske eintalsendinga -sne, og umesamisk har òg hovudsaklig -sne eller -sna. I pitesamisk, lulesamisk og tornesamisk er den typiske endinga -n, sjølv om enkelteksempel på -sn kan finnast. I finnmarkssamisk og det nordsamiske standardsskriftspråket så vel som i austsamiske språk har inessiv og elativ falle saman i lokativ.   Les mer …		Eksterne ressurser Generelt: Samediggi.no (Sametinget) Sør- og umesamisk: Saemien sijte - sørsamisk museum og kultursenter Aajege - sørsamisk språk- og kultursenter eatneme.no – sørsamisk landskapsterminologi Kapitlet «Sørsamer» i Stortingsmelding nr. 28 (2007-2008) Samepolitikken Sørsamisk forhistorie, artikkel hos Norgeshistorie.no Pite- og lulesamisk: Arran - lulesamisk senter Nordsamisk: Østsamisk:   Kategorier for Samisk historie og kultur ▼ Samisk historie og kultur ► Artikler på samisk ► Austsamisk historie og kultur ► Samiske aviser ► Samisk byggeskikk ► Forvaltningsområdet for samisk språk ► Förvaltningsområdet för samiska språket ► Samisk kunst og handverk ► Lappland ► Samisk litteratur ► Lulesamisk historie og kultur ► Samisk mat ► Samisk musikk ► Nordsamisk historie og kultur ► Pitesamisk historie og kultur ► Samisk politikk ► Pulker ► Rein og reindrift ► Samisk religion og livssyn ► Sametingsrepresentanter ► Siida ► Silvermuseet ► Samisk sjøbruk ► Sjøsamisk historie og kultur ► Skogssamisk historie og kultur ► Samiske språk ► Sørsamisk historie og kultur ► Umesamisk historie og kultur   Andre artikler 3. Almatjij dulutj viessoma birra Anna-Lisa Öst Anne-Grethe Leine Bientie Anne Berit Anti Annok Sarri Nordrå Arjeplogs kommun Arvidsjaur Austsamar Bask BidumBágo Bierna Bientie Biđus De Samiske Samlingers Museums- og historielag i Karasjok Ellinor Marita Jåma Fatmomakke Grene Halász Ignácz Hamarøysamisk Hattfjelldal kommune Henrik Liljestrand Henrikdaltromma Holmenes sjøsamiske gård Illativ Julie Axman Kjelvik under Sørfjordmo Kåfjord kommune Lappgeit Lønsstua Mons Aslaksen Somby Nordsamar Pitesamar Pitesamisk Reinflytting – minutt for minutt Reingjelding Reinheimen Samefolkets parti Sametinget Samisk avdeling, Sverresborg Seminarium Lapponicum Fridericianum Semska–Stødi naturreservat Skoltesamiske båtar Skuohpá Slubbo Strange Stødi Sámi álbmotbeaivi Sávvlo Vilhelmina Árran (Tysfjord) Øystein Mølmen   Siste endringer for Samisk historie og kultur Verdas urfolksdag redigert av Cnyborg 2020-09-16 08:48:31 Anne-Grethe Leine Bientie redigert av Olve Utne 2020-09-15 00:18:44 Sørsamisk drakttradisjon redigert av Kallrustad 2020-08-12 15:23:18 Sørsamisk redigert av Kallrustad 2020-08-06 12:38:15 Kilbotn Forsamlingshus redigert av Gunnar E. Kristiansen 2020-08-03 12:40:56 Trolldomsprosessane redigert av Cnyborg 2020-06-23 13:52:52 Marie Finnskog redigert av Morten Haugen 2020-06-18 19:56:58 BidumBágo redigert av Olve Utne 2020-06-16 00:46:22 Pitesamisk redigert av Olve Utne 2020-06-15 15:23:28 Aslak Aslaksen Fossvoll (1900–1943) redigert av Cnyborg 2020-06-04 10:20:46 Flere endringer ...