| Om Gudbrandsdalen
|
 Johannes Flintoe: «I Guldbrandsdalen». Påskrift nedst: “Blanke Knapper. NB smalere fine, grønne Kanter paa Knaphuller &c”. Bildet er truleg frå andre halvdel av 1820-åra, men kan kanskje vera frå så seint som 1830. Distriktet omfatter tolv kommuner: Lesja, Dovre, Skjåk, Lom, Vågå, Sel, Nord-Fron, Sør-Fron, Ringebu, Øyer, Gausdal og Lillehammer. Pr. 1. januar 2007 var det 69 602 innbyggere i Gudbrandsdalen, fordelt på 15 342 km². I nord er Otta regionsenter, mens Lillehammer er senter i sør.Som distriktsbetegnelse er Gudbrandsdal først og fremst knyttet til fogderiet med samme navn. Embetsdistriktet tilsvarte de tolv kommunene som er nevnt ovenfor. Fram til 1862 hørte også Sollia i Hedmark til Gudbrandsdal fogderi. Fogderiet ble fra 1861 delt i Nordre- og Søndre Gudbrandsdalen fogderier med skille mellom Nord-Fron og Sør-Fron. Fogderiembetene i Gudbrandsdalen ble avskaffet i 1909. Fra samme år ble Gudbrandsdal politimesterembete opprettet, og Gudbrandsdalen var et eget politidistrikt fram til 1. januar 2016, da det inngikk i det nye Innlandet politidistrikt. Les mer ...
|
|
|
| Smakebitar fra artiklar
|
 Nedgangen til sjakta ved Skinnargruva. Skinnargruva ligg i Gruvlie (sjå kart der) og var ei av jerngruvene til Lesja jernverk Ho ligg øvst av gruvene i sjølve lia (når vi ser bort frå Fjellgruvene), på høgd med Langstudulgruva og ca 400 m aust for Gruvlisetre. Namnet på denne gruva er litt uskjønleg, for dei kjende tydingane av skinnar ser ikkje ut til å ha noko med gruvedrift å gjere.
Skinnargruva består av ei 20-25 meter lang dagstrosse som går over i ei skråsjakt i austenden. Strossa er knapt 2 meter brei på det smalaste, og ca 3 meter der sjakta går ned. Sjølve sjakta er 1,3-2 meter høg, og sommars tid er det tørt ca. 10 meter innover. Nedafor er sjakta fylt av vatn.
I dagstrossa er det fleire merker etter boring. Slike merke tyder på at det har vore nytta krutspregning for å bryte ut berget. Arbeidarane laut bore hol for hand til krutladinga, og merke etter slik boring kan i visse tilfelle nyttast til datering. Borhola ein kan sjå ved Skinnargruva har skjær som er typiske for 1700-talet, men storleik tilsvarande det som var vanleg på 1800-talet. Etter som drifta ved jernverket sannsynlegvis var slutt før 1800, kan det derfor ha vore nytta ein lokal type bor med mindre diameter enn det som er kjend frå andre gruver. Det skal likevel ha vore ei prøvedrift i nokre av gruvene i 1907, og merka kan vere frå den. Les mer …
 Mattia Prestgarden, ca. år 1900. Utsnitt frå foto i Skjåk Historielags biletsamling. Foto: Ukjent. Karen Mathea Olsdatter Prestegård (fødd i Skjåk 5. mars 1832 død same stad 7. oktober 1912) var gardbrukar og skysstasjonhaldar i Skjåk. I lokal daglegtale heitte ho Mattia Prestgarden. Ein finn også stavemåten Mathia i samtidige kjelder.
 Inskripsjon på ei kinne som har tilhøyrt Mathea Prestegård. Foto: Hans P. Hosar 2015. Familie
Ho var fødd og oppvaksen på Søre Prestgarden i Skjåk, og levde heile livet der, gjennom to ekteskap. Foreldra var Karen Dorthea Hansdotter Torp (fødd ca. 1795) og hennar mann i andre ekteskap Ola Olsen Prestgard (fødd 1805). Mathea voks opp saman med ein 10 år eldre stebror, Erik, (Erik O. Hagen,) som seinare vart kjend som lekpredikant.
Mathea gifta seg i 1857 med Ola Gregorsen Skrinde (1830-1864).[1] Dei fekk dottera Anne Caroline i 1861. Ola Gregorsen døydde i 1864. Etter fem år i enkjestand gifta Mathea seg på nytt i 1869 med Pål Sevaldsen frå Sjurgard i Lom (f. 1827, død 1900)[2] Mathea og Pål fekk sonen Ola (fødd 1870 død ugift 1908). Han gjekk under kallenamnet Fubben, noko som vel indikerer at han ikkje vart rekna for noko særleg, utan at vi veit noko meir presist om det.
Garden
Foreldra til Mathea hadde kjøpt Søre Prestgarden i 1829, tre år før ho var fødd. Det ligg føre skøyte frå Johannes Erlandsen Prestgard til Ole Olsen på søre og til Ola Rasmussen Mallaug på nørdre 25.4.1829. Men skylddeling av dei to bruka vart ikkje gjennomført før 40 år seinare, i 1869, kanskje i samband med at Mathea da gifta seg på nytt. I skylddelingsforretninga er det framleis far hennar som står inne for garden, men Mathea inngår same året føderådskontrakt med foreldra. Det var truleg berre ei formalisering av allereie etablerte tilhøve. For i folketeljinga 1865 er det Mathea, som da nyleg var vorten enkje, som er oppført som gardbrukar og hovudperson, medan foreldra Karen Dorthea og Ola er føderådsfolk. Samstundes med skylddelinga og føderådskontrakten 1869 løyser Mattia ut medarvingen sin, halvbroren Erik O. Hagen, som skøyter over sin eigarpart i Prestgarden rett før han emigrerer til USA. Han hadde etablert seg som gardbrukar med familie i Hagen i Nordberg alt i 1847, og det var altså den yngre halvsystera som vart ved åsetet på Søre Prestgarden.
Ved skøyte 18.november 1899 overdrog Mathea og Pål garden til sonen. Pål døydde kort tid etter, den 9. januar 1900. Ola (Fubben) dreiv garden i berre fem år, da han selde Søre Prestgarden til Ola T. Hyrvebakken ved skøyte 9. november 1905, med unntak av jordstykket Killingsida. Ola Pålsen Prestgard døydde 1. februar 1908, og han budde ved det tidspunktet framleis på Prestgarden. Om dette også gjeld Mathea, har vi ikkje bringa på det reine. Ho flytta iallfall på eit tidspunkt til dotter si på Bakke (Karoline), der ho hadde tilhald da ho døydde.
Skysstasjonen
Søre Prestgarden var skysstasjon nokre år fram til 1896, da løyvet gjekk attende til Sygard Ånstad i same grenda, som også hadde vore skysstasjon tidlegare. Det er mogleg at bakgrunnen for dette var misnøye med måten Mathea og Pål dreiv verksemda på. I 1894 skriv trondheimsmannen Jens Hoff i skyssdagboka på ein annan stasjon i bygda, Pollfoss, om si oppleving av Prestegarden førre natta: «På Præstegård Station er gjennemgående dårligt Stel. Slet Opvartning, dårlig og urensligt Madstel samt tvær og uhøflig Behandling, specielt fra Konens Side. Klagen bedes godhedsfuldt taget ad notam.» Verten på Pollfoss har tilføygd: «Sendt Lensmanden 14/8 94.»
Ettermæle
Kanskje gjev eit slikt lite, tilfeldig glimt eit urettvist bilete av ho Mattia Prestgarden. Kven veit om ikkje den reisande bykaren ved sin eigen oppførsel kunne ha provosert fram uviljen hjå vertskapet? Etter tradisjonen på garden i ettertid er det rett nok fortalt ting om Mathea som heller ikkje gjev eit særleg flatterande bilete av personlegdomen. Mellom anna skal ho ha vore så gjerrig at ho blanda parafin i smøret til tenestefolket så dei skulle forsyne seg mindre av det. Det urimelege i dette - smøret ville jo bli øydelagt og ingenting spart - kan likevel tene til å svekke truverdet i attesten. Kyrkjetenar og gravar Lars Viken, fortalde at han gjorde grava hennar Mattia ein halv meter djupare enn vanleg, for om mogleg å forebyggje at ho skulle kome att (eit tiltak som visstnok ikkje verka som det skulle ...). Lars Viken var husmann i grannelaget, og på folketeljingstidspunktet i 1910 budde familien til leige på Søre Prestgarden. Dette var to år før Mathea døydde, så han kjende nok godt henne og familien. Hans dom over Mathea sin personlegdom var heller neppe uhilda.
Referansar
- ↑ Ættebok for Skjåk bd. 1 s. 84, jf. s. 15
- ↑ Kolden/Kjelland 2002:206.
Kjelder og litteratur
- Hosar, H.P.: Skjåk bygdebok band 3. Historia 1798-1914. Skjåk kommune 1998.
- Kolden, Jon, ansv. red. Arnfinn Kjelland: Bygdabok for Lom 2. Gards- og ættesoge for Lii, Staurustgrendi og Strondi. Snøhetta forlag. Lom kommune 2002.
- Ættebok for Skjåk, bd. 1 (1946), bd. 2 (1969). Skjåk Historielag.
- Karen Mathea Prestegård i Historisk befolkningsregister. Les mer …
 Vegbygging ved Nordliens Meieri i 1923/24. Gutten nr. to fra høgre er Ole Blichseth. Foto: Ukjent (født 20. mars 1913 i Nordlia i Østre Toten, død 1974) var kjøpmannssønnen som ble kunstmaler og tegner. Han var spesielt kjent som portrettkunstner, men malte også garder og tun, blant annet i hjembygda Nordlia. Blichseth var en evnerik mann, som trass i en hemmende «sovesjukdom» klarte å få artium. Mesteparten av sitt voksne liv bodde han på Lillehammer. Les mer …
 «Osjukahornet» frå Lo var ein av dei fyrste gjenstandane Anders Sandvig kjøpte inn til samlinga på Maihaugen. Hornet kan vere gjort på 1400-talet. Namnet Osjukahornet kjem truleg av at den som drikk av hornet, ikkje blir sjuk. Foto: Maihaugen/Digitalt Museum Lo er ein gard i Sorperoa i Nord-Fron kommune (gnr. 246/1). Gardsnamnet, som finst fleire stader i Noreg, tyder «lågtliggande engeslette». Lo har om lag 420 mål dyrka jord, 1700 mål skog og 2000 mål anna areal. I 1998 var det 30 mjølkekuer her. Lo har sæter på Hattdalen, før Lisæter (Høgsætra). Garden har på 1900-talet vore rekna som ein av dei mest moderne i Nord-Fron, men har allikevel fleire gamle, ærverdige bygningar, mellom anna våningshus frå 1734 og eldhus med drengestugu frå 1754. I 1865 var det heile ti husmannsplassar under Lo, som då fødde sju hestar og 44 kuer.
Frå Lo stammar mellom anna det praktfulle drikkehornet på Maihaugen, «Osjukahornet». På garden kan det òg ha lege ein forhistorisk steinkrins, noko det framleis er fleire av i nabobygda Sør-Fron. I Hiorthøys topografiske skildring av Gudbrandsdalen (1775) fortel han at det ved «Lo er mange Kiempegrave og stensatte Kredse». Les mer …
 Foto av Martin Fredrik Seip fra boka Rollag og Veggli herreds historie, Stærnes 1914. (født 26. september 1855 i Gausdal, død 25. oktober 1919 i Svelvik) var teolog. Han virket først som lærer i Kristiania og var deretter prest i Bamble og Rollag. Martin Fredrik Seip ble født i Gausdal i Oppland som sønn av Hans Christian Caspar Seip (1812-78) og Catharine Constance Arup (1830-82), datter av Jens Lauritz Arup (1793-1874). Han var bror av kirkeminister Karl Seip (1850-1909) og Jens Laurits Arup Seip (1852-1913), sistnevnte var far til professor Didrik Arup Seip (1884-1963), som igjen var onkel til historikeren Jens Arup Seip (1905-1992). Les mer …
 Andreas Austlid. Foto: Ukjent var grunnlagt og driven av Andreas Austlid i åra 1871-1879. Det var ein privatskule for born under konfirmasjonsalderen, med eit alternativt pedagogisk tilbod i høve til den ordinære allmugeskulen. Skulen heldt til på garden Ofigsbø i Bøverdalen i Lom. Verksemda vekte strid i bygda.
Austlid hadde vorte oppmoda om å setja i gang med tiltaket av lomværar han hadde vore saman med på Christopher Bruuns folkehøgskule på Romundgard vintrane 1869-1870 og 1870-1871. Det var fyrst og fremst Hallvard Ofigsbø (1846-1928) som stod bak initiativet. Han hadde gått på folkehøgskulen hjå Bruun både på Sel (1869) og i Gausdal (1871). Han var med som lærar saman med Austlid den fyrste vinteren, da det gjekk 14 elevar der. Les mer … |
|
|
|
.jpg)
